W ogrodzie sprawiedliwych w Instytucie Yad Vashem w Izraelu jest ponad 6 000 nazwisk Polaków – ludzi, którzy ratowali Żydów przed Niemcami w czasie II wojny światowej podczas okupacji nazistowskiej.
Są wśród nich nazwiska Wiktorii i Józefa Ulmów, mieszkańców wsi Markowa, położonej niegdyś na terenie województwa lwowskiego, obecnie na terenie woj. podkarpackiego. Ciężarna Wiktoria i jej mąż Józef, wraz z szóstką dzieci i ośmiorgiem ukrywanych Żydów zostali rozstrzelani o świcie 24 marca 1944 r. w przeddzień święta Zwiastowania Pańskiego.
{youtube}h0VpQSS7b5M{/youtube}
Kolejne wydarzenie towarzyszące 5 Przeglądu Najnowszych Filmów Polskich „Pod Wysokim Zamkiem” poświęciliśmy właśnie tej rodzinie. W Muzeum Historycznym miasta Lwowa, na dziedzińcu dawnej kamienicy królewskiej można obejrzeć wystawę „Samarytanie z Markowej”, a otwarciu wystawy towarzyszył dokumentalny film Rafała Wieczyńskiego „Świat Józefa”, o losach mieszkańców wsi Markowa, którzy ratowali Żydów.
Bohater filmu, Józef Ulma, był człowiekiem, który „chciał wiedzieć”. Miał skończone 4 klasy szkoły, ale jego ciekawość świata wybiegała daleko poza obręb wiedzy, którą zdobył w szkole. Jego pasją była fotografia, a swoje aparaty konstruował sam. Fotografował mieszkańców miejscowości: ważne wydarzenia, scenki rodzajowe, swoją rodzinę. Był człowiekiem, którego zajmowało wprowadzanie nowinek, założył uprawę mało popularnych przed wojną warzyw (hodował sałatę i szpinak), za jego sprawą w miejscowości powstała szkółka drzew owocowych, prowadził wzorową hodowlę jedwabników, budował pomysłowe ule i pszczelarskie konstrukcje.
Do zainteresowań Józefa Ulmy należał również teatr. Na przedstawieniu amatorskiego teatru poznał młodszą o 12 lat Wiktorię Niemczak. Młoda kobieta podobnie jak on, miała rozległe zainteresowania i była słuchaczką wykładów w Wiejskim Uniwersytecie Orkanowym. Wiktoria i Józef pobrali się w 1935 roku. Na świat zaczęły przychodzić dzieci: Stanisława, Barbara, Władysław, Franciszek, Maria. W chwili śmierci Wiktoria Ulma była w 9 miesiącu ciąży: rodzice spodziewali się siódmego dziecka.
Wraz z wybuchem wojny dobiegł końca świat, który mimo nieporozumień i konfliktów dawał mieszkańcom Markowej poczucie ładu. 9 września 1939 roku do Markowej weszli Niemcy. Podobnie jak na terenie całej Polski, mieszkańców Markowej obowiązywał zakaz pomocy Żydom: „Żydzi, którzy bez upoważnienia opuszczają wyznaczone im dzielnice podlegają karze śmierci. Tej samej karze podlegają osoby, które takim Żydom świadomie dają kryjówkę. Podżegacze i pomocnicy podlegają tej samej karze, co sprawca. Czyn usiłowany karany będzie, jak czyn dokonany” – głosiło zarządzenie gubernatora GG.
Studwudziestoosobowa wspólnota markowskich Żydów topniała z dnia na dzień, a część mieszkańców-Polaków próbowała wesprzeć i ratować swoich sąsiadów. Jesienią 1941 r. Wiktoria i Józef przygarniają pod własnych dach przedstawicieli dwóch rodzin żydowskich…
W 1995 roku Ulmowie otrzymali tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Film „Świat Józefa” operując bardzo prostymi środkami pokazuje widzom świat, w którym nadeszła godzina próby. Nikt z nas nie rodzi się bohaterem, a w obliczu zagrożenia ludzie myślą o ratowaniu własnych rodzin. Wiktoria i Józef Ulmowie dokonali innego wyboru, poświęcili swoje życie i życie sześciorga własnych dzieci, aby ratować innych.
Podczas pokazu filmu w siedzibie Muzeum Historycznego gościliśmy zastępcę konsula generalnego RP we Lwowie Katarzynę Sołek, marszałka województwa Podkarpackiego Władysława Ortyla, wiceprezesa IPN Mateusza Szpytmę, który był gościem specjalnym 5 Przeglądu Najnowszych Filmów Polskich „Pod Wysokim Zamkiem”. Dr Szpytma jest współorganizatorem Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej.
Beata Kost/filmlwow.eu
