W połowie maja odbyły się kolejne prelekcje w ramach projektu „Przystanek historia. Lwów”. W tych dniach obchodzimy 75. rocznicę Bitwy o Monte Cassino – jednej z najbardziej zaciętych bitew II wojny światowej, która okryła chwałą 2. Korpus Polski.
Zwycięstwo to zostało niestety okupione ofiarą polskiej krwi – 924 zabitych, 2930 rannych, 345 zaginionych. Żołnierze ci w dużej części pochodzili ze Lwowa i Kresów II Rzeczypospolitej.
Projekt „Przystanek historia. Lwów” jest cyklem prelekcji na tematy historyczne, zainicjowanym przez Stowarzyszenie Polskich Przedsiębiorców Ziemi Lwowskiej i Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie. Całość przedsięwzięcia objął patronatem Konsulat Generalny RP we Lwowie. Na cykl prelekcji 15 maja przyjechali do Lwowa z Rzeszowa dr Jacek Magdoń, dr Piotr Chmielowiec, Maciej Rędziniak i Katarzyna Gajda-Bator, asystent prasowy rzeszowskiego IPN. Na spotkanie, które miało miejsce na poddaszu Własna Strzecha przy ul. Rylejewa, przybyli członkowie polskich organizacji, działających we Lwowie oraz przedstawiciele mediów polskich. Konsulat Generalny RP reprezentował konsul Rafał Kocot.
W imieniu Zarządu SPPZL zebranych powitała Maria Szymańska, przedstawiając gości i zakres działania projektu. Następnie do zebranych zwrócił się konsul Rafał Kocot, który między innymi powiedział:
– Tą prelekcja inaugurujemy kolejny rok działalności projektu „Przystanek historia. Lwów”. Chcę tu przede wszystkim podziękować dyrektorowi rzeszowskiego oddziału IPN dr. Dariuszowi Iwaneczce za to, że skierował do Lwowa kolejną ekipę swoich pracowników z tak aktualnym odczytem. Maj w wydarzeniach II wojny światowej kojarzy się przede wszystkim z Bitwą o Monte Cassino, stoczoną przez 2. Korpus Polski, która stała się sukcesem polskiego oręża. Dla mnie najbardziej ważne jest podkreślenie w tej bitwie wątków Lwowskich i Kresowych, bowiem większość żołnierzy 2. Korpusu stanowili zesłańcy do sowieckich lagrów syberyjskich, kołchozów w Kazachstanie i kopalni na Dalekiej Północy właśnie z tych terenów z lat 1940–41. To dzięki powstaniu tzw. Armii Andersa, udało im się uniknąć strasznego losu i wyrwać się z tej nieludzkiej ziemi.
Rozmawiając dziś o Monte Casino myślimy o tych wszystkich, którzy walczyli nie tylko o ten klasztor, ale przeszli cały szlak bojowy 2. Korpusu Polskiego. Dziękuję państwu za przybycie i za informacje, którymi państwo chcecie się z nami podzielić – zakończył konsul Kocot.
Następnie koordynator projektu z ramienia SPPZL Artur Żak przedstawił zarysy projektu i podkreślił rolę rzeszowskiego oddziału IPN w przygotowaniu i przedstawieniu kolejnych prelekcji historycznych.
Dalej głos zabrał dr Piotr Chmielowiec, który przedstawił multimedialną prelekcję na temat bitwy pod Monte Cassino. Nie zatrzymał się na samych zmaganiach bitewnych, ale przedstawił również zarys historyczny powstania polskiego wojska w ZSRR po podpisaniu układu Sikorski-Majski, historii jego wyjścia z ZSRR i dalszych walk we Włoszech. Opowiadając o samym przebiegu bitwy prelegent podkreślił, iż Polacy zdołali osiągnąć to, czego nie udało się aliantom podczas wcześniejszych ataków. Alianci skoncentrowali wielkie siły na tym odcinku frontu, ponieważ bardzo ważnym było dla nich prestiżowe wyzwolenie Rzymu, do którego drogę bronił właśnie odcinek Linii Gustawa z górującym nad nim klasztorem. Załamały się cztery ataki aliantów, załamał się pierwszy atak Polaków. Dopiero za drugim razem, walcząc w niezwykle trudnych warunkach górskich i mając przeciwko sobie elitarne oddziały niemieckie, Polakom udało się zdobyć ruiny klasztoru Monte Cassino. 18 maja nad ranem w ruinach załopotał proporzec 12. Pułku Ułanów Podolskich. Później obok zawisła flaga polska i dopiero po kilku godzinach dodano flagę Zjednoczonego Królestwa.
Zebrani z uwagą i skupieniem wysłuchali prelekcji, po czym posypały się pytania. Ktoś zapytał, dlaczego sowieci wypuścili tyle wojska ze swoich terenów i czy obyło się to bez konfliktów. Kogoś interesowało, dlaczego nazwisko jego krewnego widnieje na liście poległych pod Monte Cassino, a miejsce pochówku znajduje się we Francji. Powstała też kwestia, jaką część ocalonego w 1939 roku złota Polacy przekazali aliantom w zamian za sprzęt wojskowy, którym wyposażono 2. Korpus Polski. Tu do wyjaśnień dołączył dr Jacek Magdoń, który poradził, by w sprawie wątpliwego pochówku zwrócić się do Archiwum Wojskowego w Warszawie, a także wyjaśniał inne kwestie.
Na temat Bitwy pod Monte Cassino przytoczę słowa papieża św. Jana Pawła II, które wypowiedział w 1984 roku podczas obchodów 40. rocznicy tych walk: „Żołnierz polski walczył i umierał, wierząc, że przez swoją ofiarę kładzie podwaliny pod budowę lepszego świata, świata bardziej ludzkiego”.
W kolejnym dniu, 16 maja, z przebiegiem Bitwy pod Monte Cassino mogli zapoznać się słuchacze Katolickiego Uniwersytetu III Wieku oraz uczniowie starszych klas szkoły nr 10 im. św. Marii Magdaleny.
Krzysztof Szymański
