Setna rocznica bitwy pod Rarańczą i procesu legionistów polskich w Syhocie Marmaroskim 1918–2018
Stowarzyszenie „Res Carpathica” (z siedzibą w Warszawie, zajmujące się m.in. dziedzictwem kulturowym i historycznym Karpat) postanowiło upamiętnić, we współpracy ze stroną rumuńską, ważne i znamienne epizody z naszej historii – bitwę pod Rarańczą, która odbyła się w nocy z 15 na 16 lutego 1918 roku (na pograniczu należącej natenczas do Austro-Węgier Bukowiny i przynależnej do Rosji Besarabii) oraz proces legionistów polskich uwięzionych w Syhocie Marmaroskim (węg. Máramarossziget – często także Marmaros-Sziget, rum. Sighetu Marmaţiei) w następstwie nieudanej dla części ich oddziałów próby przebicia się przez linię frontu pomiędzy Austro-Węgrami a Rosją. Próba ta została powzięta w akcie protestu wobec państw centralnych w następstwie haniebnego dla Polaków postanowienia – wyrażonego 9 lutego 1918 roku w traktacie brzeskim – odłączenia od Królestwa Polskiego Chełmszczyzny i części Podlasia.
Rok 2018 niesie setną rocznicę tych pamiętnych wydarzeń, które zapisały się trwale nie tylko na kartach naszej historii, ale też pozostały w żywej pamięci mieszkańców i historyków dawnego Marmaroszu, przede wszystkim w mieście Syhot. W tym to rocznicowym roku, w dniach 8-9 czerwca, Stowarzyszenie „Res Carpathica” organizuje w tym mieście wspólnie ze stroną rumuńską sesję historyczną, oraz – co jest kluczowym punktem obchodów – dokona uroczystego odsłonięcia w dawnym tamtejszym więzieniu, dziś Muzeum Pamięci Ofiar Komunizmu i Ruchu Oporu „Memorialul”, kamiennej tablicy z tekstem (w językach rumuńskim i polskim) upamiętniającym bitwę pod Rarańczą oraz uwięzienie i proces legionistów; tekstowi towarzyszy okolicznościowa, poświęcona tej bitwie, odznaka II Brygady Legionów Polskich. W roku 2017 dokonano niezbędnych dla przygotowania uroczystości ustaleń z przedstawicielami rumuńskiego środowiska historycznego z Syhotu Marmaroskiego oraz dyrekcją znajdującego się tam Muzeum „Memorialul” i roztaczającą nad nim opiekę Fundacją Academia Civică w Bukareszcie. Tablica (wykonanie i montaż) została sfinansowana przez stronę polską – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Stowarzyszenie „Res Carpathica”.
Uroczystości, zaplanowane na dwa dni, rozpoczną się 8 czerwca 2018, dokładnie w setną rocznicę pierwszego dnia procesu polskich legionistów. Zostały one objęte patronatem ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej w Bukareszcie. Patronatu medialnego zaś udzielił imprezie dwutygodnik „Kurier Galicyjski”. W ten sposób realizacja inicjatywy Stowarzyszenia „Res Carpathica”, przy wsparciu rumuńskich historyków i instytucji kultury obu krajów, wpisuje się w szerszy kontekst kontynuowania budowy wspólnej pamięci historycznej i dialogu kulturowego między Polakami a Rumunami – w Roku Niepodległości – 2018.
Zapraszamy wszystkich miłośników historii i Karpat – zwłaszcza tych z Polski, Rumunii i Ukrainy – do uczestnictwa w czerwcowych obchodach w Syhocie. Odwiedzenie pięknego geograficznie Marmaroszu, nie tylko bogatego w zabytki, ale i o nadal żywym, fascynującym etnosie jego niezwykle serdecznych mieszkańców będzie dodatkowym niezapomnianym przeżyciem.
Bliższe szczegóły dotyczące tych uroczystości zostaną podane przez organizatorów imprezy w ostatnim majowym wydaniu Kuriera Galicyjskiego.
Jan Skłodowski
Tekst ukazał się w nr 5 (297) 13-26 marca 2018
Jan Skłodowski
Jan Tadeusz Skłodowski dr n. hum. Uniwersytetu Warszawskiego, fotografik, publicysta, podróżnik, badacz Kresów. Założyciel i prezes Stowarzyszenia "Res Carpathica". Członek Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Związku Polskich Artystów Fotografików. Odbył ponad 60 podróży badawczo-inwentaryzacyjnych na tereny Litwy, Łotwy, Słowacji i Ukrainy. Jest autorem 10 książek i albumów oraz ponad 100 artykułów, a także licznych wystaw fotograficznych w kraju i za granicą poświęconych ziemiom oraz dziedzictwu kulturowemu terenów wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Otrzymał odznakę honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.
