Profesor Edmund Faustyn Biernacki – wybitny przedstawiciel nauki polskiej
W tym roku 1 listopada na Cmentarzu Łyczakowskim skierowałem swoje kroki w pierwszej kolejności do grobu wybitnego polskiego naukowcy Edmunda Faustyna Biernackiego (1866-1911), profesora Uniwersytetu Lwowskiego. Do odwiedzin jego grobu i poszukiwaniu materiałów o jego życiu i pracach naukowych nakłonił mnie list krakowskiego profesora Zbigniewa Dąbrowskiego, wielkiego entuzjasty i popularyzatora sylwetki i osiągnięć naukowych prof. Edmunda Biernackiego, a także inicjatora odnowienia jego grobowca.
W swoim liście prof. Zbigniew Dąbrowski napisał, że „prof. Biernacki to dziedzictwo kultury światowej. Zakres jego odkrycia można porównać nawet z odkryciem Mikołaja Kopernika, który dokonał wielkiego dzieła w dziedzinie astronomii. Biernacki zrobił to w dziedzinie medycyny!”
19 grudnia 2016 roku przypada 150. rocznica urodzin prof. Biernackiego i Polskie Towarzystwo Hemoreologii i Mikrokrążenia powołało komitet organizacyjny odnowy grobu prof. Biernackiego na czele z prof. Zbigniewem Dąbrowskim, prof. Aleksandrem Skotnickim i prof. Marią Fornal. W maju 2016 roku komitet opublikował odezwę w tej sprawie, zaś prof. Dąbrowski kilka razy odwiedził Lwów i dzięki jego inicjatywie był odnaleziony grób Edmunda Biernackiego na Cmentarzu Łyczakowskim. W tej szlachetnej sprawie znalazł gorące poparcie polskich i ukraińskich instytucji, mianowicie Konsulatu Generalnego RP we Lwowie (konsula Mariana Orlikowskiego i pani Maryli Demcio), dyrektora Muzeum Cmentarz Łyczakowski Mychajła Nagaja i naukowych pracowników tegoż muzeum. Wiesław Mazur, konsul generalny RP we Lwowie, objął całe przedsięwzięcie swoim patronatem honorowym.
W swojej odezwie komitet przypomina kim był i czego dokonał prof. Biernacki: „Prof. dr hab. med. Edmund Biernacki (ur. w Opocznie 19.XII.1866 roku, zm. we Lwowie 29.XII.1911 r.) był odkrywcą odczynu opadania erytrocytów, zwanego w Polsce OB, a na świecie erythrocyte sedimentation rate (ESR). Ten test diagnostyczny jest stosowany po dzień dzisiejszy, równolegle z CRP. Usprawnienie metody tego cennego testu jest przypisywane innym badaczom (Szwedom Westergrenowi i Fåhræusowi – jedynie modyfikatorom metodyki badania) z pominięciem zasługi prof. Biernackiego”.
Trudno uwierzyć, ale o tak zasłużonym naukowcu światowej sławy nie wspomina (przed publikacjami prof. Dąbrowskiego) żaden artykuł, żadna książka, żaden przewodnik współczesnych autorów o Cmentarzu Łyczakowskim, czy też o Lwowie. Dotyczy to wydań tak ukraińskich, jak i polskich autorów. Otóż postanowiłem sięgnąć do starych lwowskich ksiąg adresowych, starych periodyków sprzed I wojny światowej. Okazało się, że obszerne nekrologi na śmierć prof. Biernackiego opublikowały wszystkie znaczące czasopisma lwowskie. Był on we Lwowie owego czasu postacią szeroko znaną i bardzo cenioną. Śmierć jeszcze młodego naukowca (miał on zaledwie 45 lat) poruszyła społeczeństwo lwowskie.
Edmund Biernacki urodził się w Warszawie, gdzie też studiował medycynę na Uniwersytecie i w 1889 roku otrzymał dyplom lekarza. Odbył dla uzupełnienia wiedzy podróże naukowe do Niemiec (Heidelberg) i Francji (Paryż). Po powrocie do Warszawy został ordynatorem kliniki diagnostycznej. Zasłynął jako eksperymentator i autor rozpraw naukowych. Już w młodym wieku był odznaczony medalem złotym Uniwersytetu Warszawskiego (1889), nagrodą im. Kaczorowskiego (1895), nagrodą im. Chałubińskiego (1896). W 1897 roku otrzymał z kasy Mianowskiego nagrodę im. Natansona. Jednak za swoje nowatorskie publikacje był zaciekle atakowany przez konserwatywne środowisko lekarskie Warszawy. Dlatego w 1902 roku postanowił osiedlić się na stałe we Lwowie i kontynuować prace naukową na Uniwersytecie Lwowskim.
W nekrologu z dnia 29 grudnia 1911 roku lwowskie „Słowo Polskie” pisało: „Dziś rano o godz. 6 zmarł na anewryzm serca prof. Uniwersytetu Lwowskiego dr Edmund Biernacki. Nic nie zapowiadało tej katastrofy. Był to człowiek w sile wieku, do końca oddawał się pracy i był w ruchu, pełen żywotności, sił duchowych i fizycznych. Ubył społeczeństwu jeden z najzdolniejszych pracowników naukowych na polu lekarskim, pierwszorzędnej miary umysł, zapowiadający wiele, a pozostawiający po sobie szereg pisemnych prac naukowych. W 1902 roku śp. Edmund Biernacki przeniósł się do Lwowa na docenturę w Uniwersytecie. Od 1907 roku spędzał sezony letnie w Karlsbadzie jako lekarz praktykujący i doszedł tam rychło do wielkiej wziętości jako internista. W tymże roku mianowany profesorem nadzwyczajnym, wykładał patologię ogólną. Pomimo krótkiego życia zdziałał wiele dla nauki. Pracował gorliwie i uczciwie, a nadto z talentem. W chwilach wypoczynku zajmował się z upodobaniem mecenasa sztukami pięknymi, zwłaszcza współczesnym malarstwem polskim. Kolekcjonował dzieła malarzy lwowskich, propagując Lwów jako ognisko sztuki. W Karlsbadzie poczekalnia jego i gabinet odgrywały przed obcymi rolę wystawy malarstwa polskiego”.
Po przeniesieniu się do Lwowa bez trudu nostryfikował swój dyplom i otrzymał obywatelstwo austriackie. We Lwowie wraz z rodziną mieszkał przy ul. Asnyka (ob. Bohomolcia) 11a. Przygotował rozprawę habilitacyjną opartą na bardzo bogatym materiale eksperymentatorskim. Jak pisał „Kurier Lwowski”: „pracował gruntownie nad sprawą odżywienia i patologii krwi, czyniąc przygotowania do dzieła naukowego do ostatniej chwili. Dziś właśnie, w piątek, miał dokonać ostatniego doświadczenia na psie”.
Grób profesora Edmunda Biernackiego znajduje się na polu 59 Cmentarza Łyczakowskiego. Z daleka jest zauważalny, bowiem wyróżnia się wśród sąsiednich grobowców standardowych. Został wykonany przez znaną lwowską firmę Ludwika Makolondry, możliwie według projektu Witolda Wincentego Rawskiego, znanego architekta i rzeźbiarza lwowskiego. Grobowiec wykonano ze szlachetnego polerowanego marmuru koloru szarego. Niestety wysokie walory artystyczne „zainteresowały” po II wojnie światowej również złodziei, którzy zdewastowali nagrobek, wyrwali i skradli płytę inskrypcyjną ze stosownym napisem i przypuszczalnie z płaskorzeźbą. W letnich miesiącach 2016 roku z inicjatywy prof. Zbigniewa Dąbrowskiego i krakowskiego komitetu odnowy grobu prof. Biernackiego rozpoczęto prace renowacyjne i remontowe, które prowadzi lwowska firma „Renesans” w porozumieniu z dyrekcją Muzeum Cmentarz Łyczakowski. Uruchomienie prac stało się możliwym dzięki uzbieraniu przez komitet funduszy. Zatrudniono fachowców, w pierwszej kolejności Annę Sztymelską-Karczewską, która od lat jest zatrudniana w pracach konserwacyjnych przy zabytkowych pomnikach na Cmentarzu Łyczakowskim, w ramach wspólnych polsko-ukraińskich prac prowadzonych od 2008 roku. Sprawą odnowienia grobowca prof. Edmunda Biernackiego jest również zainteresowane polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Komitet planuje zakończenie wszystkich prac na wiosnę 2017 roku, wtedy też zaplanowane jest uroczyste otwarcie odnowionego grobowca i obchody 150-lecia urodzin prof. Biernackiego.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 23-24 (267-268) 16 grudnia – 16 stycznia 2016
