W Lwowskiej Galerii Sztuki, w siedzibie pałacu Potockich 19 lutego odbyła się prezentacja „Katalogu plakiet, medalionów i medali polskich i z Polską związanych w Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki”.
Na prezentacji obecni byli przedstawiciele Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Konsulatu RP we Lwowie na czele z konsulem generalnym Wiesławem Mazurem, muzealnicy oraz miłośnicy sztuki ze Lwowa i Polski.
Dyrektor Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki im. Borysa Woźnickiego Łarysa Razinkowa-Woźnicka przedstawiła autora książki historyka sztuki Ihora Chomyna, głównego inwentaryzatora oraz wieloletniego pracownika galerii. Dzięki jego współpracy z muzeami w Polsce udało się przygotować wiele wystaw, prezentujących malarstwo polskie w zbiorach lwowskich.
Michał Michalski z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w rozmowie z Kurierem Galicyjskim zaznaczył, że jest to jedna z największych tego typu kolekcji na świecie. – To bardzo ważne wydarzenie o charakterze naukowym, ponieważ jest to pierwsze tak gruntowne opracowanie tych zabytków, ale jednocześnie ta praca będzie miała ogromny walor popularyzatorski (…). W przyszłości mamy nadzieję, że w niedługim czasie uda nam się doprowadzić do wydania ogromnej, wspaniałej kolekcji malarstwa polskiego zgromadzonego w tym muzeum – dodał.
Wicedyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu Jerzy Petrus uważa, że ten katalog jest wynikiem wieloletniej współpracy Wawelu, przyjaźni zawartych jeszcze z Borysem Woźnickim oraz wszystkimi pracownikami Lwowskiej Galerii Sztuki. – To są kontakty naukowe, wymiana informacji, służenie pomocą z polskiej oraz ukraińskiej strony. Z Igorem Chomynem spędziliśmy wiele czasu rozmawiając o formie tego katalogu – powiedział. Są przewidziane dwie prezentacje w Polsce, na Wawelu już wkrótce – w następnym miesiącu.
Kolekcja polskich medali, medalionów i plakiet, znajdująca się w Lwowskiej Galerii, liczy ponad 1200 eksponatów. Są to dzieła zarówno artystów znanych, jak i już nieco zapomnianych. Ich prace powstawały dla uczczenia wydarzeń politycznych i państwowych. Część z nich upamiętnia wybitnych Polaków. Jak twierdzi Igor Chomyn, najczęściej na medalionach przedstawiano podobiznę Chopina, Sobieskiego i Piłsudskiego. Katalog ukazał się w serii pod nazwą Poza Krajem, wydanej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Są to kolekcje poloników, zgromadzonych w różnych krajach. Cieszy fakt, że dołącza do tych publikacji pierwszy katalog z Lwowskiej Galerii Sztuki.
O zbiorach plakiet, medalionów i medali polskich kustosz Lwowskiej Galerii Sztuki Igor Chomyn opowiedział Annie Gordijewskiej.
Do kogo należały pierwsze kolekcje monet i medali we Lwowie?
Pierwsze udokumentowane wzmianki o kolekcjach monet i medali we Lwowie sięgają początku wieku XIX i są związane z księciem Henrykiem Lubomirskim, który w 1828 roku przekazał do Zakładu Narodowego im. Ossolińskich zgromadzone przez siebie monety i medale. Przez dłuższy czas był to jedyny w mieście dostępny publicznie zbiór dzieł medalierstwa. Kolejną kolekcję monet i medali, przewyższającą wartością zespół Lubomirskiego, zebrało powstałe w roku 1908 lwowskie Muzeum Narodowe im. Króla Jana III Sobieskiego, obecnie Muzeum Historyczne Miasta Lwowa. Inne zbiory lwowskie, liczące od kilku do kilkunastu medali i medalionów nie były gromadzonymi systematycznie kolekcjami.
Proszę opowiedzieć o początkach kolekcji medali, medalionów i plakiet w Lwowskiej Galerii Sztuki.
Początki kolekcji w ówczesnej Galerii Narodowej Miasta Lwowa były bardzo skromne. W 1908 roku zbiór muzealny liczył zaledwie 24 egzemplarze. Powiększenie zbiorów należy zawdzięczyć Kazimierzowi Przybysławskiemu, który ofiarował do zbiorów Galerii obrazów miejskich zbiór medalionów odziedziczonych po swoim ojcu – Władysławie Przybysławskim. Darowizna Przybysławskiego, obejmująca 393 eksponaty, określiła trwale charakter części kolekcji Galerii Narodowej Miasta Lwowa, zapewniając lwowskiej placówce ważne miejsce wśród polskich muzeów.
Nie dysponujemy niestety danymi o wielkości zbioru medalionów należących do Galerii w roku 1939. Trudne lata drugiej wojny światowej zbiór przetrwał w gmachu muzeum niemal bez strat. Nie uległ też rozproszeniu w wyniku reorganizacji lwowskich muzeów w okresie powojennym.
Słyszałam o tym, że na początku lat 90. zbiory Galerii, chodzi o kolekcję medalierstwa, znacznie się powiększyły. Czy to prawda?
Tak było. W 1990 roku urząd notarialny przekazał Galerii kolekcję ponad 1400 obiektów, pozostałą po zmarłym bezpotomnie we Lwowie Tadeuszu Wojciechu Wilczyńskim. Było to wydarzenie porównywalne z donacją Przybysławskiego z roku 1908. Trzon zbioru Wilczyńskiego stanowiły polskie lub z Polską związane medale, medaliony i plakiety; nie zabrakło w nim również przykładów medalierstwa zachodnioeuropejskiego i rosyjskiego.
Kim z zawodu był Tadeusz Wilczyński? Czy zajmował się wyłącznie kolekcjonerstwem?
Profesor Tadeusz Wilczyński był doktorem filozofii, botanikiem-farmakologiem, reprezentował lwowskie środowisko naukowe. Studiował we Lwowie, na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza oraz w Akademii Rolniczej w Dublanach. Jego znaczącym osiągnięciem stał się zbiór 1200 gatunków roślin i szkółka roślin lekarskich. Wilczyński był autorem ponad 30 prac naukowych, w tym poświęconych florze Karpat Wschodnich oraz pasma Czarnohory. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Botanicznego. Pracował w wielu lwowskich uczelniach, m.in wykładał botanikę na Politechnice i na Uniwersytecie, był też kustoszem działu botanicznego w Muzeum im. Dzieduszyckich. Jego wielką pasją życiową było kolekcjonerstwo.
Jaka jest wartość artystyczna i historyczna kolekcji medalierstwa profesora Wilczyńskiego?
Ogromna. Zbiór w znacznym stopniu ilustruje rozwój sztuki medalierskiej w Europie i na terenie dawnej Rzeczypospolitej. Chronologicznie obejmuje dzieła powstałe poczynając od wieku XVI do lat 30. XX stulecia.
Jak wygląda obecna kolekcja polskich medali, medalionów i plakiet przechowywana w Lwowskiej Galerii Sztuki?
Dzisiaj zbiory liczą ponad 1200 eksponatów. Są to dzieła zarówno artystów znanych, jak i już nieco zapomnianych, m.in. Polaków, Niemców, Francuzów, Austriaków, Włochów. Prace ich powstawały dla uczczenia wydarzeń politycznych i państwowych, takich jak koronacje, zaślubiny lub zaręczyny polskich monarchów, narodziny członków panującego domu. Część z nich upamiętnia wybitnych Polaków, zasłużonych dla kraju z racji działalności politycznej, kulturalnej, oświatowej, filantropijnej. Inne powstały dla utrwalenia pamięci o historycznych wydarzeniach, z okazji rocznic i obchodzonych jubileuszy. Znaczenia tej ostatniej grupy dzieł dla utrwalania tożsamości narodowej społeczeństwa pozbawionego politycznej samodzielności nie sposób przecenić. Są też prace wykonane na prywatne zamówienia.
Z jakiej epoki pochodzą najstarsze medale w kolekcji? Zdaję sobie sprawę z tego, że dla Pana jako dla fachowcy każdy eksponat jest bezcenny i o wszystkim nie da się opowiedzieć. Czy mógł by Pan wymienić najciekawsze pozycje?
Najstarsze medale pochodzą z epoki renesansu. W roku 1527 na pamiątkę hołdu pruskiego 1525 roku został wybity medal z wizerunkiem Zygmunta I Starego. Jego autorem był znany niemiecki medalier Hans Schwarz. Epokę baroku w zbiorach numizmatycznych Galerii otwiera dzieło pochodzącego z Alzacji Sebastiana Dadlera, złotnika i medaliera, który karierę zrobił w Gdańsku. Do grupy jego historycznych medali należy praca z roku 1636, poświęcona zwycięstwu Władysława IV pod Smoleńskiem.
Głośnym echem odbiło się w Europie zwycięstwo pod Wiedniem w roku 1683 roku. W zbiorach galerii znajduje się również kilka medali nieznanych autorów z wizerunkami króla Jana III Sobieskiego i królowej Marii Kazimiery oraz dwa rzeźbione w marmurze medaliony królewiczów Sobieskich – Konstantego, z końca wieku XVII, i Jakuba Ludwika, z początku wieku XVIII.
Król Stanisław Leszczyński jest w kolekcji lwowskiej Galerii reprezentowany pracą Jeana du Viviera z roku 1737. Jego autorstwa jest również medal koronacyjny Ludwika XV i Marii, córki Stanisława Leszczyńskiego. W posiadaniu muzeum znajdują się liczne i różnorodne prace medalierskie z czasów panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, szczególne zasłużonego dla rozwoju tej dziedziny twórczości artystycznej, z racji otwarcia w roku 1766 mennicy w Warszawie.
Ze Lwowem urodzeniem i działalnością artystyczną związany był Tadeusz Barącz, z pochodzenia Ormianin, autor słynnego pomnika króla Jana III, stojącego niegdyś na lwowskich Wałach Hetmańskich, a obecnie w Gdańsku, oraz projektów kilku niezrealizowanych monumentów. Zespół prac Barącza przechowywanych w lwowskim muzeum liczy 26 dzieł portretowych. Są to w większości gipsowe medaliony z wizerunkami członków rodziny artysty oraz różnych polskich osobistości. Część prac po śmierci artysty przekazała galerii jego rodzina.
W XIX wieku powstało dużo medali i medalionów o treści patriotycznej.
Tak, to prawda. Związane to było również z wielkimi rocznicami wydarzeń z historii Polski. W roku 1869 pojawiły się liczne dzieła sztuki medalierskiej poświęcone 300. rocznicy Unii Lubelskiej. W posiadaniu galerii są medale Jana Nepomucena Langera, Aleksandra Andrzeja Schindlera i Paulina Ernesta Tasseta. W 1883 roku uroczyście świętowano 200-lecie odsieczy wiedeńskiej i wówczas powstały prace, których głównym elementem dekoracyjnym stała się postać zwycięskiego króla Jana III Sobieskiego. Do ciekawszych takich realizacji należą prace Józefa Tautenhayna, Wacława Głowackiego, Jana Kryńskiego oraz Juliusza Kossaka. Podobnie upamiętniano rocznicę stulecia Konstytucji 3 Maja, Insurekcji Kościuszkowskiej oraz urodzin Adama Mickiewicza. Wspomniane jubileusze inspirowały nie tylko takich artystów jak Juliusz Kossak, Wacław Głowacki i Henryk Kissing, ale również licznych anonimowych twórców.
Wizerunki których jeszcze wybitnych Polaków są w zbiorach numizmatycznych galerii?
Wszystkich nie da się, oczywiście, wymienić. To jest swoista galeria, przedstawienia wybitnych Polaków – królów, hetmanów, dowódców wojskowych, pisarzy i kompozytorów, uczonych i działaczy społecznych. Są wśród nich wizerunki m.in. takich sław jak Jan Kochanowski, Mikołaj Kopernik, Adam Mickiewicz, Tadeusz Kościuszko, książę Józef Poniatowski, Kazimierz Pułaski, generał Jan Henryk Dąbrowski, Juliusz Słowacki, Fryderyk Chopin, Józef Ignacy Kraszewski, Wincenty Pol, Henryk Sienkiewicz, Józef Piłsudski, Stefan Żeromski. Wyróżnia się tu wielki, liczący ponad 120 plakiet portretowych, zespół wykonany na początku XX stulecia przez rzeźbiarza Czesława Makowskiego.
Czy są jakieś nowe nabytki kolekcji medalierstwa polskiego w Lwowskiej Galerii Sztuki?
Tak, mamy trzy współczesne medale. Jeden wybity z okazji 450. rocznicy urodzin Jana Kochanowskiego, autorstwa Jerzego Mieczysława Jarnuszkiewicza. Drugi z roku 1980, upamiętniający pułkownika Bronisława Gembarzewskiego, twórcy Muzeum Wojska w Warszawie, autorstwa Edwarda Gorola z roku 1990 oraz medal poświęcony 200. rocznicy powstania Muzeum w Wilanowie, projektu Ryszarda Stryjeckiego z roku 2005. Medale te zostały podarowane Lwowskiej Galerii Sztuki przez dyrekcje wspomnianych muzeów.
Czy te zbiory kiedykolwiek były eksponowane?
Bogaty i różnorodny zbiór medali, plakiet i medalionów, niestety, nigdy nie był eksponowany. Jedynym obiektem dostępnym do obejrzenia był dziewiętnastowieczny odlew włoskiego medalu z roku 1556, poświęconego królowej Bonie. Jak dotąd najliczniejszy zespół medalionów, liczący 10 egzemplarzy, zgromadzono na wystawie „W kręgu rodziny Dzieduszyckich”, zorganizowanej w roku 1995 w galerii. Z tej okazji można było oglądać m.in. marmurowy medalion dłuta Teofila Lenartowicza z popiersiem Natalii Dzieduszyckiej, brązową plakietę Kazimierza Chodzińskiego, przedstawiającą Karolinę Dzieduszycką, portret znanej aktorki Anieli Aszpergerowej, wykonany przez Leopolda Steinmanna w technice galwanoplastyki oraz gipsowe medaliony z portretami Wincentego Pola autorstwa Parysa Filippiego, księcia Adama Sapiehy autorstwa Leonarda Markoniego, Aleksandra Fredry autorstwa Józefa Chmielińskiego, Karola Szajnochy autorstwa Celestyna Hoszowskiego.
Czy w najbliższej przyszłości możemy się spodziewać, że taka wystawa zostanie zorganizowana?
Mam nadzieję, że kiedyś się uda. Przygotowując niniejszy katalog, miałem wiele trudności metodologicznych i formalnych, spowodowanych ogromną różnorodnością tak pod względem formy (medale, medaliony, plakiety, a także tablice pamiątkowe, ich modele, różnego rodzaju płaskorzeźby), jak i materiału. Można żywić nadzieję, iż przygotowany katalog zbioru przyczyni się do powstania specjalistycznej wystawy prezentującej najcenniejsze obiekty tej części kolekcji Lwowskiej Galerii Sztuki.
Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiała Anna Gordijewska
Tekst ukazał się w nr 4 (248) 29 lutego – 17 marca
