Narodowy Instytut Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA wspólnie z przedstawicielami władz lwowskich zorganizował kolejną komisję konserwatorską na Cmentarzu Łyczakowskim. Tym razem chodziło o rozpoczęcie prac przy odnowieniu (a tak naprawdę ratowaniu) kaplicy Krzyżanowskich.
Warszawski Instytut POLONIKA opracował program konserwacji i odnowienia kaplic na Cmentarzu Łyczakowskim. Prace przy kaplicy Krzyżanowskich inaugurują właśnie to poczynanie.
Na Cmentarzu Łyczakowskim znajdują się 23 kaplice – grobowce rodzinne, które stanowią bardzo ważną część całego zespołu zabytkowego i artystycznego na tym cmentarzu. Podjęcie prac przy każdej z tych kaplic stanowi wyzwanie tak finansowe, jak i artystyczne. To też dobrze rozumie ukraińska dyrekcja Historyczno-Kulturowego Muzeum-rezerwatu „Cmentarz Łyczakowski”. W ciągu ostatnich lat dyrekcja własnym kosztem przeprowadziła remont kaplic Baczewskich, Kisielki i kilku mniejszych, a także bramy wejściowej i ogrodzenia od ul. Miecznikowa. Wszystko to znacznie podnosi estetyczny i artystyczny wygląd muzeum-rezerwatu, który odwiedzają rzesze turystów, również z Polski.
Ale fachowa konserwacja uszkodzonych przez czas i ludzi kolejnych kaplic na cmentarzu wymaga wielkich środków finansowych i udziału renomowanych fachowców. Tylko w taki sposób można uratować tak cenne dziedzictwo kulturowe i artystyczne. Właśnie dlatego Instytut POLONIKA rozpoczyna program ratowania kaplic cmentarnych.
– Zależy nam na tym, by na Cmentarzu Łyczakowskim (poza nagrobkami) objąć opieką także znajdujące się tam kaplice, które mają wysoką wartość architektoniczną i artystyczną, ale są w bardzo złym stanie technicznym – powiedział Piotr Ługowski, szef programu „Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą” w Instytucie POLONIKA. Uznano również, że w pierwszej kolejności Instytut POLONIKA sfinansuje i zorganizuje remont i konserwację dwóch kaplic, mianowicie Krzyżanowskich i Barszczewskich. Pierwszą będzie odnawiana w latach 2019-2020 kaplica Krzyżanowskich.
O tym była mowa podczas obrad komisji konserwatorskiej. Ze strony polskiej obecna była Agnieszka Tymińska, zastępca dyrektora Instytutu POLONIKA, i Marcin Kozarzewski, dyrektor firmy „Monument Service”, która wygrała przetarg na prace remontowe i restauracyjne przy kaplicy. Stronę ukraińską reprezentowali Lilia Onyszczenko, dyrektor Zarządu Ochrony Środowiska Historycznego Lwowskiej Rady miejskiej, i Mychajło Nagaj, dyrektor Muzeum-Rezerwatu „Cmentarz Łyczakowski”. Obecni byli również wykonawcy, którzy będą bezpośrednio wykonywać prace konserwatorskie.
Kaplica Krzyżanowskich została zbudowana w neogotyckim stylu w latach 1890-1891. Autorem projektu był Jan Tomasz Kudelski (1861-1937), absolwent Politechniki Lwowskiej, uczeń profesora Juliana Zachariewicza. Zbudowała kaplicę firma profesora Iwana Lewińskiego. Wszystkie materiały użyte do budowy i ozdobienia kaplicy pochodzą również z fabryki Lewińskiego. W marcu 1899 roku w krypcie kaplicy został pochowany Stanisław Krzyżanowski, dyrektor Galicyjskiego Banku Kredytowego, przyrodni brat hrabiów Stanisława i Kazimierza Badenich. Bardzo bogatym było rzeźbiarskie ozdobienie kaplicy, w tym ołtarza, wejścia głównego, tablic pamiątkowych, maswerków neogotyckich okien i misternie rzeźbionych czterech rynsztoków w kształcie chimer. W oknach prawdopodobnie były wstawione witraże austriackiej firmy Tiroler Glasmalerei z Innsbrucku. Kaplica znajduje się pośrodku niewielkiego ronda na skrzyżowaniu czterech alejek po drodze na górkę powstańców styczniowych.
Agnieszka Tymińska powiedziała, że Instytut POLONIKA inwestuje 1.600.000 złotych na fachowy remont i renowację kaplicy. Jest to duża inwestycja, jak również bardzo skomplikowane są prace konserwatorskie, wymagające wysokiego poziomu zawodowego wykonawców, a nawet poszukiwania odpowiednich materiałów budowlanych, na przykład specjalnej cegły, bardzo popularnej tzw. „deszczówki”, którą swego czasu produkowano we lwowskiej fabryce prof. Lewińskiego, a od dawna nie produkowano ani w Polsce, ani w Ukrainie. Organizacja w 2017 roku Instytutu POLONIKA daje możliwości decydowania o większych inwestycjach. W programach Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego nie było takich możliwości finansowych. Wykonano już fachowe ekspertyzy, ogłoszono przetarg na prace budowlano-konserwatorskie, które wygrała firma „Monument Service” spod Warszawy. Stan kaplicy niestety jest znacznie gorszy, niż rok temu. Jest to ostatni moment, żeby ją uratować.
– Instytut POLONIKA ma dużo planów – mówi dalej Agnieszka Tymińska. – W 2020 roku rozpoczniemy remont kaplicy Barszczewskich. Instytut przygląda się też innym podobnym obiektom we Lwowie, a nawet wyjątkowej zabytkowej kaplicy Boimów obok katedry rzymskokatolickiej. Trzeba ją dokładnie, bardzo dokładnie przebadać.
Marcin Kozarzewski, dyrektor firmy zajmującej się konserwacją i renowacją obiektów zabytkowych „Monument Service”, jest świadomy ogromu i poziomu prac przy kaplicy Krzyżanowskich. Cała struktura budowlana jest w tej chwili bardzo wątła, dach przecieka, cegła wchłania wodę. Trzeba będzie ją na nowo przemurować, konserwacja tej cegły nie jest już możliwa. Problem w tym, gdzie zamówić nową. Kozarzewski napisał już do firmy Tiroler Glassmalerei, w poszukiwaniach ewentualnie zachowanych projektów witraży. Zostanie odbudowany neogotycki ołtarz, z którego zachowała się część elementów rzeźbionych w piaskowcu i marmurze. Zostanie wykonana konserwacja elementów ceramicznych, w tym figury Madonny nad wejściem głównym i posadzki w kaplicy, oraz metaloplastyki. Ale zaczynać trzeba od remontu dachu i odwilgocenia fundamentów.
Dyrekcja Muzeum-Rezerwatu „Cmentarz Łyczakowski” zadeklarowała ze swojej strony wszelką pomoc w tych pracach oraz wykonanie prac związanych z uporządkowaniem ronda i alejek po zakończeniu prac przy kaplicy. Będą również uporządkowane i przycięte drzewa i krzewy dookoła kaplicy.
Wspólne polsko-ukraińskie prace konserwatorskie przy kaplicy Krzyżanowskich są kolejnym bardzo dobrym przykładem rozumienia po obu stronach znaczenia ratowania wspólnego dziedzictwa kulturowego i historycznego.
Jurij Smirnow
