20 października 2013 roku Skałat obchodził swoje 500-lecie. Wydarzenia związane z jubileuszem objęły nie tylko rejon podwołoczyski, ale całe województwo tarnopolskie. Mimo trudnych czasów, niewielkie miasteczko na Podolu od dwóch lat przeżywa swój renesans.
Sporym nakładem finansowym wyremontowano i przebudowano część zabudowy miejskiej. Pieniądze na remont i budowę nowych obiektów miasto uzyskało dzięki wsparciu władz w rejonie i województwie. Gdy gubernator Tarnopola Walentyn Choptian obiecał przywrócić Skałatowi dawną świetność, nie bardzo mu wierzono, ale z upływem czasu ilość sceptyków zmalała.
Prace w mieście trwają w kilku miejscach. Zmieniło oblicze centrum miasteczka. Wyremontowane i odmalowane elewacje kamienic cieszą oko mieszkańców. W centrum przed siedzibą urzędu rady miasta wybudowano kapliczkę z posągiem Matki Boskiej. Od wiosny trwała przebudowa stadionu, obecnie jest już gotowy do prowadzenia zajęć sportowych i rozgrywek piłkarskich.
W roku ubiegłym pracami renowacyjnymi objęty został zamek, najważniejsza pamiątka historyczna w Skałacie. Przykryto dachem kolejną wieżę, trwa adaptacja lochów i innych pomieszczeń zamku przeznaczonych na sale muzealne. W przeddzień święta w dwóch wieżach zostały otwarte ekspozycje. Zamek w Skałacie jest filią muzeum zamkowego w Zbarażu. Wokół samego zamku oczyszczono fosy, wybudowano bramę i most. Prace w obrębie zamku trwają nadal. Być może już w następnym roku zobaczymy tu autokary turystyczne. Zamek pomimo swego prawie 400-letniego wieku jest w dobrym stanie. Za przynętę dla turystów powinny służyć malownicze zakątki Tołtrów i Miodoborów, droga krzyżowa w pobliskiej Połupanówce, muzeum Łesia Kurbasa w Starym Skałacie, kapliczka „Pazyna” z uzdrawiającą wodą w okolicach Nowosiółki, nowoczesny park miejski, który również jest rozbudowywany.
Park miejski zaplanowany jest według najnowszych trendów XXI wieku będzie spełniać funkcję wypoczynkową. Po ukończeniu prac ma być czynny przez cały rok, wyposażony będzie w kąpielisko, boisko do gry w piłkę, atrakcje dla dzieci, fontanny. W parku zainstalowano nowoczesne oświetlenie, chodniki wyłożono kostką. Część prac już jest zakończona, w innych częściach parku prace jeszcze trwają.
W centrum Skałatu przed szkołą stoi pomnik Tarasa Szewczenki, odsłonięty po uzyskaniu przez Ukrainę niezależności. Obok zamku pomnik Bohdana Chmielnickiego odsłonięty w połowie lat 50. XX wieku. Przy wjeździe do miasta od strony Tarnopola wędrowców wita figura Chrystusa.
Jesienią 2013 roku rozpoczęto rozbudowę szkoły. Planowana jeszcze w czasach radzieckich, dopiero teraz zostanie zrealizowana. Warto zaznaczyć, że pierwszy gmach szkoły powstał jeszcze w czasach austriackich. W okresie międzywojennym szkoła była już za mała i nauka odbywała się na dwie zmiany. Liczba mieszkańców Skałatu była wówczas prawie dwa razy większa. W latach 20. do starego gmachu dobudowano salę gimnastyczną, a wiosną 1939 roku oddano nowy budynek szkolny. Wszystkie te obiekty są eksploatowane do dziś, a planowana rozbudowa powinna rozwiązać problemy braku pomieszczeń w szkoły.
Jeszcze słów kilka o polskich śladach w Skałacie. Przede wszystkim dojrzeć je można w sylwetce kościoła i zamku. Ozdobą miasta był i jest zamek wzniesiony w 1634 roku przez posła na sejm, miecznika Krzysztofa Wichrowskiego. Pierwszy kościół w Skałacie powstał w 1642 roku, niestety spłonął on w 1898 roku. Nową świątynię zaprojektował Teodor Talowski, i stanęła ona w 1900 roku. W roku następnym została konsekrowana przez bp Józefa Webera. W 1958 roku władze zburzyły świątynię.
Parafia rzymskokatolicka odrodziła się dopiero w 1990 roku. 26 lipca 1990 roku bp Jan Olszański poświęcił tymczasową kapliczkę św. Anny, urządzoną na plebanii. Pierwszym duszpasterzem był ks. Stanisław Mularz. Jego następca ks. Bogusław Grendys zaczął budować nowy kościół, budowę którego zakończył jego następca, ks. Roman Stadnik w 2002 roku. Obecnie proboszczem w świątyni jest ks. Michał Murygin, dzięki jego pracy kościół został pomalowany i wyremontowano plebanię. W 2013 roku na wieży kościoła zamontowano zegar elektryczny z kurantem, wygrywającym melodię „My chcemy Boga”.
W okolicach miasta przy drodze na Tarnopol znajduje się symboliczna mogiła i krzyż na miejscu tragicznej śmierci ks. Waleriana Raba, zamordowanego w 1919.
Ilu Polaków mieszka obecnie w Skałacie? Trudno odpowiedzieć na to pytanie, chociaż przeprowadzone spisy ludności świadczą o tym, że na 4 tys. mieszkańców jest ich około 5-6% (w okresie międzywojennym Polaków było 1/3, Ukraińców – 1/4, resztę stanowili Żydzi). Niestety ta liczba stopniowo się zmniejsza. Część parafian należy do Towarzystwa Kultury Polskiej z siedzibą w Podwołoczyskach. W 1991 roku duża grupa parafian odbyła pielgrzymkę do Lubaczowa na spotkanie z ojcem świętym Janem Pawłem II, który wówczas poświęcił kamień węgielny pod budowę nowego kościoła. Z duszpasterskimi wizytami Skałat odwiedzali kardynał Marian Jaworski i Joachim Meisner z Kolonii w Niemczech, arcybiskup Mieczysław Mokrzycki i biskupi Marian Buczek, Leon Mały i Marcjan Trofimiak.
Krzyż ze zburzonego przez sowietów kościoła miejscowa ludność ustawiła na cmentarzu. W dniu Wszystkich Świętych wszystkie groby na nowym cmentarzu są oświetlane świecami i zniczami – nie zależnie od obrządku zmarłego. Jedna z dzielnic Skałata nosi nieoficjalną nazwę Księżowski Kąt, upamiętniając miejsce, gdzie kiedyś mieszkali księża rzymskokatoliccy. Co roku, z okazji święta miasta, do Skałata przyjeżdża delegacja miasta partnerskiego Wschowa z Polski.
Obchody jubileuszu rozpoczęły się od modlitwy w trzech świątyniach miasta – cerkwiach prawosławnej i greckokatolickiej oraz kościele św. Anny. W południe kwiaty zostały złożone u stóp pomnika Tarasa Szewczenki, a stamtąd zebrani przeszli przed siedzibę władz miasta na poświęcenie kapliczki i figury Matki Boskiej. W uroczystości uczestniczyli kapłani wszystkich obrządków. Następnie na terenie zamku odbyło się przedstawienie „Skałat na przestrzeni wieków”, gdzie zebrani mogli zobaczyć postacie rycerzy, kozaków i Tatarów. Uroczystości odbywały się na odnowionym stadionie i w parku miejskim. Jubileuszowe występy zespołów, artystów, muzyków trwały do późnej nocy, a dziedziniec zamkowy z czasem zmienił się w plac taneczny. Wokół zamku odbywał się kiermasz, do nabycia były zabawki dla dzieci, odzież, książki, słodycze, napoje i różne potrawy. Rzesze mieszkańców i turystów odwiedziły Skałat podczas uroczystości jubileuszowych. Na scenie na zamku wystąpiły najlepsze zespoły i artyści z całego województwa tarnopolskiego.
Z tej okazji poczta Ukrainy wyemitowała specjalną okolicznościową kopertę z wizerunkiem zamku i napisem „Skałat – 500”. Na znaczku widnieje godło Skałata – ośmioramienna gwiazda. Miasto wydało też niewielkie opracowanie okolicznościowe. Z okazji jubileuszu na zamku wybito okolicznościową monetę.
Do tak świetnej organizacji jubileuszy przyczyniła się mer Skałata Natalia Stańkowska, która ma polskie pochodzenie. Uroczystości zakończyły się, zmieniony i odnowiony Skałat czeka na Państwa. Serdecznie zapraszamy!
Jerzy Kamiński
Tekst ukazał się w nr 22 (194) za 29 listopada–16 grudnia 2013
