Stanisław Pilat – pionier polskiego przemysłu naftowego
Dewizą jego życia było: błogosławiony każdy, który zmierza wzwyż – poprzez ciernie do gwiazd. Zapamiętał z dzieciństwa też słowa matki, które później powtarzał swoim studentom: Młodość, synku, jest rzeźbiarką/ Co wykuwa żywot cały;/ Choć przemija sama szparko,/ Cios jej dłuta wiecznotrwały…
Urodził się Stanisław Pilat w 1881 roku we Lwowie. Jego ojciec Tadeusz Pilat był doktorem prawa, profesorem ekonomii na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Był też wicemarszałkiem Sejmu Galicyjskiego. Dziadek, również Stanisław, za udział w Powstaniu Listopadowym został zesłany na Kaukaz w latach 1831-1835. Stanisław był najstarszym z rodzeństwa. Miał jeszcze siostrę i brata, który zginął w 1920 roku w bitwie pod Zadwórzem podczas wojny polsko-bolszewickiej.
W 1899 roku Stanisław Pilat ukończył gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie i rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej. Po kilku latach studiów we Lwowie wyjeżdża, aby kontynuować naukę w Berlińskiej szkole technicznej. Z okresu studiów w tej szkole wziął zwyczaj noszenia białej chusteczki w butonierce marynarki, którego dotrzymuje się niezależnie od okoliczności. Po jakimś czasie Piłat przenosi się na Uniwersytet im. Juliusza Maksymiliana w Würzburgu. Ukończył Piłat jednak studia na Uniwersytecie w Lipsku w roku 1904 i zdobył tytuł doktora filozofii w dziedzinie chemii.
Po ukończeniu studiów na krótko podejmuje pracę u prof. Romana Założeckiego przy badaniu procesu utleniania frakcji ropy naftowej i aromatycznych składowych ropy. Następnie pracuje w Galicyjskim Towarzystwie Naftowym w Borysławiu i jednocześnie w rafinerii ropy w czeskich Pardubicach. Dalej jego kolejnymi miejscami pracy są rafinerie w Krośnie i Ploeszti (Rumunia).
W 1909 roku obejmuje zaproponowaną mu posadę dyrektora stworzonej państwowej rafinerii „Polmin” w Drohobyczu. Na początku listopada 1918 roku staje na czele Komisji Likwidacyjnej, mającej na celu reorganizację przemysłu naftowego w odrodzonej Polsce. Siedzibą Komisji był Kraków, a jej zadaniem – przejęcie majątku przemysłu naftowego, pozostałego po rozpadzie imperium Austro-Węgier. Stanisław Pilat w ramach działania Komisji jeździ do ośrodków naftowych w Trzebini, Czechowicach, Jaśle, Jedliczu, Gorlicach. Z czasem zarządza firmą „Mac Harway” i jest doradcą technicznym Karpackiego Towarzystwa Naftowego Galicji. Pracuje w tym okresie nad przebudową wszystkich rafinerii.
W 1922 roku rozpoczyna działalność dydaktyczną, jako profesor na Katedrze technologii ropy naftowej i gazu ziemnego Politechniki Lwowskiej. Z tego okresu ciągnie się historia obecnej Katedry chemicznej technologii nafty i gazu Politechniki Lwowskiej, absolwentem której jest również autor niniejszego artykułu.
W 1935 roku zawiera związek małżeński z Ewą Neiman, inżynier, fizyko-chemikiem, wychowanką Politechniki Lwowskiej i wieloletnim pracownikiem rafinerii „Polmin”. Jako świadka prof. Pilat zaprosił swego adiunkta Jarosława Seredę. Państwo Pilatowie zamieszkali przy ul. Bogusławskiego 9 (ob. Łukianowicza). Małżeństwo pozostało bezdzietne.
W okresie przedwojennym (przed I wojną światową – red.) specjalistów-chemików kształcono na uniwersytetach. Podczas studiów w Niemczech Stanisław Pilat przekonał się jak ważne dla przyszłych inżynierów są wiadomości praktyczne. Tę metodę zastosował również na swojej katedrze i z czasem wyprowadził ją na najwyższy światowy poziom tego typu ośrodków.
W latach 1926-28, nie przerywając pracy dydaktycznej, na prośbę prezydenta Ignacego Mościckiego i ministra Eugeniusza Kwiatkowskiego Pilat kieruje Państwowym przedsiębiorstwem olejów mineralnych „Polmin”, gdzie szczególną uwagę poświęca możliwościom eksportowym rafinerii w Drohobyczu. W 1931 roku zorganizował na Katedrze dział, poświęcony technicznej przeróbce torfu i możliwościom jego zastosowania.
Wrzesień 1939 roku zastaje państwo Pilatów we Lwowie, pomimo, że mieli możliwość udania się do Rumunii z oficjalną wizytą do rafinerii w Ploeszti. Planowali też udać się do Polski, na tereny zajęte przez Niemców, ale też z tego zrezygnowali. Było to ich fatalną pomyłką. Prof. Pilat został przez sowietów odsunięty od kierowania katedrą. Z początkiem okupacji niemieckiej, w noc z 3 na 4 lipca 1941 roku prof. Stanisław Pilat zostaje aresztowany wraz z innymi profesorami lwowskich uczelni i wczesnym rankiem 4 lipca rozstrzelany na Wzgórzach Wuleckich.
Tam znalazł swoją Golgotę. Odszedł człowiek wybitnej pracowitości, inteligencji, delikatny i taktowny w stosunkach z pracownikami i studentami. Człowiek, z postaci którego emanowała szlachetność pochodzenia i siła charakteru.
Na cześć profesora Stanisława Pilata w Instytucie technologii ropy naftowej i gazu ziemnego w Krakowie odsłonięto stosowną tablicę pamiątkową. Co roku najzdolniejsi pracownicy Instytutu są honorowani nagrodą jego imienia za najlepsze prace naukowo-badawcze w dziedzinie technologii przeróbki ropy naftowej. Sam Instytut nosi również jego imię.
Ci, którzy go znali, wspominają jako człowieka wysokiego wzrostu, silnej budowy ciała, człowieka o silnej woli dążenia do celu. Charakteryzowały go stałość poglądów, wytrwałość, osobista skromność i odpowiedzialność, pilność w pracy. Zawsze serdecznie odnosił się do studentów, którzy go podziwiali i szanowali.
Takim pozostanie w pamięci kolejnych pokoleń.
Zenon Wesołowski
Tekst ukazał się w nr 20 (240) 29 października – 16 listopada 2015
