Poniżej sprawozdanie Komisji z mijającej kadencji.
Do zakresu działania Komisji Łączności z Polakami za Granicą należą sprawy więzi z krajem Polaków i osób polskiego pochodzenia zamieszkałych za granicą na stałe lub czasowo, a w szczególności monitorowanie sytuacji mniejszości polskiej oraz osób polskiego pochodzenia poza granicami kraju, w tym sprawy oświaty polonijnej, działalność mediów skierowanych do Polonii oraz funkcjonowanie organizacji, instytucji zajmujących się sprawami Polonii.
Do zakresu działania Komisji należy również ocena stanu realizacji ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka, stanu repatriacji w świetle ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji. W VIII Kadencji Sejmu Komisja Łączności z Polakami za Granicą funkcjonowała jako tzw. „duża komisja” sejmowa, co miało istotny wpływ na zwiększenie jej składu osobowego w porównaniu do poprzednich kadencji Sejmu. Od dnia wyboru jej składu na 1 posiedzeniu w dniu 16 listopada 2015 roku do końca VIII kadencji Komisji przewodniczyli:
– od 17 listopada 2015 roku do 23 lutego 2017 roku poseł Michał Dworczyk,
– od 23 lutego 2017 roku do 17 czerwca 2019 roku poseł Anna Schmidt – Rodziewicz,
– od 3 lipca 2019 roku do końca VIII kadencji Sejmu poseł Lidia Burzyńska.
Komisja prowadziła prace legislacyjne nad projektami ustaw wnoszonymi z inicjatywy samej komisji, posłów, rządu oraz Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Komisja trzykrotnie podejmowała prace nowelizujące ustawę z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka. 17 grudnia 2015 roku Komisja wniosła do Marszałka Sejmu projekt ustawy o zmianie ustawy o Karcie Polaka i niektórych innych ustaw – druk nr 157. Celem zmian zawartych w projekcie było ułatwienie posiadaczom Karty Polaka osiedlania się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w tym m.in. poprzez pakiet adaptacyjny oraz poprzez ułatwienia przy ubieganiu się o obywatelstwo polskie. Druga nowelizacja ustawy została zainicjowana wniesieniem przez Komisję w dniu 22 września 2016 roku do Marszałka Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o Karcie Polaka oraz ustawy o cudzoziemcach – druk nr 904. Zmiana ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka związana była z koniecznością wprowadzenia przepisów:
1) wskazujących wojewodę zamiast starosty jako organ właściwy do przyznania świadczenia pieniężnego i ustanowienie ministra właściwego do spraw wewnętrznych jako organu wyższego stopnia w tych sprawach,
2) zapewniających powstanie mechanizmów gwarantujących efektywne wydatkowanie środków z rezerwy celowej na wypłatę świadczeń pieniężnych oraz usprawniających przepływ informacji pomiędzy zainteresowanymi organami o powstających potrzebnych i wydatkowanych środkach;
3) zapewniających skuteczne monitorowanie wykorzystania limitu środków zaplanowanych w ustawie budżetowej na wypłatę świadczeń pieniężnych dla posiadaczy Karty Polaka osiedlających się w Polsce, oraz podejmowania działań w przypadku, gdy dalsza wypłata świadczeń w kwotach wynikających z wniosków złożonych w tych sprawach mogłaby doprowadzić do przekroczenia limitu rezerwy.
W kwietniu 2019 roku Komisja podjęła prace legislacyjne w ramach trzeciej nowelizacji omawianej ustawy zainicjowane skierowaniem do Komisji przez Marszałka Sejmu w dniu 3 kwietnia 2019 roku rządowego projektu ustaw o zmianie ustawy o Karcie Polaka oraz ustawy – Prawo Konsularne – druk nr 3362. Celem procedowanych zmian było rozszerzenie zakresu terytorialnego obowiązywania Karty Polaka na cały świat.
Komisja w toku VIII kadencji Sejmu dwukrotnie podejmowała prace nowelizujące ustawę z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji. W dniu 22 marca 2017 roku Sejm skierował do Komisji: Łączności z Polakami za Granicą oraz Administracji i Spraw Wewnętrznych rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o repatriacji oraz niektórych innych ustaw – druk nr 1378. Celem nowelizacji było stworzenia odpowiednich warunków do powrotu i osiedlania się w Polsce osób polskiego pochodzenia, które same bądź ich wstępni byli zesłani lub deportowani przez władze ZSRR i które przed dniem wejścia w życie ustawy zamieszkiwały na terytorium Armenii, Azerbejdżanu, Gruzji, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu, Uzbekistanu albo azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej. W projekcie zaproponowano szereg nowych regulacji służących „odblokowaniu” procesu przesiedleńczego m.in. zmianę definicji repatrianta oraz zmianę procedury związanej z przyznawaniem wizy krajowej, określono maksymalny czas oczekiwania na repatriację (nie dłużej niż 3 lata) oraz wprowadzenie nowych form pomocy, w tym finansowej (jednolity mechanizm wsparcia niezależnie od jej formy), a także dodatkową formę organizacyjną w postaci ośrodka adaptacyjnego dla repatriantów.
Prace legislacyjne związane z drugą nowelizacją również prowadzono na wspólnych posiedzeniach Komisji: Łączności z Polakami za Granicą oraz Administracji i Spraw Wewnętrznych i rozpoczęły się po skierowaniu przez Marszałka Sejmu 11 października 2017 roku do Komisji poselskiego projektu ustawy o repatriacji oraz ustawy o cudzoziemcach – druk nr 1904. Rozwiązania legislacyjne zawarte w rządowym projekcie wprowadzały przepisy, których celem była pomoc w rozwiązaniu problemów mieszkaniowych repatriantów oraz objęcie pomocą finansową całych rodzin repatriantów, a nie jej poszczególnych członków i wprowadzenia koncepcji „najbliższej rodziny repatrianta”.
Istotnym aspektem działalności Komisji Łączności z Polakami za Granicą, w kontekście upamiętnienia historycznych losów Narodu Polskiego i jego przedstawicieli były procedowane przez Komisję uchwały oraz poselski projekt ustawy o ustanowieniu Krzyża Wschodniego. Przeprocedowanie przez Komisję poselskiego projektu ustawy o ustanowieniu Krzyża Wschodniego – druk nr 889, przyczyniło się do uchwalenia przez Sejm ustawy, na podstawie której nadaje się odznaczenie „Krzyż Wschodni”, upamiętniające ofiarność osób, które niosły pomoc Polakom na Wschodzie prześladowanym ze względu na ich przynależność etniczną w latach 1937-1959.
W celu upamiętnienia 80. rocznicy deportacji Polaków do Kazachstanu, z inicjatywy Komisji do Marszałka Sejmu został wniesiony w dniu 14 stycznia 2016 r. projekt uchwały w sprawie upamiętnienia 80. rocznicy deportacji Polaków do Kazachstanu, w treści której Sejm oddał hołd ponad 70 tysiącom Polaków deportowanym w 1936 roku do Kazachstanu.
Wraz z Komisją Kultury i Środków Przekazu, Komisja Łączności z Polakami za Granicą rozpatrzyła także poselski projekt uchwały w sprawie ustanowienia 11 lipca Dniem Pamięci o Polakach – Ofiarach Ludobójstwa dokonanego przez OUN-UPA na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej – druk nr 625 oraz poselski projekt uchwały w sprawie oddania hołdu ofiarom ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich na obywatelach II RP w latach 1939-1945.
Do wspólnego rozpatrzenia do Komisji: Łączności z Polakami za Granicą oraz Kultury i Środków Przekazu trafił także projekt uchwały w sprawie pojednania polsko – ukraińskiego, druk nr 647. W celu rozpatrzenia tego projektu powołano podkomisję nadzwyczajną, która do końca VIII kadencji Sejmu nie rozpatrzyła projektu uchwały.
10 maja 2016 roku skierowano do Komisji: Łączności z Polakami za Granicą oraz Edukacji Nauki i Młodzieży przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego oraz niektórych innych ustaw – druk nr 492. Celem zmian w rozpatrzonym przez Komisje projekcie było przyznanie prawa do ulgowych przejazdów dzieciom i młodzieży uczącym się języka polskiego i zdobywającym wiedzę o Polsce poza granicami kraju oraz nauczycielom prowadzącym kształcenie w języku polskim poza granicami kraju, rozszerzenie ulgi w opłacie za wstęp do muzeów i parków narodowych m.in. na uczniów i studentów będących obywatelami państw UE, dzieci i młodzież uczących się języka polskiego lub przedmiotów nauczanych w tym języku. Wniesienie i rozpatrzenie powyższego projektu było realizacją postulatów środowisk polonijnych zaangażowanych w edukację polonijną i przyczyniło się do nabycia praw przez dzieci i młodzież kształcącą się za granicą, tożsamych z uprawnieniami uczniów pobierających edukację w Polsce.
W nawiązaniu do zmian wprowadzonych w/w ustawą Komisje wspólnie rozpatrywały także Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo konsularne – druk nr 1449. Celem zmian zaproponowanych w projekcie było uproszczenie sporządzania i wydawania dokumentów uprawniających do stosownych ulg, a także zniesienie odpłatności za ich wydanie.
Komisja w trakcie VIII kadencji przyjęła 27 opinii w przeważającej większości dotyczących kandydatów na stanowisko Konsuli Generalnych RP, przesłuchując i opiniując pozytywnie 25 osób. Szczególnej wzmianki wymaga opinia Komisji uchwalona na posiedzeniu w dniu 8 stycznia 2016 roku. W treści opinii uchwalonej dla Komisji Finansów Publicznych w sprawie projektu ustawy budżetowej na rok 2016 – druk nr 146, Komisja zawnioskowała o wniesienie poprawki do w/w ustawy polegającej na zmianie dysponenta rezerwy celowej budżetu na współpracę z Polonią i Polakami za granicą z ministra spraw zagranicznych na Kancelarię Senatu. Zawnioskowanie a następnie przyjęcie przez Sejm powyższej poprawki przyczyniło się do fundamentalnej zmiany systemu wspierania Polonii i Polaków za granicą. Na skutek wniesionej poprawki od 2016 roku, rokrocznie dysponentem wspomnianej wyżej rezerwy stała się Kancelaria Senatu, natomiast obowiązek opieki i współpracy z Polonią i Polakami za granicą przejął Senat Rzeczypospolitej Polskiej.
Zgodnie z zakresem działania Komisji uchwalono 9 dezyderatów, których adresatem w przeważającej mierze był Minister Spraw Zagranicznych. W kilku dezyderatach dodatkowo jako adresatów wskazano ministrów: sprawiedliwości, finansów, spraw wewnętrznych i administracji oraz edukacji narodowej. W jednym przypadku na wspólnym posiedzeniu komisji: Łączności z Polakami za Granicą, Spraw Zagranicznych, Edukacji, Nauki i Młodzieży dezyderat w sprawie krytycznej sytuacji placówek oświatowych z polskim językiem nauczania w Wilnie zaadresowano bezpośrednio do Rady Ministrów. Postulaty zawierane przez Komisję w uchwalanych dezyderatach były reakcją na bieżące sprawy i problemy w stosunku do których, wskazywani ministrowie powinni podjąć niezwłoczne działania.
Członkowie Komisji reprezentowali Sejm na zjazdach, spotkaniach okolicznościowych, rocznicowych oraz konferencjach i seminariach w państwach zamieszkałych przez duże środowiska polonijne. W celu bliższego zapoznania się z osiągnięciami i bieżącymi problemami Polaków zamieszkałych za granicą, zorganizowano 12 delegacji Komisji do następujących krajów: Wielkiej Brytanii, Ukrainy, Białorusi, Litwy, Czech, Kazachstanu, Węgier, Austrii, Irlandii, Islandii i Rumunii. W programach delegacji uwzględniano spotkania z przedstawicielami organizacji polonijnych w odwiedzanych krajach, wizyty w placówkach edukacyjnych kształcących dzieci i młodzież a także, spotkania w ośrodkach polskiego duszpasterstwa integrujących polskie diaspory. Integralnym elementem delegacji były również, odwiedziny miejsc pamięci narodowej i polskiego dziedzictwa historycznego za granicą. Na dodatkową wzmiankę zasługuje wyjazd członków Komisji do Kazachstanu w maju 2018 roku. Poza zwyczajowo realizowanymi punktami programu delegacja pod przewodnictwem poseł Anny Schmidt – Rodziewicz postawiła sobie dodatkowy cel – bezpośrednie poinformowanie potencjalnych repatriantów z Kazachstanu o nowych możliwościach wynikających z nowelizacji ustawy o repatriacji z dnia 9 listopada 2000 roku. W porozumieniu z Ambasadą RP w Kazachstanie zorganizowano spotkania z osobami deklarującymi polskie pochodzenie. Posłowie odwiedzając Astanę, Pierwomajkę, Karagandę, Kokszetau przedstawili poszerzone uprawnienia i pakiet świadczeń oraz zachęcali do skorzystania z możliwości repatriacji do Polski.
I W VIII kadencji Sejmu w obszarze systematycznego zainteresowania Komisji pozostawała realizacja ustaw:
– z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka,
– z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji.
Komisja podejmowała prace legislacyjne w zakresie nowelizacji w/w aktów prawnych a także odbywała posiedzenia w celu bieżącej analizy realizacji ustaw. W trakcie posiedzeń, na których rozpatrywano projekty nowelizacji rozwiązań prawnych dotyczących Karty Polaka i repatriacji dominowało poparcie członków Komisji dla proponowanych zmian. Posłowie wszystkich opcji politycznych reprezentowanych w Komisji opowiadali się za wprowadzeniem przepisów ułatwiających nabycie Karty Polaka i poszerzenie uprawnień dla ich posiadaczy. Podobnie w przypadku propozycji ułatwień dla potencjalnych repatriantów, Komisja opowiadała się za ich wprowadzeniem.
II W reakcji na bieżące wydarzenia związane ze stanem oświaty polonijnej w poszczególnych krajach Komisja rozpatrywała informację ministrów: edukacji narodowej i spraw zagranicznych, a także przedstawicieli organizacji polonijnych zaangażowanych w prowadzenie edukacji dla Polaków za granicą. W trzech przypadkach, po wysłuchaniu informacji Komisja uchwaliła dezyderaty w sprawie:
– sytuacji oświaty polskiej na Litwie,
– krytycznej sytuacji placówek oświatowych z polskim językiem nauczania w Wilnie,
– sytuacji oświaty mniejszości polskiej na Białorusi.
III W związku z liczną emigracją poakcesyjną Polaków do krajów Unii Europejskiej i Norwegii pojawiły się sprawy z zakresu prawa rodzinnego i opieki nad dziećmi dotyczące polskich obywateli. Sprawy toczące się przed sądami i instytucjami za granicą wzbudzały kontrowersje dotyczące postepowań adopcyjnych oraz nierespektowania praw rodziców (obywateli polskich) do opieki nad małoletnimi. W związki z sygnałami na powyższy temat docierającymi do posłów, Prezydium Komisji trzykrotnie zwoływało posiedzenia na ten temat. Po wysłuchaniu w tej sprawie informacji ministrów: sprawiedliwości oraz spraw zagranicznych, Komisja skierowała do nich dezyderat w sprawie odbierania dzieci polskim rodzicom poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
W odpowiedzi na postulaty zawarte w dezyderacie Ministerstwa wdrożyły szereg wspólnych rozwiązań, których celem jest bieżący monitoring spraw i kwestii związanych z odbieraniem dzieci polskim obywatelom za granicą.
IV Kilkakrotnie w tej kadencji zwołano posiedzenia Komisji dotyczące zaawansowania budowy „Centrum Kultury Polskiej i Dialogu Europejskiego – Domu Polskiego we Lwowie”, realizowanej przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. Dodatkowo, podczas delegacji Komisji do Lwowa zorganizowanych w maju 2016 roku i listopadzie 2018 roku posłowie wizytowali teren inwestycji. W trakcie posiedzeń po wysłuchaniu informacji przedstawianych przez Pana Dariusza Bonisławskiego Prezesa Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, członkowie Komisji wielokrotnie podkreślali potrzebę: przyśpieszenia prac na terenie budowy, a także skuteczniejszego planowania wykorzystania Centrum po zakończeniu inwestycji. Wśród parlamentarzystów kontrowersję wzbudzała status prawny nieruchomości, na której prowadzona jest budowa oraz rosnący koszt jej wykonania. Ze względu na prestiżowy charakter budowy „Domu Polskiego we Lwowie”, jako sztandarowej inwestycji polskiej do wykorzystania dla Rodaków na Wschodzie, posłowie artykułowali potrzebę regularnej kontroli przez Komisję rozwoju inwestycji w trakcie VIII kadencji Sejmu, a także po jej zakończeniu.
V Komisja wielokrotnie monitorowała sytuację mniejszości polskiej i Polonii w poszczególnych państwach, szczególnie na Litwie, Ukrainie, Białorusi i w Niemczech. W przypadku posiedzeń dotyczących mniejszości polskiej na Litwie, Ukrainie i Białorusi, posiedzenia dotyczyły możliwości i warunków nauki języka polskiego w w/w krajach, gwarantowanej przez podpisane traktaty i umowy dwustronne między Polską a wskazanymi krajami. W przypadku Niemiec w zainteresowaniu Komisji poza stanem edukacji polonijnej były także kwestie realizacji przez stronę niemiecką zobowiązań zawartych w Traktacie między Rzecząpospolitą Polską, a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z dnia 17 czerwca 1991 roku.
VI W reakcji na bieżące zdarzenia związane z opieką nad cmentarzami, miejscami walk i męczeństwa Narodu Polskiego poza granicami kraju, Komisja spotykała się w celu wysłuchania informacji na temat:
– pomnika w Hucie Pieniackiej i Polskiego Cmentarza Wojennego w Kijowie-Bykowni, – Cmentarza Orląt Lwowskich we Lwowie,
– Polskiego Cmentarza Wojennego na Monte Cassino.
Szczególne zainteresowanie posłów dotyczyło sytuacji nekropolii polskich żołnierzy poległych w bitwie o Monte Cassino w okresie od 11 do 19 maja 1944 roku. Po wysłuchaniu informacji Ministra Spraw Zagranicznych na temat cmentarza na Monte Cassino na posiedzeniu w dniu 8 listopada 2017 roku, komisja zdecydowała o potrzebie skierowania dezyderatu do Ministra Spraw Zagranicznych. W dezyderacie postulowano zintensyfikowanie kontaktów dyplomatycznych ze stroną włoską zmierzających do wypracowania rozwiązań prawnych regulujących dostęp do cmentarza oraz pomników żołnierzy polskich znajdujących się w ich rejonie. W odpowiedzi na dezyderat Minister poprzez Ambasadę RP w Rzymie podjął szereg działań zmierzających do zapewnienia należytego utrzymania cmentarza i pamięci polskich żołnierzy.
VII W VIII kadencji Komisja zajmowała się także problematyką mediów skierowanych do Polaków i Polonii za granicą. Szczególnie zwracano uwagę na dostępność odbioru TVP Polonia i Polskiego Radia dla Zagranicy a także ich ofertę programową.Komisja podejmowała także tematykę długofalowego wspierania mediów polonijnych na Wschodzie, ich dofinansowywania, zmieniających się kanałów dostępu oraz wolności działania polskiej prasy i portali internetowych. W posiedzeniu dotyczącym mediów polskich na Wschodzie udział wzięli przedstawiciele organizacji pozarządowych zaangażowanych w projekty wspierające polskie media. Prezentacja zrealizowanych inicjatyw pokazała ich istotną rolę w integracji i aktywizacji polskich środowisk na Wschodzie.
VIII W sprawozdaniu z działalności Komisji Łączności z Polakami za Granicą w VIII kadencji należy także uwzględnić konferencje zainicjowane przez Komisję. W grudniu 2015 roku zorganizowano konferencję pod tytułem „Historia Kartą spisana – Podsumowanie Ustawy o Karcie Polaka”. W konferencji udział wzięli posłowie, przedstawiciele administracji rządowej, organizacji zrzeszających Polaków na Wschodzie, członkowie Fundacji Wolność i Demokracja oraz Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego. Celem konferencji było podsumowanie 10 lat obowiązywania ustawy o Karcie Polaka oraz dyskusji nad możliwym udoskonaleniem obowiązujących rozwiązań w obliczu nowelizacji ustawy, którą Komisja zainicjowała w styczniu 2016 roku.
W marcu 2016 roku zorganizowano konferencję pod tytułem „Berlin – Warszawa wczoraj i dziś ”. W konferencji udział wzięli badacze problematyki stosunków polsko- niemieckich, parlamentarzyści, przedstawiciele administracji państwowej, członkowie Związku Polaków w Niemczech spod znaku „Rodła”. Konferencja odbyła się pod honorowym patronatem Marszałka Sejmu i była połączona z otwarciem wystawy odrestaurowanych sztandarów Związku Polaków w Niemczech. Prace renowacyjne zostały przeprowadzone przez Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie i czasowo były eksponowane w gmachu Sejmu. W trakcie konferencji omówiono działalność i dorobek Związku Polaków w Niemczech, najstarszej organizacji zrzeszającej Polaków w tym kraju, a także bieżącą sytuację polskiej diaspory w Niemczech.
W grudniu 2016 roku pod honorowym patronatem Marszałka Sejmu zorganizowano konferencję pod tytułem „Wielki Głód na Ukrainie w latach 1932-1933 i Polskie Ofiary”. W konferencji udział wzięli badacze problematyki stosunków polsko- ukraińskich, parlamentarzyści oraz przedstawiciele administracji państwowej. W trakcie konferencji przedstawiono i omówiono dorobek naukowy dotyczący wspólnej polsko – ukraińskiej historii w kontekście wydarzeń, które miały miejsce na Ukrainie w latach 1932 –33.
W VIII kadencji Sejmu członkowie Komisji pozytywnie oceniają klimat wzajemnej współpracy. Parlamentarzyści różnych orientacji politycznych współpracowali ze sobą w sposób efektywny i satysfakcjonujący. Standardy pracy,
wypracowane przez Komisję obecnej kadencji, będą mogli wykorzystać przyszli członkowie tej Komisji. Podjęte już decyzje, a także ranga problemów pozostających wciąż do rozwiązania, potwierdza zasadność istnienia Komisji w Sejmie kolejnej kadencji i dostrzeżenia wagi spraw polonijnych przez gremia rządowe i społeczeństwo polskie.
Właściwa praca Komisji i jej efektywne działanie nie byłoby także możliwe bez zapewnienia wsparcia organizacyjnego i merytorycznego ze strony współpracującego z posłami Sekretariatu Komisji. Zaangażowanie, życzliwość oraz fachowość były niezwykle pomocne w przeprowadzaniu posiedzeń Komisji oraz opracowywaniu właściwych dokumentów.
