W 140. rocznicę urodzin Rudolfa Weigla
Rudolf Weigl to wybitny naukowiec, znany na świecie jako twórca pierwszej skutecznej szczepionki przeciwko tyfusowi plamistemu. Zwracamy uwagę czytelników na mało znane fakty z etapów jego rozwoju naukowego.
Rudolf Weigl zdobył wykształcenie we Lwowie na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Franciszka Józefa I, do którego wstąpił po ukończeniu gimnazjum w Stryju w 1903 roku.
Pierwsza naukowa praca pojawiła się w 1906 r. W języku niemieckim w biuletynie Akademii Nauk w Krakowie w dziale matematyczno-przyrodniczym „Überdiegegenseitige Verbindungder Epithelzellenim Darmeder Wirbeltiere” w publikacji Bulletin International del’Academiedes Sciences de Cracovie. Classedes Sciences Mathematiqueset Naturelles.
To praca z cytologii, która dotyczyła połączenia komórek nabłonkowych w jelicie kręgowców. Poniższa praca ukazała się rok później w czasopiśmie 10-go Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich „O trofospongłach, aparatach siateczkowych i innych utworach” w Sprawozdaniach z posiedzeń naukovych w sekcyach x Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich we Lwowie. W tym czasie Rudolf Weigl ukończył studia na uniwersytecie, obronił rozprawę doktorską, a od 1 października 1907 r. został mianowany asystentem na Katedrze Zoologii i Anatomii Porównawczej Wydziału Filozoficznego.
Wszystkie prace naukowe R. Weigla w tym okresie dotyczyły histologii i cytologii. Aby lepiej poznać strukturę komórkową aparatu Golgiego, mitochondriów itp. R. Weigl badał reakcję tych organelli na odczynniki i barwniki stosowane w mikrotechnologii, prowadził badania cytologiczne nie tylko komórek kręgowców (ssaków, ptaków, płazów, gadów i ryb), ale także komórek różnego rodzaju robaków, mięczaków, skorupiaków i owadów. Praca habilitacyjna R. Weigla została opublikowana w 1910 roku pod tytułem „Studya nad aparatem Golgi-Kopscha i trofospongiami Holmgrena w komórkach nerwowych kręgowców” w publikacji „Archiwum Naukowe. Lwów”.
Niniejsza praca podsumowuje badania porównawcze aparatu siateczkowatego różnych komórek u niektórych gatunków zwierząt. Podano charakterystykę, homologię i wzajemne relacje aparatu Golgiego i innych formacji.
Przeprowadzone badania eksperymentalne umieściły Rudolfa Weigla w gronie wybitnych badaczy aparatu Golgiego, ukazały nie tylko istotę wartości metod stosowanych w procesie badania tej organelli komórkowej, ale także wzmocniły ideę uniwersalności siatkowatego aparatu w komórkach zwierzęcych. Było to bardzo duże osiągnięcie jak na swój czas i poziom wiedzy.
Habilitację z zoologii i anatomii porównawczej ukończył w 1913 roku.
Przewód habilitacyjny odbył się 28 czerwca, a już 9 września 1913 r. Ministerstwo Kultury i Oświaty Austro-Węgier zatwierdziło decyzję Kolegium Profesorów Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu o powołaniu na stanowisko dra Rudolfa Weigla docentem prywatnym zoologii i anatomii porównawczej na tym wydziale. Należy zauważyć, że w 1913 r. miało miejsce kolejne wydarzenie w życiu R. Weigla – został studentem pierwszego roku na wydziale lekarskim.
Z początkiem I Wojny Światowej R. Weigl został wcielony do armii austro-węgierskiej. Ze względu na kierunek kształcenia zawodowego nie dostał się na pole walki, ale pozostał jako mikrobiolog w szpitalu epidemicznym, najpierw w Krakowie, później w Tarnowie. Zgodnie z normami prawnymi zachował na uczelni stanowisko docenta prywatnego.
Zdemobilizowany w 1918 r. wraca do Lwowa i zostaje mianowany asystentem na Katedrze Histologii i Embriologii Wydziału Lekarskiego. Jednocześnie prowadzi badania rozpoczęte jeszcze przed wojną, ale wkrótce musiał z nich zrezygnować, bo pod koniec 1918 roku, kiedy powstało państwo polskie, R. Weigl jako parazytolog Wojskowej Sanitarnej Rady Ministerstwa Spraw Wojskowych otrzymał propozycję kierowania wojskowym laboratorium bakteriologicznym w Przemyślu. To tutaj rozpoczął on badania nad tyfusem plamistym epidemicznym.
W 1920 r. w uznaniu fundamentalnych badań naukowych R. Weigl, przyrodnik i student drugiego roku medycyny, został mianowany profesorem zwyczajnym biologii ogólnej na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowie.
To tutaj powstało laboratorium epidemiczne tyfusu plamistego, które później nazwano „Instytutem Weigla”, zaś priorytetowym obszarem pracy naukowca stały się zagadnienia odporności w tej śmiertelnej chorobie i opracowanie szczepionki.
Rezultatem wieloletnich badań i gromadzonych doświadczeń jest odpowiedź na pytanie o możliwość wyprodukowania serum i naprawdę wartościowej szczepionki ochronnej, aby jak najdłużej chronić ludzi przed infekcją. Mówi o tym praca Weigla „Die Methoden der active Fleckfi eber-Immunisierung” („Metody czynne immunizacji przeciwko tyfusowi” opublikowane w „Bulletin international de L’Académie Polonaise des Sciences et des Lett res. Classede Médecine”.
Warto zacytować fragment tej pracy: „oczywiste jest, że wesz jest naturalnym wektorem tyfusu. Moje badania i wieloletnie doświadczenie dowiodły, że czynnik sprawczy tyfusu w ciele wszy podczas wieloletniej transmisji z jednej wszy na drugą pozostaje niezmieniony. Przede wszystkim dotyczy to jego zjadliwości dla ludzkiego ciała. Nasze ostatnie badania laboratoryjne z lat 1927 i 1929 wykazały na przykład, że drobnoustrój, który przez 7–8 lat był hodowany wyłącznie na wszy w 221–275 pasażach, wytworzył typowy brodawczak ludzki. Dlatego w chwili obecnej, jeśli chodzi o immunizację żywym drobnoustrojem, istnieje tylko metoda immunizacji pod infekcyjnymi dawkami zjadliwego, niezmienionego drobnoustroju, ze stopniowym wzrostem do dawek zakaźnych”. W rzeczywistości kolejny krok pozostaje do zrobienia – przetestować szczepionkę na ludziach. Stworzono do tego wszelkie warunki – laboratorium i zespół młodych, zdolnych badaczy.
Profesor Borys Kuźminow, dyrektor Naukowo-Badawczego Instytutu Epidemiologii i Higieny Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Medycznego im. Daniela Halickiego.
Walentyna Smolnycka, kierownik biblioteki naukowej Naukowo-Badawczego Instytutu Epidemiologii i Higieny Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Medycznego im. Daniela Halickiego.
Borys Kuźminow
Walentyna Smolnycka
Tekst ukazał się w nr 17 (429), 15 – 28 września 2023
