Początek września na ziemi krzemienieckiej to tradycyjne spotkania naukowców, malarzy, fotografików, muzealników, animatorów kultury i życia społecznego oraz pisarzy odbywające się w ramach „Dialogu Dwóch Kultur”.
Tegoroczny „Dialog” był szczególnie udany i uroczysty. Preludium dla polskich uczestników (ponad pięćdziesięciu naukowców, pisarzy i artystów ze wszystkich najważniejszych ośrodków z kraju, a także z Londynu i Paryża) podczas podróży do Krzemieńca, stanowiło zwiedzanie parku Arboretum w Bolestraszycach, gdzie przed laty tworzył najwybitniejszy malarz polskiego romantyzmu Piotr Michałowski oraz poznawanie uroków i zabytków Przemyśla.
Również dzień następny Polacy pozostawali w swoim gronie i poświęcili czas zwiedzaniu zabytków we Lwowie – katedr i starówki, a także wędrówce ścieżkami: Józefa Piłsudskiego (oprowadzał z bogatym komentarzem naukowym prof. Grzegorz Nowik wicedyrektor Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku) oraz śladami Zbigniewa Herberta, o którym fascynująco opowiadał historyk i pisarz dr Rafał Żebrowski, syn Haliny Herbert-Żebrowskiej, siostry Poety – autor imponującej monografii „Herbert”. W kościele św. Antoniego, pod tablicą poświęconą Zbigniewowi Herbertowi zostały złożone kwiaty, a Zbigniew Chrzanowski, reżyser, aktor i dyrektor Teatru Polskiego we Lwowie wraz z laureatami Herbertowskiego Konkursu Recytatorskiego prezentował utwory wielkiego lwowianina. Następnie uczestnicy „Dialogu” zatrzymali się przed kamienicą przy ulicy Łyczakowskiej 55, gdzie Poeta urodził się i mieszkał z rodziną, by słuchać dalszej części refleksji dr Rafała Żebrowskiego.
4 września, w dniu urodzin Juliusza Słowackiego, Krzemieniec powitał gości piękną pogodą. Rano spotkali się przy grobie matki Juliusza Słowackiego – Salomei Słowackiej-Becu na Cmentarzu Tunickim. Po mszy św. za dusze Józefa Piłsudskiego, Tadeusza Czackiego i Juliusza Słowackiego w kościele parafialnym, którą koncelebrował ks. kanonik Władysław Czajka z Równego w asyście krzemienieckiego proboszcza Władysława Iwaszczaka, przedstawiciele obydwu narodowości złożyli wieńce przed pomnikiem Tarasa Szewczenki.
Inauguracji „Dialogu” przed dworkiem Słowackiego towarzyszyła wystawa kwiatów wykonana przez krzemieniecką młodzież akademicką i szkolną – „Święto ulicy Juliusza Słowackiego”. Wszyscy goście i tłumnie zgromadzeni mieszkańcy miasta długo ją podziwiali. Cała ulica biegnąca przy murze dawnego Liceum Krzemienieckiego usłana była kwiatami, ułożonymi w różnobarwne bukiety i piękne, kolorowe kompozycje. Kompozycje były „inkrustowane” cytatami z dzieł Juliusza Słowackiego, jego podobiznami ułożonymi z kwiatów, cytatami z wierszy Tarasa Szewczenki. Uroczystość inauguracji miała miejsce tradycyjnie przed Muzeum Juliusza Słowackiego. Przemawiał wiceminister Kultury Ukrainy Bronisław Styczyński, a także przedstawiciele władz ukraińskich szczebla wojewódzkiego, rejonowego i miejskiego. Marek Maluchnik z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przedstawił list skierowany do zebranych przez sekretarza stanu wiceministra prof. Małgorzatę Omilanowską. List do zebranych skierował Krzysztof Jaraczewski, wnuk marszałka Józefa Piłsudskiego, dyrektor Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Konsulat Generalny RP we Lwowie reprezentował konsul Wojciech Biliński, który w swoim wystąpieniu podkreślił znaczenie krzemienieckich spotkań. Środowisko Polaków zamieszkujących na Ukrainie reprezentowała Emilia Chmielowa, prezes Federacji Organizacji Polskich na Ukrainie.
Jeszcze tego samego dnia rozpoczęły się sesje naukowe „Romantyzm polski i romantyzm ukraiński”, a także „Tadeusz Czacki – jego dzieło i dziedzictwo”. Młodość Czesława Miłosza – laureata Nagrody Nobla – zaprezentował dr Jan Skłodowski pokazem plenerowej wystawy, która ozdobiła dziedziniec dworku Słowackich. Swe znakomite przekłady poezji Słowackiego na język ukraiński przedstawił Roman Łubkiwśkyj, a prof. J. Łoś z Uniwersytetu Lwowskiego zajął się interpretacją poezji polskiego poety i Tarasa Szewczenki. Prof. G. Nowik z Polski mówił o współpracy polityczno-kulturalnej Piłsudskiego z Petlurą, zaś Marek Franciszkowski prezes Towarzystwa Polsko-Ukraińskiego w Paryżu mówił o działalności tego stowarzyszenia w latach 1976-2012. Wykłady dotyczyły także poezji ukraińskiej (T. Szewczenki, M. Rylskiego, I. Franki, A. Hordona, J. Małaniuka, M. Gogola i innych) oraz poezji i prozy polskiej (Bronisława Zaleskiego, R. Wernika, Z. Herberta, St. Balińskiego, J. Rumla i in.); malarstwa (Igora Pankowa, Jana Cybisa). Stanisław Ledóchowski zaprezentował swoje bogate zbiory z kolekcji krzemienieckiej.
Wykłady i prezentacje odbywały się w dworku-Muzeum Juliusza Słowackiego, a także w sali kolumnowej (sala biblioteki) dawnego Liceum Krzemienieckiego, a obecnie Instytutu Humanistyczno-Pedagogicznego im. Tarasa Szewczenki. W sali kolumnowej całość sesji naukowej „Tadeusz Czacki – jego dzieło i dziedzictwo” zorganizował Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, który po raz pierwszy włączył się do współpracy w ramach „Dialogu”. Wielka w tym zasługa przede wszystkim prof. Andrzeja Szmyta, dziekana wydziału humanistycznego uczelni. Z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego przyjechało do Krzemieńca kilkunastu naukowców, a wspomniana sesja naukowa miała bardzo wysoki poziom merytoryczny.
Po zakończeniu sesji naukowych, (na których łącznie wygłoszono kilkadziesiąt referatów) codziennie w godzinach poobiednich odbywały się spotkania artystyczne i rozmowy o sztuce. Wielu pisarzy polskich i ukraińskich prezentowało swe utwory. Bożena Ptak z Gdańska, wiceprezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, przedstawiła swoją przejmującą poezję, nasyconą elementami autobiograficznymi. Podobnie uczyniła poetka i prozaik Teresa Tomsia reprezentująca środowisko poznańskie. Teresa Tomsia jest poprzez rodziców głęboko związana z Kresami, co stara się pokazać szczególnie w swojej prozie. Swoje dokonania poetyckie prezentował również Stanisław Rogala, autor 60 publikacji książkowych, pisarz i poeta związany ze środowiskiem kieleckim. Mariusz Olbromski, który wspólnie z żoną Urszulą jest od lat organizatorem „Dialogu Dwóch Kultur”, a swoją twórczość poetycką, prozatorską i naukową poświęca – między innymi – Krzemieńcowi, Lwowowi, Podolu i Wołyniowi, zaprezentował swą najnowszą książkę „Róża i kamień. Podróże na Kresy”. Wystąpili też poeci Stanisław Ledóchowski i Jan Skłodowski reprezentujący środowisko warszawskie. Bardzo ciekawie zaprezentował się również poeta, eseista i tłumacz reprezentujący środowisko pisarzy wrocławskich Kazimierz Burnat. Polscy poeci konfrontowali swoją twórczość z ukraińskimi poetami: Jewhenem Bezkorowajnym, Olhą Birkową, Ołeksandrem Hordonem, Nadiją Panczuk, Tamarą Sieniną, Natalią Pereskokową, Wołodymyrem Hryhoryczneką, Serhijem Seniukiem.
Na zakończenie „Dialogu” doszło do bardzo ciekawego i owocnego spotkania poetów polskich z poetami ukraińskimi w bibliotece w Równem, na którym prezentowano utwory w obu językach. Wielu autorów wymieniło się książkami. Na spotkanie w Równem przybyło ze strony ukraińskiej kilkunastu pisarzy. Publikacje poetów ukraińskich w rzeszowskim kwartalniku „Fraza” zaprezentował dr Jan Wolski z uniwersytetu rzeszowskiego. Zaproponował również zamieszczenie przekładów poetów z Równa i okolic w następnych numerach kwartalnika. Spotkanie ze strony ukraińskiej zorganizował oraz prowadził poeta i prozaik Sergiej Sieniuk z Szumska.
Niezwykłe i przepiękne były wieczorne spotkania artystyczne, które obywały się w Muzeum Juliusza Słowackiego. Kawiarenka Literacka młodzieży z Chorzowa, która gości w Krzemieńcu każdego roku, a opiekuje się nią Andrzej Król, zorganizowała bardzo ciekawą imprezę „Urodziny Julka” ze śpiewem, tańcami i wielkimi tortami dzielonymi wśród wszystkich obecnych. Następnego dnia młodzież zaprezentowała bogaty program patriotyczny „Polskie powstania” ( Z okazji 150. rocznicy powstania styczniowego), a jeszcze następnego – program „Jednak zostanie pomnie ta siła fatalna”. Młodzież musiała kilkakrotnie bisować.
Niemal każdego wieczoru odbywały się koncerty – odbył się recital fortepianowy Marii Baka-Wilczek z Krakowa. Grała utwory J. Zarębskiego, J. I. Paderewskiego, W. Kilara. Obok niej koncert fortepianowo-skrzypcowy dali Ołech Daciuk i Iwan Dobrynin. Stare dumy prezentował artysta ukraiński Wasyl Żdankin, otrzymując wielkie brawa. Ślicznie zaprezentował się krzemieniecki zespół kobiecy „Lubystok” prezentujący zarówno pieśni ukraińskie, jak i polskie.
Podczas spotkań w Krzemieńcu w Instytucie Humanistyczno-Pedagogicznym im. Tarasa Szewczenki odbył się wernisaż wystawy „Gra w szachy” znakomitego malarza Andrzeja Rysiaka z Warszawy, artysty z dyplomem Akademii Królewskiej w Brukseli i Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Piękno i nowatorstwo jego prac poruszyło wszystkich. Słowo wstępne wygłosiła Dorota Seweryn-Puchalska z Muzeum Okręgowego w Lublinie, która od kilku lat zajmuje się badaniem dziejów życia artystycznego przedwojennym Krzemieńcu. Wystawa prac Andrzeja Rysiaka wpisała się znakomicie w tradycję, którą w mieście Słowackiego tworzyli dawniej koloryści, między innymi Jan Cybis. Warto dodać, iż rok wcześniej artysta podarował do zbiorów Muzeum Juliusza Słowackiego swe prace, a jeden z jego obrazów wzbogacił salę Urzędu Rejonowego w Krzemieńcu. W tym roku na spotkania „Dialogu” przybyła również Helena Usowa z Mołdawii – przedstawiła swoje pismo adresowane do Polaków w Mołdawii „Jutrzenkę”.
Częścią „Dialogu Dwóch Kultur” był IV Międzynarodowy Plener Fotograficzny w Krzemieńcu dla fotografików polskich i ukraińskich oraz XV Warsztaty Kulturalno-Artystyczne dla artystów malarzy w Bolestraszycach. Pomysłodawczynią i komisarzem wszystkich edycji warsztatów jest dr Urszula Olbromska. Oprócz wielu doznań artystycznych i bogatej wiedzy wyniesionej z krzemienieckich spotkań w ramach „Dialogu…”, na pewno uczestnicy i lokalne społeczeństwo nie zapomni o dwóch głębokich przeżyciach: koncercie pieśni i tańca w wykonaniu artystów związanych z krzemienieckim Instytutem w Sali Kołłątaja oraz prezentacji antologii wierszy o Krzemieńcu…
W ostatnim dniu „Dialogu” w Satijowie odbyło się modlitewne spotkanie ekumeniczne przy starannie odrestaurowanej kapliczce św. Jana Nepomucena z nadpaloną figurą świętego. Dzieła renowacji podjęła się Fundacja Niepodległość z siedzibą w Lublinie, a szczególnie w sprawę był zaangażowany Piotr Mazur. Inicjatorem wszystkich prac był Stanisław Kowalczuk, mieszkaniec Równego i strażnik polskiego dziedzictwa kulturalnego. Prace restauracyjne wsparło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, a szczególnie zaangażował się Marek Maluchnik z departamentu Dziedzictwa Kulturowego. Przejmującej modlitwie ekumenicznej wśród pustych pól po byłej wsi przy kapliczce przewodził ksiądz kanonik Władysław Czajka z Równego w asyście ks. wikariusza Grzegorza Józefa Drausa. Modlitwy odbyły się w oprawie pięknych pieśni religijnych do słów Jana Kochanowskiego i C. K. Norwida w wykonaniu chóru mieszkańców z Równego. Pod kapliczką uczestnicy „Dialogu” złożyli wieniec biało-czerwony.
IX „Dialog Dwóch Kultur” po raz kolejny udowodnił jak bliskie są sobie kultury polska i ukraińska, jak spokojnie i przyjaźnie można o nich rozmawiać, jak należy wzbogacać i rozszerzać przyjaźń między utalentowanymi i wrażliwymi ludźmi obu narodów. Łącznie w spotkaniach wzięło udział kilkaset osób, nie licząc mieszkańców miasta i studentów uczelni. Warto też dodać, że krzemienieckie spotkania dokumentuje rocznik „Dialog Dwóch Kultur”, a zebrane referaty i wystąpienia z ubiegłego roku złożyły się na publikację o objętości ponad czterystu stron. Rocznik, bogato ilustrowany fotografiami, rozsyłany jest do wszystkich najważniejszych bibliotek oraz instytucji kulturalnych w Polsce i na Ukrainie, przyczyniając się bez wątpienia do wzajemnego poznania historii i kultur obu narodów.
Stanisław Rogala
Tekst ukazał się w nr 19 (191), 15 – 28 października 2013
