Rudolf Indruch – autor projektu Cmentarza Orląt Lwowskich
Rudolf Indruch (7.02.1892 – 24.01.1927) – architekt, autor projektu Cmentarza Orląt we Lwowie. Urodził się we Lwowie w rodzinie Słowaka Jana Indrucha, zaś matka pochodziła z rodziny czeskiej. Ojciec Indrucha osiadł we Lwowie po służbie w armii austriackiej, pracował na poczcie. W 1912 r. ukończył gimnazjum realne we Lwowie i rozpoczął studia na wydziale architektury Politechniki Lwowskiej, gdzie, z przerwami podczas I wojny światowej, studiował 10 lat. W 1922 r. złożył egzamin dyplomowy i otrzymał zawód inżyniera-architekta.
Podczas I wojny światowej brał udział w działaniach bojowych w randze nadporucznika saperów armii austro-węgierskiej. Przeszedł ciężkie zapalenie płuc. W listopadzie 1918 r. brał udział w walkach ulicznych we Lwowie, był oficerem w I pułku Strzelców Lwowskich. W 1920 r. walczył na froncie polsko-radzieckim, podczas wojny został ciężko ranny, miał przestrzelone płuca. Otrzymał polskie i austriackie odznaki bojowe, także Krzyż Obronny Lwowa i odznakę „Orlęta”. W 1922 r. w randze kapitana przeszedł do rezerwy i rozpoczął pracę na wydziale architektury Politechniki Lwowskiej. Pracował jako asystent, a od roku 1923 jako starszy asystent w katedrze rysunków zdobniczych i dekoracji wnętrz.
Był również świetnym malarzem, malował krajobrazy Lwowa (np. ul. św. Wojciecha), wystawiał swoje prace we lwowskim salonie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych i na wystawach Spółki Studentów Politechniki. Krytyka charakteryzowała go jako „biegłego w rysunku, świetnego kolorystę z twórczym zmysłem kompozycji”. Sprawą całego życia Indrucha był projekt „Cmentarz Orląt Lwowskich”. W 1921 r. z inicjatywy komitetu Straży Mogił Polskich Bohaterów został ogłoszony konkurs na projekt urządzenia polskiego cmentarza wojskowego na terenie, który graniczył z Cmentarzem Łyczakowskim od strony Pohulanki. Miejsce to było bardzo trudne dla budowy nekropolii. Zbocze wzgórza dość stromo schodziło w stronę południową, w dolinie dawniej przebiegał strumyk. Na tym wzgórzu trzeba było umieścić mogiły, pomniki, budowle monumentalne. Na konkurs wpłynęło pięć projektów.
W dniu 19.10.1921 r. pierwsze miejsce zdobył projekt pod godłem „Białe Róże”. Sensacją był fakt, że twórcą projektu był nikomu nie znany student piątego roku Politechniki, który właśnie przygotowywał się do złożenia ostatniego egzaminu dyplomowego. Niektórzy fachowcy zarzucali projektowi zbytni rozmach i śmiałość, inni zapewniali, że realizacja będzie zbyt kosztowna i Lwów nie jest w stanie tego finansować. Nie zważając na nieżyczliwe opinie, komitet SMPB zaakceptował projekt Indrucha i zawarł z autorem umowę o opracowaniu dokładnych wykresów i o kierownictwie artystycznym.
Indruch odmówił przyjęcia zarówno nagrody konkursowej, jak też opłat za swoją współpracę z SMPB. Wszystko robił bezinteresownie i nie chciał otrzymywać za swoją pracę żadnego wynagrodzenia. Projekt Indrucha wysoko ocenili tacy fachowcy jak Witold Minkiewicz i Adolf Szyszko-Bohusz. Dominantami projektu były trzy monumentalne budowle: kaplica, katakumby i kolumnada. Główne wejście było od strony Pohulanki. Pod kierownictwem Indrucha zdążono rozplanować ogólny wygląd terytorium, zbudować kaplicę Orląt (1925 r.) i niektóre pomniki. Budownictwo przeciągnęło się do roku 1939. Nie zważając na skomplikowane ukształtowanie terenu, a może właśnie dzięki temu Indruchowi udało się uniknąć monotonii, tak charakterystycznej dla większości europejskich cmentarzy wojennych tego czasu. Projekt Indrucha zaprzeczał niektórym stereotypom, istniejącym w społeczeństwie i dotyczącym tego, jak mają wyglądać nekropolia wojenne. W projekcie Indrucha był dodatkowy element, nietypowy dla oficjalnych cmentarzy wojennych – nie broniono rodzinom wznoszenia pomników wg indywidualnych projektów na grobach ich najbliższych.
Kryzys gospodarczy pierwszej połowy lat 20. nie sprzyjał posunięciu budownictwa we Lwowie. Architekci nie mieli możliwości praktycznej realizacji swoich projektów. Z tego więc powodu pisała „Gazeta Lwowska”: „Twórczość Indrucha w latach 1922–1927 ograniczała się do udziału w kilku projektach obiektów mieszkalnych i wojennych i w kilku konkursach”. Oprócz Cmentarza Orląt był zrealizowany jego projekt pomnika poległych na Persenkówce. Pomnik umieszczono naprzeciwko niewielkiego budynku dworca kolejowego. Składał się on z dwu kolumn. Jedna prostokątna, kończyła się u dołu dwoma zaokrąglonymi skrzydłami z tablicami, na których wyryto nazwiska poległych. Druga kolumna, dorycka z kanelurami, jakby występowała do przodu i była zakończona kapitelem i monumentalnym zniczem o zmodernizowanych kształtach.
Oba projekty Indurcha zostały zniszczone po II wojnie światowej. Cmentarz Orląt był odbudowany w latach 1989–2005 w nieco zmienionym wyglądzie. Po pomniku na Persenkówce zostały tylko fragmenty kolumny doryckiej.
Na zamówienie Funduszu Kwaterunku Wojskowego Indruch zaprojektował monumentalny budynek mieszkalny przy ul. Gródeckiej 42, przeznaczony dla oficerskich rodzin pułku, stacjonującego w sąsiednich koszarach. Fasada budowli odznacza się neoklasycznymi pilastrami o stylizowanych egipskich kapitelach. Projekt został zrealizowany w latach 1926–1930 już po śmierci autora.
Indruch miał krótkie życie. Zmarł we Lwowie w wieku 35 lat. Chorował na gruźlicę. Choroba była następstwem ciężkich ran, otrzymanych podczas I wojny światowej. Mieszkał we Lwowie przy ul. św. Wojciecha 9 (obecnie ul. O. Dowbusza), a później przy ul. św. Wojciecha 4. Ożenił się z Jadwigą Sikorską (1887–1977). Dzieci nie mieli. W dniu 27 stycznia 1927 r. Indurch został uroczyście pochowany na Cmentarzu Orląt. Pogrzeb zebrał wiele ludzi, przedstawicieli różnych organizacji społecznych, studentów, profesorów Politechniki Lwowskiej na czele z rektorem Otto Nadolskim. Wśród licznych kolegów i przyjaciół byli członkowie SMPB z prezesem Kazimierą Neumannową i wiceprezesem Wandą Mazanowską, delegacja Związku Obrońców Lwowa z prezesem pułkownikiem Karolem Baczyńskim. Nad otwartą mogiłą śpiewał chór Techników Lwowskich.
Zniszczona mogiła R. Indrucha została odnowiona w czasie odbudowy Cmentarza Orląt.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 2 (54) 28 stycznia 2008
