Do 28 czerwca w Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie można oglądać wystawę „I otworzyło się niebo… – konserwacja i restauracja iluzjonistycznych fresków Franciszka Ecksteina w cerkwi garnizonowej świętych Apostołów Piotra i Pawła – dawnym kościele jezuitów we Lwowie”.
Wystawa pokazuje trochę nieznany świat konserwacji dzieł sztuki, pracę nad nimi, żmudne odtwarzanie tego, co zmienił czas… Prezentuje proces ratowania zabytków, który pozostaje niewidoczny dla oka laika. Instytut POLONIKA przedstawia złożony proces konserwacji i restauracji iluzjonistycznych fresków Franciszka i Sebastiana Ecksteinów w cerkwi garnizonowej świętych Apostołów Piotra i Pawła – dawnym kościele jezuitów we Lwowie, w Ukrainie.
Prace przywracające pierwotny blask iluzjonistycznym malowidłom prowadzone były przez dziewięć lat siłami polsko-ukraińskiego zespołu fachowców pod kierownictwem dr. Pawła Bolińskiego z Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie.
Fot. Marta Wrzosek/ Instytut Polonika
Prezentowana wystawa jest okazją do zapoznania się z niezwykłymi umiejętnościami konserwatorów dzieł sztuki – „lekarzy zabytków” – mówi Dorota Janiszewska-Jakubiak, dyrektor Instytutu Polonika. – Wystawa jest swego rodzaju zaproszeniem za kulisy ich pracy, odsłania złożony proces ratowania zabytkowych malowideł, który zwykle pozostaje niewidoczny dla oka laika. Niezwykle żmudne i skomplikowane zabiegi konserwatorskie prowadzone były przez dziewięć lat siłami polsko-ukraińskiego zespołu specjalistów pod kierownictwem dr. Pawła Bolińskiego z Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Zabytkowe freski znajdują się w dawnym kościele jezuitów (obecnie cerkwi garnizonowej Ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej), którego dzieje odzwierciedlają niełatwe losy Lwowa i jego mieszkańców w drugiej połowie XX wieku. Mam nadzieję, że dzięki tej wystawie uda się przybliżyć mało znaną historię tego miejsca związanego m.in. ze znakomitymi rodami Sieniawskich, Jabłonowskich i Dzieduszyckich. Nie sposób dziś nie wspomnieć bez emocji, że we lwowskiej cerkwi garnizonowej – historycznym kościele jezuitów – niemal co dzień odbywają się pogrzeby żołnierzy Sił Zbrojnych Ukrainy poległych w obronie swojej ojczyzny i całej Europy przed moskiewskim barbarzyństwem, a dla Bohaterów Ukrainy „otwiera się niebo” – podkreśla dyrektor Dorota Janiszewska-Jakubiak.
Franciszek Eckstein był w Polsce prekursorem tzw. malarstwa kwadraturowego i iluzjonistycznego, charakterystycznego dla epoki baroku. Jego malarstwo, jak mówi dr Paweł Boliński, konserwator zabytków, kurator wystawy, polegało na przedłużeniu istniejącej architektury kościoła poprzez namalowanie kolejnych iluzjonistycznych poziomów architektury otwierających się najczęściej na niebo. Było to malarstwo najwyższej klasy doprowadzone do perfekcji przez Andrea Pozzo, tworzącego kilkadziesiąt lat wcześniej przed Ecksteinem – podkreśla kurator.
Prace badawcze dotyczące malowideł trwają od ponad dekady. Do czasu badań konserwatorskich nikt nie znał skali zniszczeń ani trudności związanych z pracami ratunkowymi. Jak zaznacza dr Paweł Boliński: musieliśmy opracować nowe i zmodyfikować istniejące metody konserwatorskie, tak aby mogły się sprawdzić w tym konkretnym obiekcie. Pracowaliśmy w oparciu o metodę Ferroni Dini, wykorzystując ją do usuwania przemalówek i neutralizacji soli, nanowapno użyliśmy do konsolidacji warstwy malarskiej, a substancje błonotwórcze do odsalania i doczyszczania fresku. Są to tylko niektóre z metod stosowanych przez nas.
Na wystawie będzie można zobaczyć wielkoformatowe wydruki fresków pokazujące etapy sprzed, w trakcie i po konserwacji. Dodatkowym ważnym elementem ekspozycji jest animacja oraz film VR, dzięki któremu uczestnicy wystawy będą mogli przenieść się choć na chwilę do świątyni we Lwowie.
Animację można również obejrzeć na kanale YouTube Instytutu Polonika:
Wystawa została przygotowana w trzech językach: polskim, ukraińskim i angielskim.
Kurator wystawy: dr Paweł Boliński
Autorki opracowania graficznego wystawy: dr hab. Barbara Kowalewska, prof. ASP i dr hab. Monika Rzepiejewska-Mroczek
Patronami honorowymi wystawy są: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotr Gliński oraz Ambasador Ukrainy w Rzeczpospolitej Polskiej Wasyl Zwarycz
Partnerzy:
Województwo Małopolska, Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie, Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Kon-Takt, Kościół Garnizonowy Świętych Apostołów Piotra i Pawła we Lwowie
Patroni medialni:
Polskie Radio, Polskie Radio dla Zagranicy, Polskie Radio dla Ukrainy, Kurier Galicyjski, TVP Kultura
Współorganizatorem wystawy jest Muzeum Łazienki Królewskie.
Krótka historia kościoła:
Kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła we Lwowie w Ukrainie zbudowany został w latach 1610–1635 według projektu Giacoma Briana. W XVIII w. do Lwowa przybył Franciszek Eckstein (1689–1741), który wykonał na kolebkowym sklepieniu kościoła kompozycję malarską poświęconą dwóm apostołom: św. Piotrowi i św. Pawłowi. Artysta zmarł w czasie realizacji prac. Ukończył je syn artysty, Sebastian Eckstein.
Na sklepieniu w prezbiterium, wśród obłoków i aniołów, przedstawiony został św. Paweł jako apostoł narodów. Poniżej głównej postaci apostoła, na zamykającej prezbiterium od zachodu konsze, ukazano w rozbudowanej wielopostaciowej kompozycji alegorie czterech kontynentów, zgrupowanych wokół globu ziemskiego. Dekoracja nawy głównej znajdująca się pomiędzy gurtami, w iluzjonistycznej rozbudowanej architektonicznej ramie, przedstawia trzy samodzielne kompozycje figuralne: od strony prezbiterium ukazany został św. Piotr głoszący w świątyni Ewangelię, pośrodku, na tle nieba, Chrystus przekazujący św. Piotrowi klucze do Królestwa Niebieskiego, w otoczeniu adorujących aniołów i cnót teologicznych. Ostatnia scena to uzdrowienie chromego przez św. Piotra. Na sklepieniu nawy zachowała się również sygnatura autora Frantz. Egstein. Civis Brunensis. / Pictor. et Architect: Pinxit. Anno. Dni. 1740.
Kościół był remontowany w latach 20. i 30. ubiegłego stulecia. Następnie bardzo podupadł, częściowo na skutek zniszczeń w czasie drugiej wojny światowej, częściowo z uwagi na brak opieki w czasach Związku Sowieckiego. Od 1959 r. mieścił się w nim magazyn lwowskiej biblioteki im. Wasyla Stefanyka, która przejęła m.in. zbiory Ossolineum. W 2011 r. kościół został przekazany Cerkwi greckokatolickiej jako cerkiew garnizonowa. Rok później, w 2012 r., pracownicy Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie rozpoczęli pod kierunkiem dr. Pawła Bolińskiego żmudny proces ratowania zabytku. Zorganizowano międzynarodowy, interdyscyplinarny zespół złożony z przedstawicieli kilku instytucji i niezależnych specjalistów z Polski, Ukrainy oraz Włoch. Prace przy sklepieniu nad prezbiterium zostały sfinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego i miejscową parafię.
Instytut Polonika włączył się w organizację prac konserwatorskich w 2018 r. Do końca 2021 r. udało się sfinansować i wykonać pełną konserwację malowideł o powierzchni ok. 1300 m2 na sklepieniu nawy głównej.
źródło: Instytut Polonika
