W dniach 4–5 września w Muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu odbyła się kolejna edycja międzynarodowej konferencji naukowej Dialog Dwóch Kultur, która od 21 lat jest nie tylko symbolem żywej pamięci polskich i ukraińskich twórców o wielkim poecie – Juliuszu Słowackim, lecz także okazją do spotkań uczonych, artystów i muzealników z Polski i Ukrainy oraz miejscem dialogu polsko-ukraińskiego. Tegoroczne wydarzenie, którego głównym inicjatorem i współorganizatorem od pierwszej edycji jest Mariusz Olbromski, polski poeta, prozaik i działacz kultury, rozpoczęło się w wołyńskim Krzemieńcu, w którym 212 lat temu, 4 września 1809 roku urodził się przyszły romantyk światowej sławy. „Kołyska” Juliusza Słowackiego zgromadziła wokół siebie wielu naukowców i literatów, aby po raz kolejny wzmocnić więzi dwóch bliskich sobie kulturowo narodów oraz poszerzyć wiedzę o wspólnym dziedzictwie materialnym i niematerialnym.
„Kołyska” Juliusza Słowackiego zgromadziła wokół siebie wielu naukowców i literatów, aby po raz kolejny wzmocnić więzi dwóch bliskich sobie kulturowo narodów oraz poszerzyć wiedzę o wspólnym dziedzictwie materialnym i niematerialnym.
W XXI Dialogu Dwóch Kultur w Krzemieńcu wzięli udział polscy i ukraińscy naukowcy, muzealnicy, pisarze, poeci, malarze, muzycy, tłumacze, popularyzatorzy kultury i życia społecznego z Warszawy (Stowarzyszenie Pisarzy Polskich), Lublina (KUL), Rzeszowa (Uniwersytet Rzeszowski), Sulejówka (Muzeum Józefa Piłsudskiego), Kijowa (Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki, Akademia Nauk Ukrainy), Chmielnickiego (Muzeum Literatury w Chmielnickim), Tarnopola (Muzeum Sztuki w Tarnopolu,) i Krzemieńca (Krzemieniecka Pedagogiczna-Akademia im. Szewczenki). Nie zabrakło również przedstawicieli władz miejskich Krzemieńca i obwodu tarnopolskiego. Gospodynią i zarazem współorganizatorką spotkania była Tamara Sienina, dyrektor Muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu. Dialog Dwóch Kultur na terenie Ukrainy odbywał się pod patronatem Sławomira Mysiaka, konsula generalnego RP w Łucku przy dobrej współpracy z kierowanym przez niego konsulatem oraz szczególnym zaangażowaniu pani konsul Teresy Chruszcz. Warto podkreślić, że na inaugurację Dialogu Dwóch Kultur do uczestników i organizatorów przesłała list wicemarszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Małgorzata Gosiewska. Specjalny list skierował również do zebranych prof. dr hab. Krzysztof Narecki, prorektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Coroczna edycja konferencji posiada swój wyjątkowy i niepowtarzalny program, w którym stałym, a zarazem inaugurującym punktem jest uroczysta Msza święta za śp. Juliusza Słowackiego, sprawowana w katolickim kościele parafialnym pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Krzemieniecka świątynia jest w szczególny sposób związana nie tylko z Juliuszem Słowackim, którego pomnik znajduje się w nawie bocznej świątyni, lecz również z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim Jana Pawła II. Jej proboszczem był absolwent KUL, ks. Stefan Iwanicki, kapłan, który poniósł męczeńską śmierć w 1943 roku w latach II wojny światowej, co upamiętnia tablica wmurowana dwa lata temu w czasie trwania Dialogu Dwóch Kultur w ścianę tego kościoła i poświęcona przez abpa Mieczysława Mokrzyckiego, metropolitę lwowskiego. Zgodnie ze zwyczajem po zakończeniu wspólnej modlitwy miało miejsce uroczyste złożenie kwiatów pod pomnikiem Juliusza Słowackiego w świątyni i przy grobie Salomei Słowackiej, matki poety oraz rodziny Słowackich na Cmentarzu Tunickim. Uczestnicy konferencji złożyli także kwiaty i oddali hołd Tarasowi Szewczence, wielkiemu poecie ukraińskiemu, którego pomnik znajduje się w centrum Krzemieńca, nieopodal kościoła.
Z tegorocznym Dialogiem zbiegła się ceremonia oddania do użytku odrestaurowanych XIX-wiecznych organów w kościele parafialnym. Uczestnicy wysłuchali koncertu muzyki organowej w mistrzowskim wykonaniu słynnego polskiego artysty – prof. Wiktora Łyjaka, któremu towarzyszyła światowej sławy mezzosopranistka Anna Lubańska. W murach krzemienieckiej świątyni zabrzmiały utwory Władysława Marcjana Mikołaja Żeleńskiego. Warto zaznaczyć, że wszyscy słuchacze tego wydarzenia otrzymali płytę CV z przygotowanym wcześniej nagraniem tego koncertu z komentarzem zarówno w języku polskim jak i ukraińskim.
W pierwszym dniu konferencji odbyła się sesja naukowa, podczas której badacze poruszali zagadnienia z zakresu polskiego i ukraińskiego romantyzmu oraz jego współczesnych inspiracji. W następnym dniu miały miejsce prezentacje utworów literackich polskich i ukraińskich twórców, wśród których byli m.in. twórcy z polski (Małgorzata Karolina Piekarska, Mariusz Olbromski, Jan Wolski) i Ukrainy (Wasyl Horbatiuk, Tamta Guguszwili, Aleksander Smyk, Zoriana Zamkowa). Referaty wygłoszone przez uczestników spotkania zostaną opublikowane w dwujęzycznym roczniku pt. Dialog Dwóch Kultur, wydawanym od ponad 20 lat.
W tym roku wśród lubelskich naukowców byli obecni trzej badacze literatury. Dr hab. Henryk Duda, prof. KUL wygłosił referat pt. Słowo w kontekście epoki – „bałaguła”, prof. dr hab. Beata Obsulewicz-Niewińska, która przedstawiła jak Julian Wołoszynowski czyta Romantyków (na podstawie jego „Opowiadań podolskich”), mgr Olga Ilczyna, doktorantka, która przedstawiła związki Iwana Franki z romantyzmem polskim na przykładzie artykułu pt. „Poeta zdrady”. W konferencji wziął także udział pełnomocnik rektora KUL ds. promocji KUL na Ukrainie, ks. dr Krzysztof Szebla, obecnie pełniący obowiązki duszpasterskie w Bazylice Metropolitalnej we Lwowie – ksiądz dr Szebla koncelebrował Mszę św. na otwarcie konferencji i wygłosił kazanie. Władze RP reprezentowała konsul Teresa Chruszcz z Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Łucku. Władze wojewódzkie z Tarnopola reprezentowała m. in. Switłana Bajtaluk, dyrektor Departamentu Kultury i Turystyki Tarnopolskiej Administracji Państwowej. Wydarzenie spotkało się z ogromnym zainteresowaniem badaczy zarówno polskich, jak i ukraińskich. Spośród ukraińskich naukowców byli obecni m.in. prof. Rostysław Radyszewski, akademik Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Tę samą instytucję reprezentowały jeszcze prof. Natalia Łysenko oraz Natalia Bogdaneć-Biłoskałenko. W części naukowej wziął udział także Stanisław Szewczenko, wybitny ukraiński pisarz i tłumacz oraz dr hab. Denis Czyk i dr hab. Iryna Skakalska, profesorowie Krzemienieckiej Pedagogiczno-Humanistycznej Akademii w Krzemieńcu oraz mgr Olga Wawryk, p.o. dyrektora Muzeum Sztuki w Tarnopolu.
Ze względu na ograniczenia budżetowe, a przede wszystkim pandemiczne, delegacja polska w Krzemieńcu była skromna. Tradycyjnie druga część Dialogu Dwóch Kultur odbyła się w Polsce. W tym roku organizatorzy zaplanowali spotkania poświęcone twórczości polskich romantyków w Domu Literatury w Warszawie, w samym centrum stolicy, opodal Zamku Królewskiego. Odbyły się tam w dniach 8 i 25 września sesje naukowe: „Juliusz Słowacki w oczach współczesnych”, „Cyprian Norwid i jego związki z ukraińską szkołą romantyczną. W 200. rocznicę urodzin”. Sesje otworzyli: prof. Anna Nasiłowska, prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Switłana Bajtaluk, dyrektor Departamentu Kultury i Turystyki Tarnopolskiej Administracji Państwowej oraz prof. Bartosz Korzeniewski z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, prezes Ośrodka Badań nad Pamięcią Zbiorową i Studiów Muzealnych.
W sesjach wystąpili badacze zarówno polscy jak i ukraińscy.
Natomiast w dniu 9 września uczestnicy Dialogu Dwóch Kultur wyruszyli ze stolicy do Opinogóry, do Muzeum Romantyzmu, gdzie odbyła się sesja naukowa „Opinogóra Zygmunta Krasińskiego”. Mogli też zapoznać się z wnętrzami i ekspozycjami tego wspaniałego muzeum, również z nowo wzniesionymi obiektami, a także wysłuchać znakomitego koncertu muzyki Fryderyka Chopina w wykonaniu Marcina Wieczorka, utalentowanego uczestnika tegorocznego Międzynarodowego Konkursu Fryderyka Chopina. Łącznie w tegorocznym Dialogu Dwóch Kultur podczas wymienionych sesji naukowych, w których wzięli udział znakomici znawcy poruszanych w ramach tematów sesji zagadnień, wygłoszono 32 wykłady, które zostaną opublikowane w przygotowywanym do druku roczniku Dialog Dwóch Kultur 2021. Odbyło się też wiele interesujących spotkań literackich oraz kilka koncertów fortepianowych i jeden organowy.
XXI Dialog Dwóch Kultur został zrealizowany w Polsce dzięki funduszom Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu RP, przy współudziale warszawskiego oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, Muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu. Szczególną życzliwością i ogromną pomocą wydarzenia te otoczył prof. Bartosz Korzeniewski z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, prezes Ośrodka Badań nad Pamięcią Zbiorową i Studiów Muzealnych.
Olga Ilczyna
Tekst ukazał się w nr 19 (383), 15 – 28 października 2021
