W dniach 14–16 lipca br. odbędzie się pierwsza w tym roku komisja konserwatorska, która omówi rozpoczynające się prace konserwatorskie przy obiektach, zlokalizowanych w obwodzie lwowskim, związanych z polskim dziedzictwem kulturowym.
Prowadzone prace finansowane są ze środków Instytutu POLONIKA oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”.
W tym roku, wyjątkowo, pierwsza komisja konserwatorska jest dopiero w lipcu, już po rozpoczęciu niektórych prac konserwatorskich – mówi Piotr Ługowski, szef Programu OCHRONA w Instytucie POLONIKA. – Z powodu pandemii koronawirusa (COVID-19) nie był możliwy wcześniejszy przyjazd członków komisji. Cieszymy się natomiast z zaangażowania konserwatorów, którzy przybyli tu już w czerwcu, pomimo konieczności pokonania wielu trudności wynikających z pandemii. Dzięki temu część prac już się rozpoczęła.
Instytut POLONIKA jest państwową instytucją kultury, która jako jedyna w Polsce zajmuje się w sposób systemowy ochroną polskiego dziedzictwa kulturowego pozostającego poza granicami kraju. Największa część działań podejmowanych przez Polonikę obejmuje tereny wschodnie dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, co wynika nie tylko z historii tych terenów, lecz także skupienia w tym miejscu zabytków sztuki i architektury o wyjątkowej wartości artystycznej.
Od roku 2020 Instytut POLONIKA jest także operatorem programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pn. „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”.
Prace konserwatorskie, realizowane w obwodzie lwowskim, finansowane ze środków Instytutu POLONIKA. Budżet przeznaczony na realizację projektów w roku 2020 wynosi 3 300 000 zł.
Ze względu na dużą liczbę planowanych prac na terenie Ukrainy, pierwsza tegoroczna komisja konserwatorska zajmie się wybranymi obiektami na terenie Lwowa i obwodu lwowskiego. Ponieważ ogłoszenie stanu pandemii nie pozwoliło rozpocząć działań zgodnie z pierwotnym harmonogramem, niektóre projekty nadal pozostają w fazie przygotowywania przetargów lub wyboru wykonawcy, czy podpisywania umów. Dlatego też komisja omówi te z obiektów, przy których prace już się rozpoczynają lub rozpoczęły.
Cmentarz Łyczakowski we Lwowie
Cmentarz Łyczakowski jest jedną z najważniejszych nekropolii dawnej Rzeczypospolitej i wyjątkowym świadectwem jej wielonarodowości, zarówno w odniesieniu do pochowanych tam osób, jak i twórców wyjątkowej klasy artystycznej nagrobków i kaplic grobowych. Dlatego też jest oczywiste, iż miejsce to pozostaje w obszarze zainteresowania państwa polskiego. W roku 2020 Instytut POLONIKA rozpoczyna prace przy kolejnym, tym razem betonowym, grobowcu rodziny wybitnego architekta lwowskiego Piotra Tarnawieckiego. Planowana jest pełna konserwacja grobowca. Wobec rzadko podejmowanych prac przy materiale, jakim jest beton, projekt stanowi wyjątkowo ciekawe wyzwanie konserwatorskie.
Obok prac przy nagrobkach, w 2019 r. Instytut POLONIKA rozpoczął nowy etap prac na cmentarzu Łyczakowskim, a mianowicie projekty związane z kaplicami grobowymi. Jako pierwsza została objęta opieką kaplica Krzyżanowskich – neogotycka, ceglana budowla, tzw. kaplica z chimerami. Obiekt był w bardzo złym stanie, a działania z nim związane są niezwykle skomplikowane ze względu na różnorodność technologiczną elementów składowych. W bieżącym roku Instytut planuje zakończenie tych prac.
Kolejnym obiektem małej architektury, który wziął pod swe skrzydła Instytut POLONIKA, jest kaplica Barczewskich ‒ mauzoleum rodzinne wzniesione w 1887 r. po śmierci fundatora Probusa Włodzimierza Barczewskiego. Solidna budowla w stylu bizantyjskim dużą połać kopuły utraciła już w czasie drugiej wojny światowej i w takim stanie pozostała do dziś. Uszkodzenie to spowodowało stopniową degradację metalowej konstrukcji i kamiennych bloków tworzących kaplicę. Prace zaplanowane są na dwa lata.
Ze względu na bardzo zły stan, przeprowadzone zostaną także techniczne prace zabezpieczające (orynnowanie) kaplicy Krzeczunowiczów, jednej z bardziej reprezentatywnych kaplic grobowych. Wykonane prace pozwolą zapobiec dalszej degradacji obiektu. W przyszłości kaplica zostanie objęta pełnym programem prac konserwatorsko-budowlanych.
Poza zaplanowanymi działaniami na cmentarzu Łyczakowskim Instytut POLONIKA przeprowadzi prace ratunkowe piętnastu nagrobków, zniszczonych podczas nawałnicy, która przetoczyła się nad Lwowem w czerwcu tego roku. Na tej liście znajdują się m.in. nagrobek Julianny z Schabingerów Newater oraz nagrobek Brayerów, Tranklów i Weiglów – oba dłuta Antona Schimsera. W roku 2021 Instytut planuje sfinansowanie pełnej konserwacji tej wyjątkowej grupy rzeźbiarskiej.
Kościół pojezuicki, obecnie greckokatolicka cerkiew garnizonowa pw. świętych Piotra i Pawła we Lwowie
Instytut POLONIKA w 2019 r., wspólnie z parafią pw. Świętych Piotra i Pawła, finansuje prace przy znajdujących się na sklepieniu nawy głównej iluzjonistycznych freskach autorstwa Franciszka i Sebastiana Ecksteinów. Wcześniej prace realizowane w tym obiekcie finansowane były także z funduszy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego. W tym roku rozpocznie się realizacja konserwacji estetycznej. Prace zaplanowano na najbliższe dwa lata, a realizowane są przez polsko-ukraiński zespół konserwatorów pod kierownictwem dr. Pawła Bolińskiego z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
Kościół pw. św. Antoniego (oo. franciszkanów) we Lwowie
Kościół pw. św. Antoniego we Lwowie od XVIII w. jest franciszkańską świątynią zakonną. W roku 2019 Instytut przystąpił do konserwacji monumentalnych, poprzedzających wejście do świątyni, schodów z rzeźbą Immaculaty. W związku z tym, że konstrukcja podbudowy schodów (która od 1901 r. nie była poddana żadnym pracom konserwatorskim) okazała się w znacznie gorszym stanie technicznym niż pierwotnie przewidywano, prace zostaną ukończone dopiero w roku bieżącym.
Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Winnikach
Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Winnikach to budowla o cechach stylowych późnego baroku. Miejsce to słynęło z cudownego obrazu Matki Bożej Winnickiej pochodzącego najprawdopodobniej z przełomu XVII i XVIII w. i będącego kopią obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. W 2019 r. rozpoczął się zaplanowany na kilka lat projekt konserwacji malowideł ściennych, którego celem jest usunięcie skutków wtórnych przemalowań i powojennej dewastacji oraz odtworzenie barokowego wystroju wnętrza kościoła. Prace konserwatorskie będą realizowane w formie warsztatów przez studentów Akademii Sztuk Pięknych we Lwowie pod kierownictwem dr. Pawła Bolińskiego z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
Projekty finansowane z programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”, nadzorowanego przez Instytut POLONIKA
W ramach tegorocznej edycji programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”, po przeanalizowaniu zgłoszonych projektów, podjęto decyzję o dofinansowaniu 57 zadań, spośród których aż 20 będzie realizowanych w obwodzie lwowskim na Ukrainie. Tak duża liczba działań będzie możliwa do wykonania dzięki zwiększeniu do 6 609 910 zł pierwotnie zaplanowanego budżetu programu.
Projekty finansowane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego realizowane na terenie obwodu lwowskiego.
Wśród dofinansowanych projektów aż 12 dotyczy obiektów rozmieszczonych na terenie samego Lwowa, a 8 kolejnych zlokalizowanych jest w jego okolicy. Działania te zostały dofinansowane łączną kwotą 1 602 500 zł.
W katedrze łacińskiej (bazylika metropolitalna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Lwowie) zrealizowanych zostanie aż 5 zadań:
• prace konserwatorskie i restauratorskie przy obrazie „Modlitwa w Ogrójcu” (beneficjent: Stowarzyszenie Absolwentów Akademii Dziedzictwa);
• konserwacja dwóch drewnianych konfesjonałów z XVIII wieku (beneficjent: Stowarzyszenie Oświaty i Kultury Polskiej);
• prace konserwatorskie kruchty zachodniej (beneficjent: Stowarzyszenie Oświaty i Kultury Polskiej);
• prace konserwatorskie witraża ,,Matka Boża Królowa Aniołów” (beneficjent: Stowarzyszenie Oświaty i Kultury Polskiej)
• prace konserwatorskie nagrobków arcybiskupa Ferdynanda Kickiego oraz Hieronima Sierakowskiego (Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie)
Przy kościele pw. świętych Piotra i Pawła zostaną zrealizowane prace konserwatorskie najcenniejszych elementów fasady, rzeźb oraz detalu architektonicznego (beneficjent: Stowarzyszenie na rzecz Ochrony Dziedzictwa Kultury KON-FEDERACJA). W najstarszej (prezbiterialnej) części katedry ormiańskiej we Lwowie podjęte będą interwencyjne działania konserwatorskie przy mozaikach i malowidłach znajdujących się wokół mozaiki autorstwa Józefa Mehoffera (beneficjent: Stowarzyszenie Absolwentów Akademii Dziedzictwa).
Kolejny projekt realizowany będzie w Kamienicy Królewskiej (Pałacu Korniakta), gdzie zostaną przeprowadzone prace konserwatorskie we wnętrzu sali reprezentacyjnej na pierwszym piętrze w oficynie (beneficjent: Stowarzyszenie na rzecz Ochrony Dziedzictwa Kultury KON-FEDERACJA).
Projekty dofinansowane w ramach programu dotyczą także istotnych lwowskich nekropolii. Na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie wykonane będą prace restauratorsko-konserwatorskie nagrobków (beneficjent: Fundacja Dziedzictwa Kulturowego):
• NN z aniołem oraz napisem PAX, autorstwa Kurczyńskiego,
• sarkofag Joanny z Roszkowskich Bogghowund,
• Konstantego Stanka,
• Iwana Bartoszewskiego,
• Teresy Kulczyckiej.
Dodatkowo, w tej samej lokalizacji będą też realizowane prace przy dwóch XIX-wiecznych nagrobkach rodziny Dzieduszyckich (beneficjent: Związek Rodu Dzieduszyckich herbu Sas).
Konserwatorzy pojawią się także na cmentarzu Janowskim, gdzie przeprowadzone będą prace przy grobowcu rodziny Dzięgielowskich oraz grobie rodziny Tomaszewskich (beneficjent: Fundacja Dziedzictwo Kresowe im. Orląt Lwowskich).
We Lwowie zostanie przeprowadzona także konserwacja figury św. Floriana znajdującej się na budynku straży pożarnej. Działanie zostanie wykonane w ramach projektu „Ochrona dziedzictwa kulturowego dawnego Województwa Ruskiego” (beneficjent: Fundacja Dziedzictwa Kulturowego). Projekt będzie obejmował także prace znajdujące się poza granicami tego miasta:
• prace konserwatorskie przy pomnikach: Andzi Kuryłowiczówny, Leonardy Chorzemskiej oraz Eugenji z Łysych Jung w Złoczowie,
• prace konserwatorskie przy pamiątkowej tablicy Tadeusza Kościuszki w Stryju.
Dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego realizowane będą także projekty w:
• kolegiacie pw. św. Wawrzyńca w Żółkwi (beneficjent: Fundacja Dziedzictwa Kulturowego),
• kościele pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i Świętej Tekli w Tadaniach (beneficjent: Fundacja MOSTY),
• kościele pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Stryju (beneficjent: Fundacja Semper Fidelis na rzecz Archidiecezji Lwowskiej),
• kościele pw. św. Anny w Sąsiadowicach (beneficjent: Fundacja Ochrony Zabytków „Pro Monumentis Republica”),
• kościele pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Mościskach (beneficjent: Stowarzyszenie na rzecz Ochrony Dziedzictwa Kultury KON-FEDERACJA),
• kościele pw. św. Józefa w Hruszowie (beneficjent: Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych Gminy Lubaczów),
• kościele pw. św. Michała Archanioła w Rawie Ruskiej (beneficjent: Fundacja Semper Fidelis na rzecz Archidiecezji Lwowskiej)
oraz
• remont nagrobków na cmentarzu w Drohobyczu (beneficjent: Fundacja Niepodległości)
Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA jest wyspecjalizowaną państwową instytucją kultury powołaną w 2017 r. przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotra Glińskiego. Instytut prowadzi projekty o charakterze konserwatorskim, naukowo-badawczym, edukacyjnym i popularyzatorskim. Dzięki nim zachowywane są materialne świadectwa naszych dziejów i przywracana jest pamięć o ważnych dla współczesnych Polaków osobach oraz istotnych faktach historycznych.
Karolina Sałajczyk
p.o. kierownika Wydziału Komunikacji i Zarządzania Wiedzą
