Święto 3 Maja – Święto Konstytucji i – obchodzone było nawet pod zaborami. Po odzyskaniu przez Polskę Niepodległości nadawano mu szczególną oprawę. O obchodach tego święta w 1932 roku dowiemy się z Lwowskiej „Gazety Porannej”.
Już 1 maja informowano o przebiegu kolejnej rocznicy Konstytucji 3 Maja we Lwowie i okolicach.
Przed świętem państwowem.
Uroczysta akademia TSL odbędzie się dnia 2 maja br. o godzinie 17:30 w Teatrze Wielkim z programem następującym: Orkiestra Teatru Wielkiego pod dyrekcją p. A. Dolżyckiego odegra hymn państwowy, poczem kurator Okręgu Szkolnego p. Stefan Świderski wygłosi przemówienie. W dalszym ciągu programu orkiestra odegra uwerturę „Bajka” St. Moniuszki, a p. Wanda Siemaszkowa wypowie wiersz M. Konopnickiej pt. „Obywatelu i Generale”. Po deklamacji, orkiestra odegra z „Odwiecznych pieśni” M. Karłowicza, pieśń „O miłości i śmierci” i „Pieśń o wszechbycie”.
Ze względu na wysoką artystyczną wartość programu i cel, Zarząd Główny TSL prosi o jak najliczniejsze wzięcie udziału w Uroczystej Akademii. Bilety i programy wydaje się w Domu Oświatowym TSL przy ul. Czarnieckiego 1. 1, I p. od dnia 29 bm. w godzinach od 9–13 i od 17–19.
Komitet Obchodu Święta Państwowego Trzeciego Maja we Lwowie przypomina, że celem zebrania jak największej kwoty na pracę oświatową, odbędzie się w tym dniu jak rokrocznie zbiórka uliczna na Dar Narodowy Trzeciego Maja. Spodziewamy się, że we Lwowie nie będzie żadnego domu polskiego, który by w tym dniu nie złożył daniny na rzecz polskiej oświaty.
Komitet Wojewódzki Obchodu Trzeciego Maja zawiadamia wszystkich Kupców, Domy Handlowe, Banki, Stowarzyszenia, Organizacje, że Centrala sprzedaży nalepek Trzeciomajowych znajduje się w Domu Oświatowym TSL ul. Czarnieckiego l. l, II p. Biuro czynne jest codziennie od godz. 9–13 i od 17–20. Telefon 52–90. Nalepki dla iluminacyj, wydane przez TSL są już do nabycia w sklepach w cenie 10 groszy za 1 sztukę.
Dar Narodowy Trzeciego Maja zbierany od lat czterdziestu w dniu Święta Państwowego jest podstawą i głównym funduszem pracy oświatowej T. S. L.
Budujące się Domy Ludowe po wsiach, szkoły w nowych polskich osadach czekają z wykończeniem na zasiłki udzielane z Daru Narodowego. Biblioteki wiejskie – bursy, ochronki TSL mogą się utrzymywać i służyć polskiej kulturze – jedynie dzięki Darowi Narodowemu.
Chociaż jest ciężka sytuacja gospodarcza w tym roku, to jednak nie powinno wpłynąć na zmniejszenie się ofiarności społeczeństwa. Niechże zatem popłyną choćby najmniejsze datki ze strony wszystkich, niech nikt dlatego – że nie może dać wiele – nie zwraca niewypełnionej listy składkowej, niech choćby dla moralnego uznania wartości pracy TSL da grosz. Złóżmy wszyscy, choćby najskromniejszą ofiarę na Dar Narodowy.
Orkiestry, które wezmą udział w capstrzyku 2 maja, mają zjawić się o godz. 18:30 na placu św. Ducha, gdzie otrzymają bliższe dyspozycje. Zrzeszenia i orkiestry zbiorą się w dniu 3 maja o godz. 9:30 na ulicy Batorego, skąd wyruszą w pochodzie na defiladę. Porządek defilady: wojsko, Przysposobienie wojskowe, Związki Legionistów, Obrońców Lwowa, Inwalidów Wojennych, Wysłużonych Wojskowych, Korporacje Akademickie, Skaut Męski i Żeński, Zrzeszenia społeczne, Organizacje zawodowe, wojskowi, Stowarzyszenia i Organizacje państwowe, Miejska Straż Pożarna.
Wszystkich uczestników w dniu 3 maja Zarząd V. lwowskiego okręgu sokolego wzywa Zarządy i członków wszystkich gniazd lwowskich do wzięcia gremialnego udziału w uroczystości Święta narodowego (państwowego) Trzeciego Maja.
Członkowie poszczególnych gniazd zgłoszą się bezzwłocznie w lokalu Zarządu swego gniazda, gdzie otrzymają szczegółowe informacje i rozkazy, do których bezwarunkowo i ściśle się zastosują.
We wtorek 3 maja zgromadzą się uczestnicy i uczestniczki z poszczególnych gniazd, biorący udział w uroczystości, tak umundurowani, jak nieumundurowani z agrafkami sokolemi o godzinie ósmej rano w gmachu swego gniazda, skąd o godz. 8.30 udadzą się na plac zboru przy ul. Batorego, celem wzięcia udziału w pochodzie.
Celem uczczenia Święta Trzeciego Maia Prezydium m. Lwowa udzieliło ogólnego wstępu dla publiczności do Panoramy Racławickiej (plac Powystawowy) od 9–18, do Galerii Miejskiej (ul. Hetmańska 20) od 10–14, do Zbiorów Orzechowicza (ul. Ossolińskich 3) od 10–14, aby dać możność najszerszym warstwom społeczeństwa zwiedzenia tych cennych pamiątek.
Instytucie pracujące w Domu Emigracyjnym polskie, ruskie i żydowskie z urzędem emigr. na czele zapraszają uprzejmie do wzięcia udziału w uroczystym obchodzie rocznicy 3 maja urządzonym w Domu Emigr. dnia 2 maja o godz. 19.30.
Podano też dokładny godzinowy program uroczystości:
Program uroczystości w dniu 3 Maja
Godz. 6:00: Zebranie na Kopcu Unji Lubelskiej oraz hejnały z wieży ratuszowej;
godz. 6.30: Pobudka orkiestr; godz. 9: Nabożeństwa w Katedrze Ormiańskiej, św. Jura, w kościele Ewangelickim, Cerkwi Prawosławnej, Synagodze postęp.;
godz. 10: Nabożeństwo w Katedrze ob. łac. celebrowane przez JE. Arcyb. ks. dr. Twardowskiego.
Po nabożeństwie odbędzie sie defilada wojska i stow. sport.;
godz. 11: Poranek Z. P. O. K. na Persenkówce;
godz. 11.30: Akademia Chrześć. Zw. Zawód, w Domu Katol.;
godz. 12: Akademia Koła TSL na Zniesieniu;
godz. 12.45: Koncerty z przemówieniami w rozmaitych punktach miasta;
godz. 13: Akademia Straży Pożarnej w Biłohorszczy;
godz. 15: Mecz piłki nożnej klubu sportowego TSL na Błoniach Janowskich;
godz. 15.30 „Królowa Przedmieścia” z przemówieniem inż. Datczaka w Teatrze Wielkim;
godz. 16: „Kościuszko pod Racławicami” (na Jałowcu);
godz. 17–19: Obchody Kół TSL w rozmaitych okolicach miasta;
godz. 19: Uroczyste Wieczory, urządzone przez poszczególne Organizacje społeczne;
godz. 20: Uroczyste przedstawienie opery „Halka” w Teatrze Wielkim, z przemówieniem dr. St. Uhmy:
godz. 9–13: Panorama Racławicka,
godz. 10–14: Zbiory Orzechowicza,
godz. 10–14: Galeria miejska – wstęp dla publiczności wolny.
Między godz. 10—12.30 odbędzie się Obchód powiat. w Pustomytach z nabożeństwem i Akademją.
Przed świętem na murach miasta rozlepiono następujące odezwy:
Obywatele!
W dniu 3 maja obchodzi cały Naród Polski – Wielkie Święto Rocznicy uchwalenia Konstytucji z r. 1791 – Święto Zwycięstwa idei pozyskania wszystkich obywateli dla pracy około budowy silnego Państwa.
Niechaj myśl nasza w dniu tym biegnie ku wzniosłym ideom pojednania i zgody, przyświecającym twórcom tego wiekopomnego aktu dla dobra naszej Najjaśniejszej Rzeczypospolitej.
Obywatele!
Uczcijmy godnie tę wielką rocznicę i dajmy wyraz naszym uczuciom przez wzięcie jak najliczniejszego udziału w uroczystościach urządzanych w tym dniu, według programu ustalonego przez Obywatelski Komitet Obchodu.
Domy i mieszkania Wasze przystrójcie już w wigilję tego dnia tj. w poniedziałek 2 maja 1932 r. flagami, o barwach narodowych i miasta, emblematami, festonami itp., oraz nalepkami iluminacyjnemi TSL, z których dochód przeznaczony jest na Towarzystwo Szkoły Ludowej tak, by miasto nasze przybrało odświętny i radosny wygląd.
We Lwowie, dnia 30 kwietnia 1932.
Prezydent m. Lwowa Wacław Drojanowski
Nie tylko we Lwowie miały miejsce uroczyste imprezy. Powiatowe uroczystości odbyły się w Pustomytach. Tak je anonsowano:
Powiatowy obchód święta państwowego 3 Maja
odbędzie się we wtorek, dnia 3 maja br. w Pustomytach, dokąd można dojechać koleją z dworca głównego odjazd o godz. 8.20 (pociąg pospieszny zatrzyma się wyjątkowo w Pustomytach) i autobusami, które kursować będą o godz. 10—15 z pl. Wekslarskiego.
Ogólne zainteresowanie wzbudza obchód Święta państwowego powiatu lwowskiego. Już sam wybór miejsca w Pustomytach da możność wycieczkowcom zwiedzenia tej pięknej miejscowości znanej zresztą Lwowianom z przed wojny, jako uzdrowisko. Miejscowość ta obecnie bardzo się podniosła i rozbudowała głównie dzięki wybudowaniu szosy powiatowej od Kulparkowa, poprzez Sokolniki i Nawarję.
Uroczystość według programu rozpocznie się nabożeństwami w kościele i cerkwi, poczem o godz. 12.30 odbędzie się Akademia w malowniczych skałach pustomyckich. Po przemówieniu posła Wł. Wojtowicza odegrane zostanie siłami amatorskiemi akademickiej młodzieży wiejskiej piękne widowisko pt. „Święto zgody”. Treść widowiska odbiega od treści szablonowych sztuk ludowych. Śpiewy i tańce urozmaicają to widowisko.
W numerze z dnia 3 Maja pojawił się artykuł redakcyjny Kazimierza Zakrzewskiego. Artykuł został zilustrowany reprodukcją obrazu Jana Styki „Polonia”.
Święto przebudowy Państwa
Od wielu dziesiątek lat w Polsce niewolnej obchodzono Święto Narodowe 3-go Maja, jako święto odrodzenia Narodu. Ta właśnie koncepcja znaczenia dnia 3-go Maja wraziła się najsilniej i utrwaliła w świadomości Polaków; dał jej wyraz Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu” i współcześni Mickiewiczowi historycy i publicyści Polski romantycznej, a na całej linji afirmowała ją nauka historyczna polska drugiej połowy XIX wieku w pracach Kalinki, Korzona i in., a nawet w zamknięciu „Dziejów” Michała Bobrzyńskiego. Święto 3-go Maja nawiązywało do obudzenia się „lepszej części narodu” z upadku i odrętwienia, było więc świętem narodzin nowoczesnego patriotyzmu polskiego, który umożliwiał ujarzmionej Polsce przetrwanie długiej Golgoty rozbiorów.
Rozpatrując moment dziejowy, jaki wyraża uchwała konstytucyjna 3-go Maja 1791 r., można dojść do przekonania, że w momencie owym zawierają się inne wartości, których świadomość narodu, żyjącego w niewoli, nie mogła rozpoznać i docenić, a które narzucają się i afirmują dopiero w dzisiejszym okresie dziejowym. Święto 3-cio majowe trzeba też dziś obchodzić nie tylko jako święto odrodzenia Narodu, ale i jako święto przebudowy Państwa, dokonanej w tym momencie przez „kuźnicę” kołłątajowską – ta właśnie koncepcja uzasadnia w całej pełni fakt uczynienia ze święta narodowego Polski ujarzmionej – święta państwowego w odbudowanem Państwie polskiem.
Odrodzona Polska, znajduje się w momencie, w którym ogólna sytuacja europejska wykazuje wiele analogii z sytuacją z przed 100 lat. Obchodzimy święto 3-go Maja jako święto przebudowy ustroju państwowego, jako święto racji stanu, a firmowanej przez hasło silnego rządu, podniesione przez Konstytucję 3-go Maja i hasło sprawiedliwości społecznej, jakie wyraziło się w powstaniu kościuszkowskiem i jego demokratycznej dyktaturze.
W kolejnym dniu opisywano przebieg uroczystości:
3-ci Maja we Lwowie
W wigilię uroczystości miasto nasze już przybrało odświętną szatę. Z gmachów rządowych i samorządowych powiewają chorągwie o barwach państwa i miasta, gmachy i balkony domów ozdobione emblematami, okna błyszczą czerwienią nalepek.
Hejnał na wieży ratuszowej: o godz. 18 orkiestra m. Zakładu sierót odegrała hejnał na wieży ratuszowej. Tony dobrze zgranej orkiestry młodzieży rozlegały się daleko poza Rynek do godz. 19.
Capstrzyk: równocześnie na pl. św. Ducha zaczęty się zbierać orkiestry, mające wziąć udział w capstrzyku. Przybyły orkiestry 14 p. ułanów, 26 pp., miejska orkiestra Związku niższych funkcjonariuszy gm. m. Lwowa, orkiestra kolejowa, pocztowców, St. Kostki, Albertynów, bursy im. Dekierta, Żyd. Zakładu sierót i Zakładu gazowego. Orkiestra MZK przybyła w oświetlonym różnokolorowymi lampkami wozie tramwajowym.
Z uderzeniem godz. 19 wieża ratuszowa zajaśniała tysiącem żarówek. Równocześnie miejska orkiestra pod batutą p. Bryły odegrała wieniec pleśni polskich. Następnie orkiestry po kolei wśród ochoczych marszów rozeszły się w różne strony miasta. Na pl. św. Ducha wielotysięczne tłumy publiczności przysłuchiwały się produkcjom orkiestr.
Uroczysta akademia
Zgodnie z długoletnią tradycją poprzedziła dzień święta Konstytucji uroczysta akademia, urządzona przez Tow. Szkoły Ludowej w Teatrze Wielkim o godz. 17.30. Widownia zapełniła się publicznością; w lożach reprezentacyjnych i pierwszych rzędach parteru zasiedli przedstawiciele władz z woj. Rożnieckim, gen. Popowiczem, prez. Izby skarb. Polakiem, prez. miasta Drojanowskim, wiceprez. sądu okr. Antoniewiczem i in.
Obchód rozpoczęto odegraniem hymnu państwowego przez orkiestrę pod bat. dyr. Dołżyckiego.
Głębokie, zastosowane do chwili obecnej przemówienie wygłosił kurator dr. Świderski. Mówca zajął się problemem znaczenia święta 3 Maja dla obecnego państwa polskiego. Przemówienie p. Kuratora przyjęto z ożywieniem i oklaskami. Program artystyczny – obok głęboko wzruszającej recytacji utworu Marii Konopnickiej pt. „Obywatelu mój i generale!” przez Wandę Siemaszkową – wypełniły świetne produkcje orkiestry Tow. Operowego pod dyrekcją p. Adama Dołżyckiego. Wykonano piękną uwerturę „Bajka” Moniuszki i pełne mistycyzmu poematy muzyczne Karłowicza „O miłości i śmierci” oraz „Pieśń o wszechbycie”.
Została zachowana oryginalna pisownia
Opracował Krzysztof Szymański
Tekst ukazał się w nr 8 (396), 29 kwietnia – 16 maja 2022
