Kolejne Spotkanie Ossolińskie zebrało pełną salę zainteresowanych wykładem prelegenta profesora Jakuba Lewickiego z Warszawy.
Wśród obecnych byli profesorowie Uniwersytetu Lwowskiego, przedstawiciele towarzystw polskich działających we Lwowie, krajoznawcy, księża, reprezentanci Konsulatu Generalnego RP we Lwowie. Warto przypomnieć, że Spotkania Ossolińskie odbywają się pod patronatem konsula generalnego RP we Lwowie.
Prof. Jakub Lewicki wygłosił referat na temat „Lwów międzywojenny. Miasto, architektura, modernizm”. Tak wiele osób przybyło na Spotkanie nie tylko w celu wysłuchania referatu, Jakub Lewicki jest bowiem osobą dobrze znaną we Lwowie. Ten rdzenny warszawianin przez wiele lat, jeszcze jako młody doktorant, pracował w archiwach i bibliotekach lwowskich zbierając materiały dotyczące architektury i sztuki lwowskiej. Właśnie na temat architektury międzywojennego Lwowa obronił on w 1999 roku doktorat na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, gdzie w 2007 roku zdobył habilitację na podstawie pracy „Między tradycją a nowoczesnością. Architektura Lwowa lat 1893–1918”. Monografia pod tymże tytułem została wydana w Warszawie w 2005 roku, zaś w 2007 roku ukazała się drukiem kolejna praca poświęcona architekturze Lwowa i jednemu z najwybitniejszych architektów lwowskich epoki modernizmu – „Roman Feliński architekt i urbanista. Pionier nowoczesnej architektury”.
Dzięki głębokim i systematycznym badaniom architektury lwowskiej Jakub Lewicki zrobił piękną karierę naukową w Warszawie. Jest on profesorem nauk technicznych, kierownikiem Zakładu Konserwacji Zabytków i Ochrony Krajobrazu w Instytucie Historii Sztuki na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, gdzie wykłada konserwację zabytków oraz historię architektury. Od 2017 roku jest on również Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Prof. Lewicki jest też przewodniczącym Komisji Ochrony i Konserwacji Architektury Modernistycznej ICOMOS, wiceprezesem Sekcji Polskiej Docomomo, członkiem Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków i Towarzystwa Opieki nad Zabytkami.
Na druk czeka jego kolejna praca poświęcona zabytkom lwowskim „Regeneracja i modernizacja architektury Lwowa 1900-1939”, przygotowana do wydania i sfinansowana przez Naukowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za granicą „Polonika”.
Przedstawiając prelegenta zebranej publiczności Wasyl Fersztej, dyrektor generalny Lwowskiej Narodowej Naukowej Biblioteki Ukrainy im. W. Stefanyka, powiedział: „To znakomity gość”, zaś Wiktoria Malicka, pełnomocnik Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, przedstawiła zebranym sylwetkę i naukowe osiągnięcia prof. Jakuba Lewickiego, informując, że już od kilku lat jest przygotowana i czeka na wydanie ukraińska wersja monografii „Między tradycją a nowoczesnością. Architektura Lwowa 1893-1918”.
Wykładu prof. Jakuba Lewickiego wysłuchano z wielkim zainteresowaniem. Mówił o architekturze lwowskiej w odrodzonej Polsce, o lwowskiej szkole architektury lat 20-30. XX wieku, o jej miejscu i znaczeniu dla całej Polski. Wykład był bogato ilustrowany zdjęciami lwowskich kamienic czynszowych, kościołów i gmachów użyteczności publicznej z tego okresu, ale większość obecnych na sali była dobrze zorientowana w tym budownictwie, znając omawiane budowle z autopsji.
Rozwój architektury Lwowa lat 20–30. XX wieku był uzależniony od zmiany sytuacji gospodarczej miasta po 1918 roku i rozwoju ekonomicznego miasta i regionu, które miało wszystkie pozytywne tendencje, zwłaszcza w drugiej połowie lat 30., niestety przerwane wybuchem II wojny światowej. Prof. Lewicki omówił twórczość architektów absolwentów Politechniki Lwowskiej, również tych, którzy w okresie międzywojennym pracowali już poza Lwowem, w innych miastach Polski – od Warszawy do Gdyni. Zwrócił uwagę na dorobek architektów lwowskich w powojennej Polsce.
Ożywiony ruch budowlany w latach 1937-1939 był zapowiedzią niezwykle ciekawych zjawisk w architekturze Lwowa w skali całego kraju. Miasto żyło przygotowaniami do wielkiej wystawy mającej się odbyć w 1940 roku i innych odchodów jubileuszowych w tym roku, związanych z 600-leciem przyłączenia Lwowa do Polski za czasów króla Kazimierza Wielkiego. Również minister Eugeniusz Kwiatkowski planował przyśpieszony rozwój regionu lwowskiego, znaczne inwestycje w jego przemysł i budownictwo, stworzenie tu wielkiego ośrodka przemysłowego. Miało to doprowadzić do trzykrotnego zwiększenia miasta i intensywnego rozwoju budownictwa.
Niezwykle ciekawie rozwijała się architektura sakralna miasta. Budowa wielkich kościołów, cerkwi, klasztorów zaprojektowanych przez utalentowanych architektów była zjawiskiem w skali całego kraju. Niestety, część tych obiektów nie została dobudowana przed 1939 rokiem. Charakterystycznymi dla zabudowy miasta były wielkie osiedla mieszkaniowe. Prelegent zwrócił też uwagę na twórczość w drugiej połowie lat 30. lwowskich architektów pochodzenia żydowskiego zarówno starszej generacji, jak też młodych. Niestety, wielu z nich nie przeżyło II wojny światowej.
W czasie spotkania udało się omówić również zabudowę dzielnic willowych, architekturę pawilonową na Targach Wschodnich, projekty studentów Politechniki Lwowskiej, którzy zapowiadali się jako bardzo interesujący twórcy. Rozwój ich umiejętności nastąpił już w Polsce powojennej. Na przykład, prawie 1/3 powojennej Warszawy została zbudowana przez architektów lwowskich. Niejeden z lwowskich architektów w latach powojennych pracował na Zachodzie – w Wielkiej Brytanii, Kanadzie i innych krajach.
Odczyt profesora Jakuba Lewickiego wywołał ożywioną dyskusję, w której omówiono oryginalne zjawiska architektury lwowskiej oraz sylwetki niektórych architektów. Poruszono różne aspekty, od twórczości Alfreda Zachariewicza w Warszawie do organizacji wycieczek po Lwowie szlakiem architektury modernistycznej.
Na zakończenie Spotkania Wiktoria Malicka poinformowała zebranych o kolejnym Spotkaniu Ossolińskim planowanym w dniu 2 października 2019 r. oraz o wizycie do Lwowa 3 października Adolfa Juzwenki, dyrektora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 18 (334), 30 września – 14 października 2019
