Wisła „się zbuntowała”
W roku 1626 włoski budowniczy Hieronim Ferrero zakończył budowę 5 bastionowego Szańca Wschodniego wzmacniającego obronę twierdzy na prawym brzegu Wisły i Szańca Zachodniego, na jej lewym brzegu. Ujście Wisły zostaję więc zamknięte szańcami otaczającymi rzekę po obu jej stronach. Dopiero teraz powstał pełen obraz twierdzy Wisłoujście, ale musiało się to Wiśle nie spodobać, bo zrobiła coś, czego najwięksi nawet budowniczowie nie przewidzieli!
Zbudowanie w tym miejscu fortecy musiało naruszyć jakąś bardzo subtelną równowagę środowiska, bo po latach zauważono, że Wisła, dotychczas uchodząca do morza w sposób niezauważalny, teraz zaczęła osadzać wielkie ilości piasku, ziemi i mułu po obu stronach swojego ujścia. Zaraz odezwało się morze, dosypując do tego, co naniosła Wisła, ogromne ilości piasku niesione dotychczas przez prąd morski. Po obu stronach ujścia Wisły zaczęły się tworzyć piaszczyste łachy. Prawą nazwano Ost Platte (Wschodnia płyta), zaś lewą West Platte (Zachodnia płyta).
Wkrótce obie łachy powiększyły się do rozmiaru wysp. Po latach Ost Platte rozrosła się do tego stopnia, że połączyła się z lądem stałym odcinając twierdzę od morza! West Platte bardziej rozrastała się wzdłuż morskiego brzegu w kierunku zachodnim, ale zaczęło się też od niej zamulanie i zasypywanie przejścia wodnego pomiędzy obu wyspami na kierunku ujścia Wisły, które było przecież ważnym przejściem do gdańskiego portu! Zbiegło się to w czasie z pierwszym rozbiorem Polski, kiedy do Polski należał już tylko Gdańsk i droga wodna z morza do portu gdańskiego, a pozostałe tereny przejęły Prusy.
Prusacy poszerzyli sobie i pogłębili drogę wodną pomiędzy brzegiem morza i West Platte tworząc nowy kanał portowy, na którego brzegu zaczęli budować port i miejscowość Nowy Port. Namawiali kapitanów, by nie płynęli do Gdańska, tylko wyładowywali towary w nowym porcie, gdzie było wygodniej i bliżej. Poza tym nowy kanał portowy mógł przyjmować większe statki niż stary gdański port na Motławie. Zaczęło się systematyczne i celowe niszczenie gdańskiego, czyli polskiego handlu. Stary, motławski port padał. Rozrastał się natomiast port w Nowym Porcie.
Dodatkowym problemem Gdańska było wciąż powiększające się zamulenie ujścia Wisły koło West Platte. A złośliwi Prusacy nie przepuszczali przez swój nowy kanał portowy statków idących do Gdańska. Ostatecznie w roku 1845, kiedy Polski od dawna już nie było, rozpoczęto zasypywanie historycznego ujścia Wisły pomiędzy obiema wyspami, tworząc tym samym półwysep zwany Westerplatte. Nowy kanał portowy łączył się teraz z dawnym korytem Wisły poprzez ostry zakręt, (prawie kąt prosty), zwany Zakrętem Pięciu Gwizdków.
Na tym zakręcie jest bardzo ograniczona widoczność i statki ledwo posuwają się do przodu, co minutę dając pojedynczy sygnał dźwiękowy syreną. Statek nie ma hamulców! Jedyne co może zrobić w sytuacji awaryjnej, to włączyć ciąg do tyłu, co jakoś go w końcu wyhamuje, ale na taki manewr czasami może nie starczyć miejsca. Lepiej więc płynąć powolutku i ostrzegać inne statki sygnałami syreny. Pięć gwizdków? To znaczy, że zakręt pokonuje się w pięć minut.
Twierdza Wisłoujście przetrwała wojny lokalne, wojny napoleońskie, I i II wojnę światową. Stoi do dzisiaj i choć już od dawna nie ma kontaktu z morzem, to jednak nadal stoi częściowo na wodach dawnej Wisły i od tej strony wygląda szczególnie pięknie. W Polsce mamy chyba tylko jedną taką twierdzę, na poły lądową, na poły wodną. Serdecznie zapraszam Państwa do Gdańska, gdzie na Wisłoujściu możecie nasłuchać się od przewodnika opowieści o morskich bitwach ze Szwedami i półdzikimi kaprami-piratami. Będziecie też Państwo mieli okazję zobaczyć jak długa i ciężka była polska droga do stworzenia własnej floty wojennej i handlowej.
Szymon Kazimierski
Tekst ukazał się w nr 17 (165) 14–27 września 2012
