Połowa XIX i początek XX wieku – to okres sporego zainteresowania przeszłością Lwowa. Właśnie wtedy rozpoczęło pracę pokolenie miłośników historii naszego miasta: całe życie poświęcili poszukiwaniom materiałów archiwalnych, starych rękopisów, rodzinnych kronik i publikacji odnalezionych dokumentów.
Wśród imion zasłużonych dla Lwowa ludzi mamy nazwiska Władysława Łozińskiego, Bogdana Janusza, Mieczysława Opałka, Stanisława Schnür-Pepłowskiego, Aleksandra Czołowskiego, Izydora Szaraniewicza, Karola Widmanna. Pośród tych sławnych nazwisk znajdziemy też Franciszka Jaworskiego (1873–1914), archiwariusza lwowskiego, wnikliwego badacza dziejów Lwowa i jego mieszkańców. Jaworski był autorem setek artykułów w czasopismach lwowskich „Kurierze Lwowskim”, „Tygodniu”, „Na naszej ziemi”, „Sztuce”. Opublikował kilka książek-monografii „Ratusz Lwowski” (1907), „Cmentarz Gródecki we Lwowie” (1908), „Nobilitacja miasta Lwowa” (1909), „Lwów za Jagiełły” (1910), „Lwów stary i wczorajszy” (1910), „Królowie polscy we Lwowie” (1912), „Uniwersytet Lwowski” (1912). Ostatnia jego praca – „O szarym Lwowie” – została wydana w 1917 roku już po śmierci autora i była w pewnym sensie podsumowaniem całej jego twórczości i miłości do miasta. Zmarł w wieku 41 lat na gruźlicę, w przededniu I wojny światowej.
Franciszek Jaworski urodził się w Gródku Jagiellońskim, był absolwentem prawa Uniwersytetu Lwowskiego, pracował w magistracie lwowskim i archiwach miasta (XVI departament magistratu). Przez wiele lat był jedynie skromnym urzędnikiem z niewielkim wynagrodzeniem. Równolegle z obowiązkami archiwariusza, prowadził wnikliwe badania dziennikarskie, był pracowitym historykiem i uzdolnionym literatem. Był też jednym z organizatorów Towarzystwa Miłośników Przeszłości Lwowa, założycielem i redaktorem serii wydawniczej „Biblioteka Lwowska”. W 1929 roku na jego grobie na Cmentarzu Łyczakowskim kosztem magistratu ustawiono pomnik dłuta Witolda Rawskiego-juniora. Po II wojnie światowej nazwisko Jaworskiego we Lwowie było praktycznie zapomniane. Również w Polsce jego twórczość była znana tylko w wąskim kręgu lwowian.
Dla pokoleń lwowskich historyków książki Jaworskiego były prawdziwymi rarytasami, podobnie było z artykułami prasowymi, które zostały zamknięte w tzw. „specfondach” lwowskich bibliotek. Dopiero w latach 90. XX wieku w Polsce wydano kilka reprintów jego dzieł z serii „Biblioteka Lwowska”, w tym również „Lwów stary i wczorajszy” w 1989 roku.
Obecnie seria książek Jaworskiego w przekładzie na język ukraiński ukaże się z inicjatywy lwowskiego wydawnictwa „Centrum Europy”. Pierwsza z nich to książka „O szarym Lwowie”. Inicjatorem przedsięwzięcia jest dyrektor wydawnictwa Sergij Frucht, a redaktorem naukowym wydania był Jurij Biriułow. Biriułow napisał też notę biograficzną autora i komentarze naukowe. Prezentacja nowego wydania odbyła się we wrześniu 2013 roku w pałacu Potockich. Warto dodać, że reprint tejże książki został wydany w Warszawie przez wydawnictwo „Most” – prezentowany był we Lwowie podczas „Forum wydawców” we wrześniu br.
Na prezentację książki do pałacu Potockich przyszli lwowscy historycy, wydawcy i dziennikarze. Książka ma 327 czarno-białych ilustracji, zebranych i zgrupowanych do każdego tematu i rozdziału. Obok starych obrazów, zdjęć, rycin i widokówek, umieszczono też nowe – zrobione specjalnie do tego wydania – grafiki Lwowa autorstwa znanego artysty Igora Kaczora. Nota biograficzna Franciszka Jaworskiego i komentarze do każdego z rozdziałów autorstwa Jurija Biriułowa są niezwykle cenne dla współczesnego ukraińskiego czytelnika. Na szczególną uwagę zasługują zdjęcia starych okładek oryginalnych wydań prac Jaworskiego.
Książka składa się z 14 rozdziałów, autor korzystał z materiałów archiwalnych i oryginalnych dokumentów. Prezentując nowe wydanie dr Jurij Biriułow powiedział: „Franciszek Jaworski był prawdziwym rycerzem starego Lwowa. Był równocześnie naukowcem, dziennikarzem i historykiem. Książka, która przyczyniła się do sławy Jaworskiego to „Lwów stary i wczorajszy” wydana w 1905 roku. Tekst książki „O szarym Lwowie” został zbudowany na kontrastach. Dwa wielkie rozdziały poświęcone zostały odnowieniu rzymskokatolickiej katedry lwowskiej w czasach abp Sierakowskiego i masonom lwowskim”. W dyskusji udział wzięli znani krajoznawcy Aleksander Szyszka, Iwan Szwarnyk, Irina Kotłobułatowa. Wszyscy zgodnie podkreślili, że wydanie książki jest niezwykle istotne i ma ogromne znaczenie naukowe, bowiem Jaworski pisał barwnie, ciekawie, opierając się na wiele oryginalnych dokumentów i materiałów.
Mamy nadzieję, że „Centrum Europy” będzie kontynuowało wydawnictwo prac Franciszka Jaworskiego. Sergij Frucht opowiedział, że w przygotowaniu są już dwie kolejne publikacje tego autora – „Lwów stary i wczorajszy” i „Królowie polscy we Lwowie”. Na czytelników czekają również inne pozycje znanych autorów, które w czasach sowieckich schowane były głęboko w zakamarkach bibliotek. Dziś, o wiele cenniejsze i treściwsze od wielu współczesnych przewodników, które zalegają na półkach księgarń, okazały się potrzebne nowemu pokoleniu miłośników Lwowa.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 19 (191), 15 – 28 października 2013
Czytaj też:
Z Warszawy o Lwowie
