Pierwsze spotkanie odbyło się w Łucku w siedzibie Stowarzyszenia Kultury Polskiej im. Ewy Felińskiej na Wołyniu i redakcji „Monitora Wołyńskiego”.
A. Zińczuk wygłosiła wykład „Pojednanie przez trudną pamięć – praca nad pamięcią dla dnia dzisiejszego i przyszłości. Przypadek historii ratowniczej”, zapraszający do współpracy polsko-ukraińskiej, a także poświęcony tematowi wspólnoty dziedzictwa historycznego i kulturowego Polski i Ukrainy przez pryzmat wspomnień świadków, gestów solidarności i pomocy w czasie II wojny światowej na Wołyniu i Galicji. Zostały poruszone kluczowe zagadnienia, jak np. obchody 70. rocznicy akcji „Wisła” w Polsce, przykłady dyplomacji społecznej a konflikt pamięci historycznej, rola edukacji kulturalnej i nieformalnej w tworzeniu mostów współpracy transgranicznej czy rola środowisk opiniotwórczych, w tym i mediów, w kształtowaniu wizerunku relacji polsko-ukraińskich. A. Zińczuk skoncentrowała się także na terminie „historia ratownicza”, który – według koncepcji prof. Ewy Domańskiej – odnosi się m.in. do lokalnego dziedzictwa, współodpowiedzialności członków wspólnoty w kształtowaniu dialogu dotyczącego przeszłości na rzecz lepszego jutra.
A. Zińczuk podkreśliła, że projekt „Pojednanie przez trudną pamięć” jest otwarty i inspiruje nie tylko historyków, ale także np. socjologów, antropologów kultury. Kiedy projekt rozpoczynał się przed ponad 6 laty, było bardzo mało źródeł dotyczących ratowania życia Polaków przez Ukraińców, a jeszcze mniej – o ratowaniu Ukraińców przez Polaków. W ramach projektu zebrano prawie 300 relacji ustnych, na podstawie tych relacji powstało kilka książek i filmów. Projekt zainspirował wiele środowisk, i nie tylko w Polsce, do zbierania relacji dotyczących ratowania np. Żydów, skomplikowanych relacji polsko-litewskich czy polsko-niemieckich.
Uczestnicy projektu prowadzą pracę edukacyjną z młodzieżą, z ludnością różnych środowisk zarówno wielkomiejskich, jak i w małych ośrodkach.
Warty podkreślenia jest udział od samego początku w realizacji tego projektu młodych ludzi zarówno z Polski, jak i z Ukrainy. I tak w spotkaniu uczestniczyli także młodzi historycy z Łucka, którzy brali udział w projekcie jako jeszcze studenci. W świecie, w którym jest tak wiele zła – wspólnie stwierdzili obaj młodzi historycy ukraińscy – tego typu inicjatywy są niezwykle istotne. Mówili o tym, jak ważną rolę w ich życiu odegrał udział w zbieraniu relacji.
Uczestnicy spotkania starali się udzielić odpowiedzi na wiele fundamentalnych pytań, dotyczących przecież nie tylko relacji polsko-ukraińskich: Czy historia może nas czegoś nauczyć? Czy żyjemy w epoce, w której nastąpił koniec historii? Czy istnieje wzorcowy model porozumienia? Jakie są cele i rezultaty długofalowych działań upamiętniających „Pojednanie przez trudną pamięć”?
W drugim spotkaniu uczestniczyli harcerze z Rówieńskiego Obwodowego Hufca Harcerskiego „Wołyń” w Równem.
A. Zińczuk zaprezentowała dwa projekty edukacyjno-badawcze: projekt „Opowieści z pogranicza” – zebranie relacji ustnych od świadków historii w Polsce w 2016 r. i przygotowanie książki opartej na wspomnieniach o solidarności międzyludzkiej i gestów pomocy w okresie II wojny światowej i okresie powojennym (historie z pogranicza polsko-ukraińskiego, polsko-litewskiego i polsko-niemieckiego). Wraz z ukraińskimi historykami przeprowadziła warsztaty zatytułowane „Ambasadorowie porozumienia”, które umożliwiają znalezienie odpowiedzi na zasadnicze pytania: Jak pracować w swojej lokalnej społeczności na rzecz wzmocnienia dialogu międzykulturowego? Czym jest historia ustna i jakie ma wartości poznawcze? Omówiono także wstępne wyniki badań nad stereotypami narodowymi wśród młodzieży polskiej, efekty pracy z zakresu edukacji nieformalnej na podstawie materiałów zebranych podczas badań terenowych.
Harcerze także zaprezentowali kilka własnych filmów dokumentalnych z zapisem starszych osób, będących świadkami bohaterskich czynów ratowania życia ludzkiego w czasach II wojny światowej.
Aleksandra Zińczuk – niezależna badaczka dziedzictwa niematerialnego terenów pogranicza, specjalistka ds. relacji polsko-ukraińskich, poetka, eseistka, liderka społeczna i samorządowa, autorka licznych publikacji z zakresu filozofii kultury, historii mówionej i literatury oraz projektów, badań terenowych, upamiętnień i debat wspierających dialog polsko-ukraiński (m.in. projekt „Pojednanie przez trudną pamięć”, cykl debat i spotkań „Modele pojednania”), od 2017 r. redaktor naczelna magazynu kulturalnego www.kulturaenter.pl. Pochodzi z Włodawy, mieszka i pracuje w Lublinie.
Grupa Mowa Żywa – think tank, grupa społeczna o działalności non-profit złożona z wolontariuszy, niezależnych badaczy (filologów, historyków, socjologów, etnografów, archiwistów, bibliotekarzy), stosujących multidyscyplinarne podejście w pracy nad pamięcią społeczną, zbierających wspomnienia dotyczące relacji polsko-ukraińskich i obszarów pogranicznych, osób działających od 2012 r. Grupa zrealizowała m.in. projekty lokalne, transgraniczne: „Pojednanie przez trudna pamięć”, „Latający uniwersytet historii mówionej”, „Ambasadorowie porozumienia”, o charakterze międzypokoleniowym, artystycznym i upamiętniającym. Organizuje cykl spotkań i debat publicznych pod znakiem „Modele pojednania”. Szeroko współpracuje m.in. z Miejską Biblioteką Publiczną we Włodawie, Fundacją „Teren Otwarty”, Urzędem Miasta Lublin, Stowarzyszeniem „Panorama Kultur”, Stowarzyszeniem Artystycznym „Teatr ALTER” w Drohobyczu, Fundacją Chrońmy Dziedzictwo czy Ukraińską Akademią Nauk.
Siedziba tymczasowa mieści się w Miejskiej Bibliotece Publicznej we Włodawie.
LINKI
http://www.pk.org.pl/publikacje/pojednanie_przez_trudna_pamiec_wolyn1943.pdf
[książka, wersja polska, ukraińska i angielska]
http://pk.org.pl/publikacje/Pojednanie_Galicja_PL_A.pdf [wersja polska]
http://pk.org.pl/publikacje/Pojednanie_Galicja_UA_A.pdf [wersja ukraińska]
www.mowazywa.wordpress.com
https://www.facebook.com/Pojednanie-przez-trudna-pamiecReconciliation-through-Difficult-Remembrance-149062128561132/
O projekcie „Pojednanie przez trudną pamięć”
Oddolna inicjatywa na rzecz wzmacniania polsko-ukraińskiego porozumienia i współpracy, realizowana od 2012 r., w przekonaniu organizatorów będzie trwać nawet, kiedy zostanie nagrany ostatni świadek historii. Ma bowiem zadanie upowszechniania historii najnowszej z jej dobrymi przykładami niesienia pomocy mimo historii najnowszej i czasu wojen, wygnania oraz Zagłady. Do 2015 r. młodzi Polacy i Ukraińcy zebrali prawie 300 ustnych świadectw po obu stronach granicy. Przedsięwzięcie ma na celu przełamywanie stereotypów narodowych, przygotowanie społeczeństwa polskiego i ukraińskiego do – wolnej od klisz i mowy nienawiści – dyskusji. Realizuje cele poprzez wspólną pracę polsko-ukraińskich wolontariuszy, badaczy, organizacji. Rejestruje dziedzictwa niematerialne i nieznane postawy ratowania życia oraz pomocy Ukraińców i Polaków w czasie zarówno czystek etnicznych przeprowadzonych na Wołyniu i Galicji Wschodniej w latach 1943–1945, jak i akcji „Wisła” w 1947 r. oraz akcji odwetowych.
Działania składają się cyklicznych spotkań i zapisów relacji świadków historii. Następnie przeprowadzana jest kreatywna rekonstrukcja i przekazywanie opowieści w wielowymiarowy i rzetelny sposób (sieć, publikacje, spotkania, debaty, wystawy). Działania na rzecz edukacji międzykulturowej wspierane są narzędziami interdyscyplinarnymi, wyjazdami studyjnymi, konsultacjami albo warsztatami. Formuła stale rozszerza się o nowe kraje i partnerów, wspierając międzynarodowy dialog na rzecz Innego/Obcego.
W ramach realizacji projektu odbyło się kilka pionierskich ekspedycji, największe na Wołyń i Galicję Wschodnią. Prowadzono też rozmowy ze świadkami historii na Tarnopolszczyźnie, Lubelszczyźnie, na Śląsku. Z nowo zebranych materiałów powstały publikacje, dwa profesjonalne filmy dokumentalne i reportaże. Dotychczas większe promocje projektu, wernisaże i dyskusje odbyły się w ponad 20 miastach w Polsce i Ukrainie. Organizatorzy: Grupa Mowa Żywa, Fundacja Teren Otwarty.
Krzysztof Sawicki
