Dialog Dwóch Kultur 2016
To już dwunasty Dialog Dwóch Kultur – w tym roku odbywał się w dniach 3-10 września, ponadto w formule rozszerzonej wobec tej z lat poprzednich. Tak więc, nie tylko tradycyjnie w Krzemieńcu, ale też i w bardziej odległym Kamieńcu Podolskim, mieście szczycącym się posiadaniem najpotężniejszej kresowej fortecy dawnej Rzeczypospolitej. Z tego to powodu, ale też i odwiedzenia po drodze innych ważnych historycznych miejsc – Trembowli, Okopów Św. Trójcy, Żwańca czy Chocimia, wyjazd trwał o kilka dni dłużej niż zwykle.
Poznanie nowych śladów przeszłości i zaaranżowane spotkania w międzynarodowym gronie, także te spontaniczne z napotkanymi po drodze ludźmi, były też dobrą okazją dla poczynienia ważnych spostrzeżeń przyczyniających się do lepszego zrozumienia sytuacji panującej na Ukrainie w kolejnym trudnym roku zmagań wojennych tego kraju oraz dla utrwalenia się w przekonaniu potrzeby tego typu spotkań w przyszłości.
Organizatorami tej jedynej w swoim rodzaju imprezy, będącej spotkaniem tak polskich, jak i ukraińskich historyków, literatów, muzealników, malarzy, fotografów i animatorów kultury byli: Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie”, Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku i Instytut Studiów Politycznych PAN w Warszawie. Współdziałali oni ściśle z władzami lokalnymi Krzemieńca oraz z tamtejszym Muzeum Juliusza Słowackiego. Ponadto, do współpracy przyłączył się Konsulat Generalny RP w Łucku, Europejska Rodzina Szkół im. Juliusza Słowackiego Czechy-Polska-Ukraina oraz Akademicki Zespół Szkół Ogólnokształcących w Chorzowie.
Koordynatorem imprezy odnośnie kwestii literacko-muzealniczych był tradycyjnie jej inicjator – Mariusz Olbromski, dyrektor Muzeum w Stawisku, zaś jej częścią historyczną zawiadywał prof. dr hab. Grzegorz Nowik, wicedyrektor Muzeum w Sulejówku. Stronę ukraińską reprezentowała tu Tamara Sienina, dyrektorka Muzeum w Krzemieńcu. Dialogowi Dwóch Kultur towarzyszył VIII Międzynarodowy Plener Fotograficzny.
Na uroczystościach była obecna przedstawiciel Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP w randze wicedyrektora Departamentu Dziedzictwa Kulturowego Dorota Janiszewska-Jakubiak, która odczytała okolicznościowy list od ministra Piotra Glińskiego. Przybył również konsul generalny z Łucka Krzysztof Sawicki oraz b. ambasador Ukrainy w Polsce, wybitny poeta i tłumacz Dmytro Pawłyczko.
Jak wyżej wspomniano, uczestnikami byli naukowcy i ludzie kultury. Ponadto, z dalszych stron Europy przybyli: Krystyna Orłowicz – prezes Towarzystwa „Kresy” we Francji, Beata Żółkiewicz-Siakantaris z Towarzystwa Kultury Polskiej im. Juliusza Słowackiego z Grecji i Henryk Golab-Zelazko ze Stowarzyszenia „Los Pirineos” w Hiszpanii. Imprezę zaszczycili tedy swą obecnością liczni wykładowcy – profesorowie i doktorzy z uczelni i instytutów naukowych Warszawy, Lublina, Poznania i Kijowa, pisarze – m.in. Jacek Moskwa, wiceprezes Stowarzyszenia Pisarzy Polskich w Warszawie, znany prozaik Kazimierz Orłoś, radiowcy – Joanna Szwedowska, kierownik działu literackiego Programu II Polskiego Radia, oraz muzealnicy z Muzeum Niepodległości w Warszawie i z Muzeum Romantyzmu w Opinogórze z jego dyrektorem Romanem Kochanowiczem. I wreszcie, przybył z grupą młodzieży szkolnej z „Kawiarenki Literackiej” zespołu szkół z Chorzowa jej niestrudzony opiekun, polonista Andrzej Król.
Uroczystości w Krzemieńcu rozpoczęły się złożeniem kwiatów pod pomnikiem Tarasa Szewczenki w centrum miasta, następnie uczestnicy imprezy udali się na cmentarz Tunicki, gdzie na grobie matki Wieszcza Juliusza złożono wiązankę z biało-czerwonymi szarfami. Po zakończeniu uroczystych przemówień, młodzież przy akompaniamencie gitary tradycyjnie odśpiewała „Testament Słowackiego”.
Po uroczystej mszy świętej odprawionej w polskim kościele w intencji Juliusza Słowackiego i Józefa Piłsudskiego goście i przedstawiciele gospodarzy przeszli do dworku mieszczącego muzeum Poety. Zorganizowano wtenczas Święto ulicy Słowackiego, barwnie przystrojonej z tej okazji dekoracjami niosącymi przesłanie wspólnoty dziejowej i kulturowej naszych dwóch narodów. Tam to, w odbudowanym z pietyzmem przez stronę polską dworku Słowackich zaprezentowano w ciągu trzech dni liczne referaty poświęcone dorobkowi twórczemu i translatorskiemu pisarzy polskich i ukraińskich, niektóre ilustrowane multimedialnie, a to w ramach sesji „Literackie przyjaźnie polsko-ukraińskie w okresie dwudziestolecia międzywojennego” oraz kolejnej – „Promocja wydawnictw”. Swój dorobek pisarski przedstawili m.in. Kazimierz Orłoś i Jacek Moskwa, który książki swego autorstwa poświęcone naszemu papieżowi świętemu Janowi Pawłowi II podarował Muzeum Słowackiego. Także Lech Szajdak z Poznania przedstawił wydany ostatnio zbiór wierszy swego ojca, Stefana Szajdaka, współzałożyciela grupy poetyckiej Wołyń. Natomiast Dmytro Pawłyczko odczytał zebranym swe tłumaczenia poezji Jarosława Iwaszkiewicza. Prócz tego, odbywała się tam sesja naukowa „Polskie i ukraińskie drogi do niepodległości”, a w jej ramach wykłady historyczne dotyczące ważnych wydarzeń wojennych z lat 1914-1920 i publikacji na ich temat wygłaszane przez historyków wojskowości – prof. Grzegorza Nowika i płk. Tadeusza Krząstka. Odbył się też pokaz filmu „Trudne braterstwo” w reżyserii Mirosława Chojeckiego. Pojawiały się również referaty dotyczące zabytków i kultury Krzemieńca i jego sławnego Liceum, w ramach kolejnych sesji: „Krzemieniec – miasto rodzinne Wieszcza”, „Romantyzm polski i ukraiński”, czy „Wspólne dziedzictwo kultury: Sztuka, obyczaje, ludzie”.
Po spotkaniach sesyjnych odbywały się wieczory artystyczno-literackie wypełnione ambitnymi wokalno-muzycznymi występami młodzieży szkolnej, która oprócz recytacji wierszy Juliusza Słowackiego, Wisławy Szymborskiej, Stanisława Balińskiego czy Mariusza Olbromskiego zaprezentowała także utwory swego autorstwa. Na zakończenie pierwszego dialogowego dnia młodzież zaprosiła zebranych na program „Kawiarenki Literackiej” pt. „Happy Birthday – urodziny Julka” z tortem urodzinowym przez siebie sponsorowanym. Przekazała także ona przywiezione z Polski sadzonki i cebulki kwiatów, w ramach realizacji programu poetycko-przyrodniczego stałego wzbogacania krzemienieckiego rosarium ku czci Wieszcza.
Spotkania miały też charakter sesji wyjazdowych poza Krzemieńcem – grupa uczestników Dialogu miała okazję wybrać się do niezbyt odległego Podkamienia dla poznania zabytkowego zespołu kościelno-klasztornego dominikanów, kontemplacji krajobrazu Wołynia i uczestniczenia w plenerze fotograficznym.
Po kilku dniach pobytu w Krzemieńcu uczestnicy imprezy wyruszyli w drogę w kierunku południowo-wschodnim, realizując podczas niej sesję zabytkoznawczą „Z miasta Wieszcza do najsławniejszej twierdzy Rzeczypospolitej”. Dotarli wpierw do Tarnopola, gdzie odwiedzili gmach dawnego przedwojennego gimnazjum im. Juliusza Słowackiego i złożyli kwiaty pod tablicą upamiętniającą ten fakt; zwiedzili też w szkolnym gmachu poświęconą Wieszczowi izbę pamięci. Następnie droga wiodła szlakiem dawnych kresowych twierdz i stanic, przywołujących chwałę przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Niektóre były w ruinie, jak w Trembowli czy Skale nad Zbruczem, inne, w Żwańcu i Okopach Św. Trójcy – w stanie szczątkowym bram czy bastionów, ale też dobrze zachowane – jak w Kamieńcu Podolskim czy po zrekonstruowaniu w Chocimiu. Miejsca te, jak np. wspomniane Okopy Św. Trójcy, gdzie toczy się akcja Nieboskiej komedii, były okazją nawiązania do twórczości naszego Trzeciego Wieszcza doby romantyzmu – Zygmunta Krasińskiego. Młodzież zaś z „Kawiarenki Literackiej” zainspirowały do zaaranżowania poetyckiego spotkania z nim Wieszcza z Krzemieńca. Jednocześnie odbyło się, przy okazji zwiedzenia kamienieckiej fortecy i związanej z nią sesji naukowo-literackiej, kolejne ważne spotkanie – więc uroczyste odsłonięcie w kamienieckiej katedrze tablicy ku pamięci tamtejszego biskupa Adama Stanisława Krasińskiego (1714-1800), orędownika konfederacji barskiej i współtwórcy Konstytucji 3 Maja 1791. Były też okazje spotkań z Polakami z Podola – w Okopach odwiedziliśmy Anielę Bielę, liczącą już ponad 90 lat, nadal w dobrej formie, pamiętającej o związkach jej rodziny z Macierzą.
Dalszej drodze z Kamieńca Podolskiego w kierunku Lwowa towarzyszyła podczas przejazdu sesja kolejna: „Śladami Franciszka Karpińskiego i Stanisława Vincenza”, którą uzupełniały wypowiedzi dotyczące Huculszczyzny i walk Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich. W Kołomyi uczestnicy odwiedzili Muzeum Huculszczyzny, w którym odbyła się sesja na temat twórczości Vincenza i Iwana Franki, a także stary cmentarz pełen zabytkowych nagrobnych realizacji. Dalszy szlak przez Stanisławów, Rohatyn i Bóbrkę wiódł do Lwowa, gdzie była okazja odwiedzenia Lwowskiej Galerii Sztuki eksponującej pomnikowe dzieła malarstwa polskiego oraz cmentarza Łyczakowskiego i położonego tuż przy nim – Cmentarza Obrońców Lwowa. Tam to złożono kwiaty na płycie przy łuku chwały i przywołano pamięć tragicznych dla obu narodów walk sprzed lat. Przybyła młodzież miała okazję odwiedzenia po raz pierwszy zabytkowego cmentarza i grobów wybitnych Polaków pochowanych na Łyczakowie – Marii Konopnickiej, Gabrieli Zapolskiej, Seweryna Goszczyńskiego czy Artura Grottgera, co stanowiło dla niej prawdziwą lekcję historii o niezwykle istotnym, sugestywnym przekazie edukacyjnym.
Z wyjazdem ze Lwowa zakończyło się tedy kolejne ważne spotkanie pogłębiające konstruktywny dialog Polaków i Ukraińców, którego inicjatorami i organizatorami od kilkunastu już lat są niestrudzeni Urszula i Mariusz Olbromscy, bez reszty oddani budowaniu porozumienia między naszymi dwoma narodami. Słusznie przekonani, że kultura i sztuka niosą te ponadczasowe wartości, które jednoczą ludzi ponad chwilowymi zawirowaniami historii. Zakończyło się również postanowieniem odbycia kolejnego podobnego do tegorocznego spotkania na Ukrainie w przyszłym 2017 roku.
Jan Skłodowski
Tekst ukazał się w nr 17 (261) 16-29 września 2016
