10 stycznia wspólną modlitwą w kościele pw. św. Ignacego Loyoli w Kołomyi parafianie uczcili pamięć prof. Ryszarda Brykowskiego (1931–2017), który 90 lat temu urodził się w tym mieście.
Po obu niedzielnych Mszach św. (w języku polskim i ukraińskim) nauczycielka Polskiej Sobotniej Szkoły przy Polskim Towarzystwie Kultury im. A. Mickiewicza Irena Hułaj-Nazarowa przybliżyła postać prof. Brykowskiego, jego działalność naukową, a zwłaszcza prace na rzecz ochrony polskiego dziedzictwa kulturowego na Pokuciu i Kresach Wschodnich.
– Kołomyjska parafia zawdzięcza staraniom profesora współczesne odnowione oblicze kościoła pojezuickiego, a także wykonanie kopii cudownego obrazu Matki Bożej Kołomyjskiej, która już od prawie 30 lat odbiera cześć w ołtarzu głównym – powiedziała dla Kuriera Irena Hułaj-Nazarowa. – Właśnie ostatnie odwiedziny Kołomyi przez profesora i spotkanie z rodakami miały miejsce z okazji zakończenia prac konserwatorskich w kościele w 2008 roku. Ponadto dzięki pracy prof. Ryszarda Brykowskiego Kołomyja doczekała się bardzo szczegółowego opracowania pt. „Kołomyja, jej dzieje, zabytki” (1996), wydanego w roku 1998 przez Stowarzyszenie Wspólnota Polska w naukowej serii Zabytki Kultury Polskiej poza granicami Kraju. Stała się ona niemalże najważniejszą pozycją książkową dla wszystkich zainteresowanych dziejami i architekturą Kołomyi. Imię prof. Ryszarda Brykowskiego na stałe zostało wpisane w powojenne dzieje Kołomyi i Kresów Wschodnich, dlatego wierzymy, że w przyszłości pamięć o wybitnym kołomyjaninie zostanie uwieczniona również w postaci tablicy pamiątkowej.
Prof. Brykowski zachęcał rodaków do poszukiwania i gromadzenia materiałów o historii parafii, wybitnych postaciach z jej środowiska. Może kiedyś znajdzie się też pomieszczenie dla muzeum parafialnego, gdzie będzie też wątek o Ryszardzie Brykowskim. Był wybitnym historykiem sztuki, specjalistą w zakresie badań nad sakralną architekturą drewnianą i dziejami architektury polskiej w Rzeczypospolitej oraz konserwacji zabytków. Zajmował się inwentaryzacją i konserwacją zabytków, a także dziejami Pokucia i Huculszczyzny, które zawsze leżały mu na sercu.
Prof. zw. dr hab. Ryszard Brykowski urodził się 8 stycznia 1931 roku w Kołomyi. Z IV tomu „Kresowej Atlantydy” Stanisława Sławomira Niciei dowiadujemy się, że jego ojciec Mieczysław Brykowski (1893–1962) był aktywnym uczestnikiem walk o niepodległość Polski, a przez cały okres międzywojenny był pracownikiem kolei. Brykowscy mieszkali przy dawnej ulicy Tarnowskich 52 (obecnie Symona Petlury). „W czasie okupacji sowieckiej Mieczysław Brykowski przeszedł ciężkie przesłuchiwania i był o krok od rozstrzelania – czytamy dalej. – Uratował go kołomyjski komunista, Żyd zarabiający na życie w czasach II Rzeczypospolitej jako fiakier. Znał dobrze Mieczysława Brykowskiego i często podwoził go swoją bryczką z pracy do domu. W okresie międzywojennym był szefem komórki komunistycznej. I on to swoim oświadczeniem spowodował, że enkawudziści dali rodzinie Brykowskich spokój”.
Jednak niedługo Brykowscy mogli się cieszyć szumem Prutu i pobliskimi pasmami górskimi. „Wielka Trójka” w Jałcie jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej zadecydowała, żeby wypędzić z tych terenów Polaków do powojennej Polski. Już po latach, jako „świadek stamtąd”, prof. Ryszard Brykowski napisze: „Od początku wiedzieliśmy, że repatriację zawdzięczamy wiarołomstwu naszych sojuszników i ustaleniom pojałtańskim. Wystarczy powiedzieć, że część polskiego podziemia rzuciła hasło „NIE” – nie opuszczamy naszej ojcowizny, bo nasza obecność świadczy o naszych prawach do tej ziemi. Ale prawdą też jest, że było to hasło w ówczesnych warunkach utopijne, nawet przy nadziejach z tamtych dni na trzecią wojnę, tym razem z bolszewikami (notabene liczyli na nią Polacy i Ukraińcy, upatrując w niej rozstrzygnięcie ostateczne własnych celów politycznych). Prawdą też jest, że repatriacja ogłoszona z końcem 1944 r. nie miała początkowo wielu zwolenników. Po prostu bano się jej, nie wyobrażano sobie, że można porzucić rodzinną ziemię i dorobek życia, wciąż się jeszcze łudzono. NKWD szybko zadziałało: odbywały się „uświadamiające rozmowy” z głowami rodzin. Po doświadczeniach wywózek z lat 1940–1941 na Sybir, po akcji UPA przeciw Polakom trwającej nadal w tym czasie, zmianie okupantów, nie było innego wyboru niż wyjazd. Prawdą jest, że wyjeżdżaliśmy z obawy przed Sybirem; ale prawdą jest też, że wyjeżdżaliśmy z obawy przed Ukraińcami (wówczas nie było podstaw do rozgraniczenia na nacjonalistów i niezaangażowany w mordy naród). Prawdą też jest, że część wyjeżdżających wierzyła, że wrócimy!”.
Po wymuszonym przesiedleniu Ryszard Brykowski ukończył studia na Wydziale Historii Sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie wykładał w latach 80. Pracę doktorską obronił w Instytucie Sztuki PAN w 1977 roku. Tytuł profesora uzyskał w 1994. W latach 1956–58 sprawował funkcję inspektora w Centralnym Biurze Ochrony Zabytków i Muzeów w Warszawie. W latach 1957–2002 pracował w Instytucie Sztuki PAN m.in. w Zespole Redaktorów Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce. Jako kierownik Zespołu Architektury Drewnianej w Polsce zapoczątkował wydawanie Inwentarza Drewnianej Architektury Sakralnej w Polsce. Jego główne prace to: „Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku” (1981), „Łemkowska drewniana architektura cerkiewna w Polsce, na Słowacji i Rusi Zakarpackiej” (1986), „Drewniana architektura cerkiewna na koronnych ziemiach Rzeczypospolitej” (1995). Ryszard Brykowski był też członkiem ICOMOS, Społecznego Komitetu Budowy Muzeum Powstania Warszawskiego, Głównej Komisji Konserwatorskiej przy Generalnym Konserwatorze Zabytków, Polsko-Ukraińskiej Komisji ds. Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie i Mauzoleum Fredrów w Rudkach, Rady Pamięci Walk i Męczeństwa, Rady przy Pełnomocniku Rządu ds. Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą.
Rodowity kołomyjanin Ryszard Brykowski dołożył wielu starań, by polska Kołomyja nie została zapomnianą Atlantydą. Zaangażował się w dzieje Klubu Miłośników Kołomyi „Pokucie”, był głównym twórcą „Gazety Kołomyjskiej”. W 1998 roku nakładem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” ukazuje się jego książka „Kołomyja, jej dzieje, zabytki”. W ciągu lat prof. Brykowski wspierał odnowienie piękna wewnętrznego kołomyjskiego kościoła parafialnego pw. św. Ignacego Loyoli oraz pomógł sprowadzić do tej świątyni kopię Madonny Kołomyjskiej.
Wspaniałego rodaka z Kołomyi poznałem w 1989 roku we Lwowie podczas posiedzeń wspólnej Komisji ukraińsko-polskiej, która została powołana przez ówczesny lwowski oddział Ukraińskiej Fundacji Kultury i Polską Fundację Kultury. W moim archiwum prywatnym zachowały się protokoły z tych obrad z udziałem ówczesnego pracownika naukowego Instytutu Sztuki PAN docenta Ryszarda Brykowskiego. Wtedy po raz pierwszy wszczęto sprawę renowacji pomników na Cmentarzu Łyczakowskim. Również podczas wspólnych wypraw badaczy polskich i ukraińskich po raz pierwszy obserwowano opłakany stan kościołów i klasztorów oraz zdewastowane cmentarze na terenie obwodów lwowskiego i tarnopolskiego. Podobny los spotkał też cerkwie i cmentarze ukraińskie oraz synagogi w okolicy Przemyśla, Nowego Sącza oraz innych miejscowościach.
„To są owoce systemu, który zaistniał tam i tu” – nieustannie z bólem powtarzał przy każdym takim obiekcie Ryszard Brykowski.
Pomimo tego, że system komunistyczny jeszcze istniał, a zasady działalności komisji były niepewne, Ryszard Brykowski dodawał otuchy niewielkiemu jeszcze wtedy gronu zwolenników ochrony wspólnego dziedzictwa na pograniczu ukraińsko-polskim i polsko-ukraińskim.
Prof. Ryszard Brykowski zdobył następujące wyróżnienia i nagrody: Bł. Brata Alberta (1979), Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (1991), Złoty Medal Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” na rzecz Polaków poza Krajem (2000), Krzyż Kawalerski OOP (1999), Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2006), Order św. Grzegorza Wielkiego Papieża nadany przez Ojca Świętego Benedykta XVI za prace ratowniczo-konserwatorskie przy zabytkach kultury chrześcijańskiej i polskiej kultury narodowej na obszarze archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego (2007), Krzyż Komandorski OOP (2010).
Ryszard Brykowski zmarł 5 sierpnia 2017 roku. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Konstanty Czawaga
