„Dialog i wsparcie. Kościół w Polsce wobec prawosławia, kościoła greckokatolickiego i kościoła łacińskiego na Wschodzie” – taki był temat XXXVIII Spotkania Ossolińskiego.
Nazwiska prelegentów – Andrzeja Grajewskiego, redaktora tygodnika „Gość Niedzielny”, znanego dziennikarza, pracownika IPNu i Marcina Przeciszewskiego, szefa Katolickiej Agencji Informacyjnej, konsulatora Rady Episkopatu Polski ds. Środków Społecznego przekazu, prezesa Fundacji na Rzecz Wymiany Informacji Religijnej i członka Rady Programowej Telewizji Polskiej zapowiadały ciekawą rozmowę i kompetentne oceny.
Dyskusja ujawniła, że temat spotkania był bardzo aktualny i związany ze współczesną sytuacją polityczną na Ukrainie, również z relacjami w stosunkach polsko-ukraińskich na różnych szczeblach, od dyplomatycznego po dziennikarski. Obydwaj prelegenci byli i są aktywnymi uczestnikami dialogu kościołów. Relacje brzmiały niezwykle zajmująco, a problem, czy raczej problemy, były im doskonale znane. Prelegenci wybrali też ciekawy sposób prowadzenia spotkania. Nie były to wygłoszene dwa osobne wykłady, lecz dialog, dopełnienie i rozwinięcie myśli kolegi. Była też dyskusja z naukowcami lwowskimi. Roman Szust, Roman Czmełyk, ambasador Jarosław Drozd wyrazili szereg bardzo cennych myśli, które wzbogaciły wystąpienia prelegentów. Dyskusja miała charakter naukowy, partnerski, nie zważając na ostre pytania, które byłe poruszane – tematy rzezi wołyńskiej i stosunek do niej przedstawicieli kościołów działających na Ukrainie.
Andrzej Grajewski demonstrował dużą znajomość tematu we wszystkich jego wymiarach, ale również temperament w udowodnieniu racji. Marcin Przeciszewski podchodził do wyjaśnienia swojego punktu widzenia bardziej akademicko, naukowo. Prelegenci znakomicie dopełniali się wzajemnie. W rezultacie odbyło się jedno z najbardziej ciekawych, żywych, aktualnych spotkań w historii kilkuletnich Spotkań Ossolińskich. Podkreślona została rola Jana Pawła II w nawiązaniu dyskusji z kościołem prawosławnym, z patriarchatem moskiewskim, która miała nie tylko wymiar kościelny, ale też polityczny. Ten ostatni pozostaje bardzo ważny nie tylko w relacjach Watykanu z Rosją, Ukrainą, Białorusią, równie ważny jest w relacjach Polski z tymi krajami. Twarde wsparcie papieża dla kościoła greckokatolickiego na Ukrainie owocowało nie tylko wyjściem jego struktur z podziemia, ale też obecnym wzrostem znaczenia w kościelnym, politycznym i kulturalnym życiu współczesnej Ukrainy. Odbudowanie struktur kościoła rzymskokatolickiego na terenie Ukrainie jest również niezwykle ważnym wydarzeniem ostatnich dwudziestu lat, a jego dialog z kościołem greckokatolickim ma ogromne znaczenie w dialogu polsko-ukraińskim wewnątrz Ukrainy i dialogu międzynarodowym Polski i Ukrainy. Prelegenci stwierdzili, że nie zważając na wiele problemów, historycznych stereotypów, różnego podejścia do spraw bolesnych dla obydwu narodów, dialog między polskim kościołem rzymskokatolickim i ukraińskim greckokatolickim rozwija się w dobrym kierunku i jest bardzo owocny. Kościoły potrafiły rozpocząć dialog szanując stanowisko drugiej strony i jest to bardzo ważny punkt na przyszłość, ponieważ moralność chrześcijańska wskazuje klerowi, że nie można budzić w kółko nienawiści, trzeba szukać wspólnej formuły, żeby zamknąć trudne pytania historyczne i budować relacje wolne od stereotypów. Do tego ruchu kościół po obydwu stronach granicy wciągnął już dużo ludzi dobrej woli, duchownych i świeckich, naukowców i dyplomatów. Episkopat polski we wszystkich trudnych pytaniach z przeszłości dąży do wprowadzenia w życie formuły „przebaczamy i prosimy o przebaczenie”. Jest to bardzo trudne zadanie. Potrzebuje wsparcia obydwu stron i porozumienia nie formalnego, lecz świadomego.
W sposób bardziej skomplikowany rozwija się dialog polskiego kościoła rzymskokatolickiego z kościołem prawosławnym w Ukrainie. Roman Czmełyk słusznie zauważył, że episkopat rzymskokatolicki prowadzi aktywny dialog, na przykład dotyczący bolesnych spraw „rzezi wołyńskiej” z episkopatem kościoła greckokatolickiego, zaś Wołyń był i jest krajem prawosławnym i taki dialog trzeba prowadzić z ukraińskim kościołem prawosławnym.
Jeszcze trudniejsze są relacje z prawosławnym Patriarchatem Moskiewskim na terenie Ukrainy, gdzie patriarchat działa bardzo aktywnie. Są to problemy, które zahaczają też o Rosję, gdzie działalność kościoła katolickiego spotyka się często z negatywną reakcją. Kościół prawosławny w Rosji jest w trudnej sytuacji, wykorzystywany w polityce rządu rosyjskiego, jego wpływów w państwach sąsiednich i na całym świecie, w budowie koncepcji tzw. „Ruskiego Miru”. Z tego względu trudno jest prowadzić dialog ze stanowiskiem moskiewskiego patriarchy Cyryla. Ale jak zauważył jeden z prelegentów „patriarcha Cyryl, to nie wszyscy prawosławni w Rosji, a Patriarchat Moskiewski to nie całe prawosławie, w wymiarze kościoła powszechnego”.
W tak ważnym dialogu między obrządkami, w dialogu kościołów narodowych warto pamiętać o wartościach chrześcijańskich i humanistycznych, głos chrześcijan z obydwóch stron i głos episkopatów wnosi bardzo znaczący akcent do rozwoju stosunków i relacji polsko-ukraińskich na wszystkich poziomach. W trudnych politycznie czasach na Ukrainie wartości te pomogą doprowadzić do pozytywnego rozwiązania sytuacji. Prawdziwa chrystianizacja Ukrainy, oznacza jej chęć bycia wśród narodów europejskich – podkreślali uczestnicy spotkania.
Wśród gości spotkania byli metropolita lwowski abp Mieczysław Mokrzycki, uczestnik dialogu kościołów na Ukrainie; dziekan wydziału historycznego Uniwersytetu Lwowskiego dr Roman Szust; dyrektor Muzeum Etnografii dr Roman Czmełyk; dyrektor Lwowskiej Galerii Sztuki Larysa Woźnicka; prof. Leonid Zaszkilniak; konsul generalny RP we Lwowie Jarosław Drozd.
Jurij Smirnow
