18 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków. Właśnie w tym dniu we lwowskim ratuszu odbyła się uroczystość uhonorowania dyplomami ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP grupy ukraińskich i polskich konserwatorów, muzealników i wolontariuszy, którzy uczestniczyli w zabezpieczeniu lwowskich zabytków przed możliwymi pożarami oraz przeciw odłamkom i fali uderzeniowej.
Te pilne prace zostały wykonane natychmiast po rozpoczęciu agresji rosyjskiej przeciw Ukrainie już w marcu – kwietniu 2022 roku, w pierwszej kolejności na terenie Lwowa, również w wielu innych miejscowościach Ukrainy zachodniej i centralnej. W centralnej, historycznej części Lwowa, wpisanej na listę UNESKO, każdy może zauważyć wyniki prac ochronnych polskich i ukraińskich konserwatorów. Na przykład zabezpieczenie studni w Rynku, czy też pomnika Adama Mickiewicza.
Uroczystość w ratuszu lwowskim została organizowana przez Warszawski Instytut Narodowy Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za granicą „Polonika”, który działa w strukturach polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKi DN) i Lwowską Radę Miejską przy udziale i pod patronatem Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej we Lwowie. Do Lwowa przyjechała liczna grupa polskich konserwatorów, którzy już przez wiele lat biorą udział w pracach konserwatorskich na terenie naszego miasta i Ziemi Lwowskiej, zaś w 2022 roku aktywnie włączyli się w akcję ratowania lwowskich zabytków, również i tych odnowionych w latach poprzednich. Spotkanie polskich i ukraińskich kolegów – konserwatorów na sali obrad lwowskiej Rady Miejskiej było bardzo serdecznym podsumowaniem bardzo skomplikowanego agresją rosyjską sezonu 2022 roku, lecz też okazją dla omówienia dalszych prac konserwatorskich w 2023 roku.
Uroczystość wręczenia dyplomów odbyła się z udziałem strony ukraińskiej: mera Lwowa Andrija Sadowego, radcy mera ds. dziedzictwa kulturowego Lilii Onyszczenko, dyrektora Zarządu Ochrony Środowiska Historycznego Lwowa Mariany Moroz, dyrektora Departamentu Architektury i Rozwoju Urbanistyki Lwowskiej Administracji Obwodowej Ołeny Wasylko. Ze strony polskiej obecni byli: dyrektor Instytutu „Polonika” Dorota Janiszewska-Jakubiak, dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za granicą i Miejsc Pamięci MKiDN dr Jolanta Miśkowiec, konsul Konsulatu Generalnego RP we Lwowie Bartosz Szeliga.
Wśród zebranych chciałbym wyróżnić postać dyrektora Muzeum-rezerwatu „Cmentarz Łyczakowski we Lwowie” Mychajła Nagaja, który w pierwszych dniach wojny ochotniczo wstąpił do armii ukraińskiej i przez cały ten czas walczył na froncie, bronił kraju od okupantów rosyjskich. W walkach był ciężko ranny, leżał w szpitalach w Charkowie i Lwowie, przeżył kilka operacji. Teraz jest wśród nas na rehabilitacji i na swoim posterunku muzealnym, na froncie walki o ratowanie dziedzictwa kulturowego.
Zebranych na sali przywitał gospodarz miejsca, mer Lwowa Andrij Sadowy. Zwracając się do polskich i ukraińskich konserwatorów i wolontariuszy mer powiedział m.in., że „takiego braterstwa, takiego wsparcia, jakie mamy dzisiaj od naszych polskich sióstr i braci, nigdy nie mieliśmy. Wspiera nas teraz cały cywilizowany świat… Lwów i nasze wspólne dziedzictwo historyczne jest diamentem, brylantem w światowej koronie zabytków kultury i sztuki. Dziś bronimy tego dziedzictwa pod Bachmutem, pod Chersoniem, pod Mikołajowem. Jest to nasza misja, by bronić dziedzictwa, które otrzymaliśmy od naszych przodków. Dzięki pomocy polskich przyjaciół mogliśmy maksymalnie zabezpieczyć wszystkie nasze zabytki architektury… W imieniu mieszkańców Lwowa chcę wyrazić szczere podziękowanie każdemu z Was za waszą pracę”.
W trudnych warunkach wojny grupy wolontariuszy skompletowane z polskich i ukraińskich konserwatorów fachowo zabezpieczyli ponad 220 obiektów sakralnych na terenie Lwowa i Ukrainy zachodniej i centralnej. Między innymi, we Lwowie zabezpieczono praktycznie wszystkie zabytki odnowione w ostatnich latach przez polskich konserwatorów, wśród nich np. bezcenne witraże świątyń lwowskich. Za zasługi położone w sprawie ratowania zabytków kultury i historii we Lwowie mer Andrij Sadowy podziękował osobiście Dorocie Janiszewskiej-Jakubiak, dyrektor warszawskiego Instytutu „Polonika” i wręczył jej złotą „Honorową odznakę św. Jurija (św. Jerzego)”. Dyrektor serdecznie podziękowała i zaznaczyła, że czynności zabezpieczające podejmowane z inicjatywy Instytutu „Polonika” polegały na zabezpieczeniu przeciwpożarowym oraz przeciw odłamkom i fali uderzeniowej (czyli od możliwych ostrzałów lub bombardowań agresora rosyjskiego). W ten sposób zabezpieczono ponad 220 obiektów, w większości sakralnych, na terenie Lwowa i Ukrainy zachodniej i centralnej, również przeprowadzono skanowanie laserowe tych obiektów i zabezpieczenie nekropolii, np. Cmentarza Łyczakowskiego.
Dr Jolanta Miśkowiec, dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za granicą i Miejsc Pamięci, ogłosiła list ministra MKiDN prof. Piotra Glińskiego do zebranych konserwatorów polskich i ukraińskich, uczestników akcji ratowania zabytków wspólnego dziedzictwa kulturowego. Minister m.in. napisał: „Ponad rok temu znany nam przez ostatnie dekady świat uległ dramatycznemu przeobrażeniu. Zabytki stały się podobnie jak ludzie, celem i ofiarą wojny już od pierwszych dni rosyjskiej napaści na Ukrainę. Polscy i ukraińscy fachowcy podjęli walkę o uratowanie naszego wspólnego dziedzictwa kulturowego. Należy jednak pamiętać, że współpraca pomiędzy naszymi konserwatorami dzieł sztuki rozpoczęła się wiele lat temu… Dzisiejsza uroczystość odbywa się we Lwowie, miejscu szczególnym na mapie dziedzictwa kulturowego. Dziękuję za Państwa wieloletnie zaangażowanie i ciężką pracę w celu zachowania od zniszczenia bezcennych lwowskich zabytków”. Minister osobiście przyjeżdżał do Lwowa w groźnych dniach rosyjskiej agresji, w maju 2022 roku i m.in. wziął udział w uroczystościach zakończenia dwuletnich prac konserwatorskich po odnowieniu barokowej fasady dawnego kościoła ojców jezuitów pw. świętych Piotra i Pawła, obecnie świątyni garnizonowej UGKC. Podziwiał również partię odnowionych XVIII-wiecznych fresków iluzjonistycznych w tymże kościele, odnowionych wspólnym wysiłkiem polskich i ukraińskich konserwatorów pod kierownictwem prof. Pawła Bolińskiego.
Minister prof. Piotr Gliński odznaczył dyplomami honorowymi 42 osoby – polskich i ukraińskich konserwatorów, muzealników, wolontariuszy w uznaniu ich zasług dla ochrony i ratowania zabytków wspólnego dziedzictwa kulturowego podczas agresji rosyjskiej przeciw Ukrainie. Dyplomy wręczył konsul Bartosz Szeliga, reprezentujący konsul generalną RP we Lwowie Elizę Dzwonkiewicz.
Na zakończenie uroczystości wszyscy pozowali do wspólnego zdjęcia pamiątkowego, również nastąpiła ożywiona wymiana zdań i planów na nowy sezon konserwatorski. Większość z obecnych na sali polskich kolegów już w maju znów wybiera się do Lwowa, tym razem w celu rozpoczęcia prac konserwatorskich na konkretnych wyznaczonych obiektach. Będą to jak i w latach ubiegłych, wspólne prace z kolegami ukraińskimi.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 8 (420), 28 kwietnia – 15 maja 2023
