Żurawno – mała miejscowość nad Dniestrem, dziś cicha i spokojna, jest miejscem, które na zawsze wpisało się w polską i światową literaturę. Tu urodził się Mikołaj Rej, zwany „ojcem literatury polskiej”. Tu spędził 18 swych młodzieńczych lat i stąd wyniósł ten prosty, ludowy język polski, w którym później tworzył swe wiersze, poematy i traktaty. A były to czasy wszechobecnej łaciny – w literaturze, polityce i na dworach królewskich.
4 lutego br. – w dzień 518. urodzin Mikołaja Reja – w Żurawnie obyły się uroczystości poświęcone tej wybitnej postaci polskiego renesansu. Obchody zostały zorganizowane przez Centrum Edukacji i Inicjatyw Przedsiębiorczości im. Mikołaja Reja, obwodową organizację z siedzibą we Lwowie. W imprezie wzięły udział władze Żurawna, młodzież i dyrekcja z żurawieńskiego liceum, Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej odział w Żydaczowie, przedstawiciele wydziału kultury Stryjskiej Rady. Na obchody przyjechały delegacje członków Centrum Edukacji im. Mikołaja Reja ze Lwowa, Kulturalno-Oświatowego Centrum im. Kornela Makuszyńskiego ze Stryja oraz Polskiego Kulturalnego-Oświatowego Towarzystwa „Zgoda” z Borysławia, młodzież lwowskiego liceum nr 10 im. św. Marii Magdaleny i członkowie Lwowskiego Uniwersytetu III Wieku. W grupie stryjskiej byli przedstawiciele uchodźców, mieszkających tymczasowo w tej miejscowości. Dla delegacji ze Lwowa, Stryja i Borysławia obchody rozpoczęły się Mszą św. w Żydaczowie, gdzie w homilii proboszcz kościoła salwatorianin o. Stanisław podkreślił znaczenie pomocy potrzebującym na przykładzie ofiarności Polski na rzecz Ukrainy.
W samym Żurawnie uroczystości rozpoczęły się od złożenia kwiatów pod tablicą pamiątkową na murze ratusza, poświęconą wielkiemu rodakowi tej ziemi. Następnie zapalono znicze pod pomnikiem poległych w wojnie z Rosją, oddając cześć ich bohaterstwu. Dalsza część obchodów rocznicy urodzin Mikołaja Reja przebiegała w auli miejscowego liceum.
Zebranych powitała członek Zarządu Centrum Edukacyjnego im. Mikołaja Reja Bogdana Kaliczak. Na wstępie zebrani uczcili minutą ciszy poległych w obronie Ukrainy i wykonali hymny Ukrainy i Polski. Prowadząca odczytała list, wystosowany z okazji uroczystości przez konsul generalną RP we Lwowie Elizę Dzwonkiewicz:
-Tradycyjnie spotykamy się na początku lutego, aby uczcić pamięć Mikołaja Reja herbu Oksza, urodzonego 4 lutego 1505 r. w Żurawnie.
Mikołaj Rej urodził się w rzeczywistości Złotego Wieku rozwoju Polski, I Rzeczypospolitej, państwa mieszczącego w sobie wiele składników etnicznych i językowych. Rzeczpospolita jako wielki byt terytorialny i polityczny słusznie aspirowała do statusu państwa cieszącego się zaszczytnym miejscem na mapie kulturowej Europy.
Rej do dnia dzisiejszego uważany jest za „ojca literatury polskiej”. Był pisarzem wszechstronnym. Pisał wyłącznie w języku polskim, świadomie realizując renesansowy postulat rozwoju języka narodowego. Pozostaje wyrazić ubolewanie, że większa część jego twórczości nie zachowała się do dnia dzisiejszego. Mistrz słowa występował przeciw dogmatyzmowi średniowiecza przyznając wolność ludzkiemu rozumowi. W swoich utworach głosił, że jednostka ma prawo do myślenia o życiu na ziemi w kategoriach przedmiotowych. Upowszechniał pogląd taktujący o tym, że realizacja obowiązków obywatelskich jest charakterystyczną cechą ludzi prawych i dobrych.
Szanowni Państwo, pragnę wyrazić wdzięczność za kultywowanie pamięci o naszym dziedzictwie oraz podtrzymywanie rokrocznej tradycji upamiętnienia wybitnej postaci – Mikołaja Reja – zaznaczyła w swoim liście konsul.
Następnie Bogdana Kaliczak odczytała list prezes Centrum Edukacyjnego im. Mikołaja Reja Tatiany Bojko, niestety nieobecnej na uroczystości:
– W imieniu organizatorów pozwolę sobie powitać wszystkich, którzy w okresie trudnych zmagań naszej Ojczyzny przybył do Żurawna. Miejscowość ta związana jest z wielką spuścizną historyczną i kulturową dla dwóch narodów – polskiego i ukraińskiego. Tu nad brzegami Dniestru przyszedł na świat Mikołaj Rej, nazywany „ojcem literatury polskiej”. Jako pierwszy zaczął pisać swe utwory po polsku, chociaż ogólnie panowała łacina. Było to ponad 500 lat temu.
Czcząc pamięć wybitnego syna Ziemi Żurawieńskiej i narodu polskiego w dniu jego urodzin nie zapominajmy o tych, którzy dziś bronią naszego państwa.
Sława Ukrainie!
Chwała Polsce! – podkreśliła prezes Tatiana Bojko.
Następnie dyrektor liceum z Żurawnie Nadija Cybak, przedstawiła zebranym swoją szkołę, gdzie obecnie uczy się ponad 400 dzieci. Znamienne jest to, że od dwóch lat w szkole prowadzone są lekcje języka polskiego w klasach 5, a w klasach maturalnych – zajęcia z konwersacji po polsku. Szkoła może się poszczycić tym, że ma wśród swoich absolwentów studentów polskich uczelni. Przy szkole działa również kółko „Młodych Przewodników”, gdzie młodzież szkolna zapoznaje się z historią, zabytkami i dziedzictwem kulturowym Ziemi Żurawieńskiej. To właśnie młodzież szkolna przygotowała film o Mikołaju Reju, w którym opowiedziała o poecie, o jego osiągnięciach i o tej ziemi, wśród której wzrastał i kształtował się.
Kolejni mówcy to Olga Bodnar z Wydziału kultury Stryjskiej gminy, Maria Kachnij ze Stowarzyszenia „Żurawno naprzód!” i inni. Wszyscy podkreślali, że wielki syn Ziemi Żurawieńskiej Mikołaj Rej jako pierwszy wskazał na znaczenie języka narodowego, na jego siłę i potrzebę rozwoju. Zaznaczano również, że pozycja Mikołaja Reja jest wzorem, godnym do naśladowania, szczególnie w chwili obecnej – podczas agresji rosyjskiej, gdy znaczenie języka ukraińskiego wzrosło do pozycji broni narodowej. Wyrażano też wdzięczność Polsce i narodowi polskiemu, który służy wszechstronną pomocą i wsparciem dla Ukraińców.
Następnie zostały wyświetlone dwa filmy o Mikołaju Reju: po polsku, przygotowanym przez Centrum Edukacyjne im. M. Reja i po ukraińsku, opracowanym przez młodzież z koła „Młodych Przewodników” żurawieńskiego liceum.
Kolejnym punktem programu było otwarcie III Konkursu recytatorskiego im. Mikołaja Reja „Ojczysty dodaj do ulubionych”. Nastąpiła prezentacja polskiej i ukraińskiej poezji w wykonaniu młodzieży obu liceów. Należy tu podkreślić wspaniałe opanowanie języka polskiego przez uczniów z Żurawna. Trio uczennic przedstawiło wiersz Tarasa Szewczenki w przekładzie na język polski. Uczniowie z liceum nr 10 im. św. Marii Magdaleny recytowali wiersze po polsku. Wszystkie występy publiczność nagradzała wielkimi brawami, a na pamiątkę wszyscy wykonawcy otrzymywali pamiątkową plakietkę. Wzruszenie na sali wywołała piosenka do melodii znanej ukraińskiej kolędy dziewczynki z Sołedaru, która z rodziną znalazła schronienie w Stryju. Śpiewała o swej skromnej wieczerzy tylko z matką, podczas, gdy ojciec walczył na froncie. Prosiła narodzone Dziecię, aby ojciec zasiadł z nimi do Wigilii. Na oczach wielu obecnych zaszkliły się łzy.
Ponieważ nadchodzą tradycyjne zapusty, nauczycielka lwowskiego liceum nr 10, Aneta Macewicz, opowiedziała o tradycjach tłustego czwartku, skąd się wzięły, jak pierwotnie wyglądały i o potrawach w tym dniu serwowanych. W szkolnej stołówce, dokąd wszystkich zaproszono po zakończeniu części oficjalnej, zebrani mogli degustować pyszne pączki – specjał tłustego czwartku, przywiezione przez delegację KOC im. Makuszyńskiego.
W programie obchodów było też zwiedzanie żurawieńskiego liceum, izby pamięci Bogdana Janusza, żurawieńskiego poety, zamieszkałego przy ul. Reja w tym miasteczku i ekspozycji „Mikołaj Rej. Wielki syn Ziemi Żurawieńskiej, prekursor języka polskiego”, z której można było dowiedzieć się nie tylko o postaci samego Mikołaja Reja, ale też o czasie, w którym żył, o innych postaciach renesansu, działających na naszych terenach i tworzących podstawy polskiej kultury, literatury czy filozofii. Na korytarzu szkolnym umieszczono dwujęzyczne plakaty ekspozycji.
Szczególnie podziękowania za wsparcie organizatorów obchodów należą się Konsulatowi Generalnemu RP we Lwowie, również za opłacenie dojazdu na uroczystości delegacji z obwodu lwowskiego.
Krzysztof Szymański
Tekst ukazał się w nr 3 (415), 14 – 27 lutego 2023
