Partnerstwo Wschodnie – to program polityczny określający wymiar wschodni w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa.
Program, powstały z inicjatywy Polski i Szwecji, oficjalnie został uruchomiony w maju 2009 roku podczas szczytu w Pradze. Program skierowano do sześciu państw z Europy Wschodniej i Zakaukazia. jednym z nich była Ukraina.
Partnerstwo Wschodnie zakładało wypracowanie między Unią Europejską a Ukrainą nowych podstaw prawnych w postaci umowy stowarzyszeniowej oraz utworzenie pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu. Ponadto, realizacja Partnerstwa Wschodniego oznaczała m.in. podjęcie działań na rzecz pełnej liberalizacji reżimu wizowego i rozwój współpracy w sferze bezpieczeństwa energetycznego.
We wrześniu 2011 roku podczas kolejnego szczytu Partnerstwa Wschodniego w Warszawie Ukraina była uznawana za najbardziej zaawansowany kraj w procesie integracji z Unią Europejską. Wówczas była ona na końcowym etapie negocjacji umowy stowarzyszeniowej, której najważniejszym elementem była budowa strefy wolnego handlu. Cień na te negocjacje rzucała sprawa J. Tymoszenko, byłej premier Ukrainy, której los podczas trwania szczytu był jeszcze nie pewny. W konsekwencji została ona skazana na 7 lat więzienia za nadużycia podczas zawierania kontraktów gazowych z Rosją. Ów wyrok stanowił przyczynę odwołania wizyty Wiktora Janukowycza w Brukseli przed Komisję Europejską oraz przekreślił szanse na szybkie sfinalizowanie umowy stowarzyszeniowej. Ze względu na sprawę Tymoszenko znacznej zmianie uległo postrzeganie Ukrainy przez zachodnich polityków i ekspertów – nikt już nie uważał Ukrainy za lidera Partnerstwa Wschodniego.
W grudniu w Kijowie odbyło się posiedzenie na szczycie państw członkowskich Unii Europejskiej i Ukrainy, podczas którego oficjalnie ogłoszono zakończenie negocjacji pomiędzy obu stronami w sprawie podpisania umowy stowarzyszeniowej. Nie doszło jednak do parafowania wynegocjowanej już umowy, czego powodem była trudna sytuacja polityczna na Ukrainie. Ostatecznie umowa stowarzyszeniowa została parafowana 30 marca 2012 roku.
Sytuacja znacznie się pogorszyła, gdy rząd Ukrainy ogłosił zawieszenie procesu przygotowawczego do podpisania umowy stowarzyszeniowej i umowy o wolnym handlu z UE. Do podpisania miało dojść w listopadzie 2013 roku na szczycie w Wilnie, jednak Prezydent W. Janukowycz odmówił. Najprawdopodobniej decyzja ta miała dwa cele. Z jednej strony elity Ukrainy próbowały uniknąć powileńskiej presji Rosji, która mogła znacznie zaszkodzić ich pozycji. A z drugiej strony zmiana retoryki była próbą wywołania dalszych ustępstw ze strony UE w dłuższej perspektywie. Decyzja ta spowodowała publiczne oburzenie – ponad 100 tys. ludzi wyszło na ulice miast, domagając się podpisania dokumentu. Ruch ten nazwano „Euromajdanem”.
Konflikt pomiędzy władzą a obywatelami w konsekwencji doprowadził do obalenia głowy państwa w wyniku pozakonstytucyjnego przewrotu państwowego. Stanowił on katalizator rozpadu państwa i rosyjskiej interwencji w obronie separatystów na Wschodzie i Krymie. Nowopowstały rząd zwrócił się bowiem o pomoc do państw zachodnich ogłaszając gotowość do zawarcia umowy stowarzyszeniowej z UE.
Polityczną część umowy stowarzyszeniowej dotyczącej handlu udało się podpisać 21 marca 2014 roku w Brukseli. Pozostałe części podpisano 27 czerwca tegoż roku – przy okazji szczytu Rady Europejskiej, po wyborach prezydenckich. Większa część układu jest już stosowana od 1 września 2014 roku. Z kolei od 1 stycznia 2016 roku tymczasowo obowiązuje też pogłębiona i kompleksowa strefa wolnego handlu. Decyzje o zawarciu układu przyjęto 11 lipca 2017 roku, co było ostatnim krokiem w procesie ratyfikacji układu. Pozwolił on na jego stosowanie od 1 września 2017 roku.
Do kolejnych sukcesów współpracy zaliczyć można rozporządzenie Komisji Europejskiej z 2016 roku, które miało umożliwiać obywatelom Ukrainy bezwizowy wjazd do strefy Schengen. Rozporządzenie o liberalizacji wizowej dla obywateli Ukrainy zostało przyjęte przez Radę Unii Europejskiej 11 maja 2017 roku. Dzięki niemu obywatele Ukrainy mogą spędzać w Unii aż 90 dni w dowolnym okresie 180-dniowym nie posiadając wizy.
Dla dobra współpracy organizowane są również szczyty UE-Ukraina. Na dziewiętnastym z kolei szczycie, który odbył się 12–13 lipca 2017 roku, przywódcy rozmawiali o procesie realizacji reform, zwłaszcza w walce z korupcją, o konflikcie we wschodniej Ukrainie, o nielegalnej aneksji Krymu i Sewastopola, również o sposobach maksymalizowania korzyści umowy stowarzyszeniowej.
Poważny kryzys na Ukrainie pokazuje, jak ważna jest solidna polityka zmierzająca do wzmocnienia stosunków politycznych i gospodarczych z UE. Jednak warto zaznaczyć, iż mimo trudnej sytuacji politycznej, jak i gospodarczej, Ukraina wciąż czyni postępy w integracji europejskiej, a UE poszerza program wsparcia dla tego kraju. Miejmy nadzieję, iż współpraca ta w dalszym ciągu będzie przynosić obustronne korzyści.
Marta Labuda
Tekst ukazał się w nr 13 (305) 17-30 lipca 2018
