W piątek 1 listopada br. mieszkańcy stolicy zgromadzili się na cmentarzach, aby wspomnieć tych, którzy odeszli, złożyć kwiaty i zapalić symboliczne znicze. Obecnie na warszawskich Powązkach są tłumy…
Cmentarz Wojskowy na Powązkach to cmentarz komunalny, znajdujący się przy ul. Powązkowskiej 43/45 w Warszawie. Nekropolia znajduje się w północno-zachodniej części Powązek w dzielnicy Żoliborz. Od strony południowej graniczy z Laskiem na Kole, od zachodu al. Armii Krajowej, a od północy z ul. Powązkowską. Cmentarz zajmuje powierzchnię 24,3 ha. Cmentarz bywa mylony ze znajdującym się przy tej samej ulicy znacznie starszym cmentarzem Powązkowskim.
Kto jest pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach? Znajdziemy tu miejsca wiecznego spoczynku pisarzy, artystów m.in.: Juliana Tuwima, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Władysława Broniewskiego, Jana Brzechwy, Tadeusza Borowskiego, Adama Hanuszkiewicza, Jacka Kaczmarskiego, Janusza Głowackiego. Poza tym pochowani zostali tutaj m.in. legendarny dowódca Tadeusz „Bor” Komorowski, gen. dyw. Dowódcy Armii Krajowej, Tadeusz Zawadzki, ps. „Zośka”, Jacek Kuroń, społecznik i polityk.
Cmentarz Wojskowy na Powązkach to najsłynniejszy cmentarz w Polsce, ponieważ znajdują się tu groby zasłużonych Polaków. Cmentarz został założony w 1912 przez władze Warszawskiego Okręgu wojskowego jako cmentarz prawosławny przeznaczony dla zmarłych żołnierzy rosyjskich. Po 1918 r. został przejęty przez władze wojskowe i oddany pod zarząd Kurii Biskupa Polowego. Cmentarz stał się tradycyjnym miejscem pochówków wojskowych zmarłych w czasie pokoju oraz członków ich rodzin. W 1921 i w kolejnych latach spoczęli na nim uczestnicy powstań, bohaterowie wojny polsko-bolszewickiej i walk o granice RP. Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 na cmentarzu chowano poległych żołnierzy, często ofiary bombardowań lotniczych. W czasie okupacji na Powązkach chowano, zwykle pod przybranymi nazwiskami, członków polskiego ruchu oporu, m.in. Jana Bytnara. W latach 1945–1947 przenoszono tu ekshumowane ciała powstańców i osób cywilnych pogrzebanych na terenie miasta w czasie powstania warszawskiego. W zajmujących zwarty obszar kwaterach chowano poległych w powstaniu Warszawskim żołnierzy Armii Krajowej a także żołnierzy Armii Ludowej. 1 sierpnia 1946, w drugą rocznicę wybuchu powstania, w kwaterze A-26 odsłonięto pomnik Gloria Victis.
Fot. Włodzimierz Kuczyński
{gallery}gallery/2019/powozki{/gallery}
W kwaterze Harcerskiego Batalionu Armii Krajowej „Zośka”, oznaczonej numerem A-20, znajdują się 174 groby, w większości harcerzy – członków Szarych Szeregów i Batalionu „Zośka”, którzy zginęli podczas II wojny światowej, oraz pojedyncze groby cywilnych. Pierwszą osobą pochowaną w tym miejscu (3 kwietnia 1943) był Jan Bytnar „Rudy”, odbity 26 marca w akcji pod Arsenałem. Przy uzyskaniu zgody na jego pochowanie (pod przybranym nazwiskiem Jana Domańskiego) uzyskano jednocześnie zgodę zarządu nekropolii na zajęcie przyległego terenu na kolejne pochówki. Miejsce wskazał Tadeusz Zawadzki „Zośka” za namową ojca Józefa Zawadzkiego. Cechą charakterystyczną kwatery są ustawione na grobach białe brzozowe krzyże. Prostopadle do linii grobów znajduje się również symboliczna mogiła w formie muru obłożonego czarnym sjenitem. Wyryto na nim dziesiątki nazwisk poległych żołnierzy związanych z Grupami Szturmowymi i Batalionem „Zośka”, którzy nie mają swoich grobów na Powązkach (w większości przypadków ich ciał nie odnaleziono).
Dolinka Katyńska na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach jest najważniejszym w Warszawie miejscem upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej (1940).
10 listopada 2010 roku na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach odsłonięto pomnik ku czci ofiar katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku, zaprojektowany przez warszawskiego artystę rzeźbiarza Marka Moderaua i znajdujący się w tzw. Kwaterze Smoleńskiej. Integralną częścią upamiętnienia są znajdujące się tam groby 28 ofiar katastrofy.
Włodzimierz Kuczyński
Tekst ukazał się w nr 21 (337), 15–28 listopada 2019
