Prezydent RP Władysław Raczkiewicz
Władysław Raczkiewicz urodził się 28 stycznia 1885 r. w Kutaisi, w dalekiej Gruzji. Dlaczego aż tam? Jego dziadek był uczestnikiem Powstania Styczniowego, który po konfiskacie mienia i zesłaniu na Syberię został osiedlony na Kaukazie. Późniejszy prezydent był synem Józefa, z zawodu sędziego i Ludwiki z Łukaszewiczów.
W 1903 roku ukończył gimnazjum w Twerze. Studiował prawo i matematykę na Uniwersytecie Petersburskim. Działał w jawnych i konspiracyjnych organizacjach młodzieżowych: nielegalnej Organizacji Młodzieży Narodowej i Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. By uciec przed represjami politycznymi, przeniósł się do Dorpatu w Estonii, gdzie w 1911 r. ukończył miejscowy uniwersytet. Przed I Wojną Światową zdążył jeszcze pracować jako adwokat w Mińsku Białoruskim.
W czasie wojny Władysław Raczkiewicz służył w armii rosyjskiej w randze oficerskiej (chorąży – najniższy wówczas stopień oficerski, obowiązujący w armii rosyjskiej). Po rewolucji lutowej przystąpił do organizowania polskich jednostek wojsko-wych w Rosji. W 1917 r. należał do organizatorów Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego. Został nawet jego przewodniczącym (honorowym przewodniczącym był Józef Piłsudski). Rok później sprawował funkcję prezesa Rady Naczelnej Polskiej Siły Zbrojnej z siedzibą w Kijowie. Został również kierownikiem, powstałego w Warszawie, Wydziału Wojskowego Komitetu Obrony Kresów Wschodnich. Powołano go także na stanowisko zastępcy komisarza generalnego Ziem Wschodnich. Walczył, będąc już w stopniu porucznika, w szeregach Dywizji Litewsko-Białoruskiej. W 1918 r. bronił przed bolszewikami Mińska, a w 1920 r. dowodził ochotniczym oddziałem kresowym, walczącym o Wilno. W listopadzie tego roku mianowany został szefem Zarządu Terenów Przyfrontowych i Etapowych. Wojnę zakończył w stopniu majora.
Od grudnia 1920 r. do czerwca kolejnego roku działał jako delegat przy rządzie Litwy Środkowej w Wilnie (samodzielnym państwie, nie należącym wówczas formalnie ani do Polski, ani do Litwy, powstałym po zajęciu tych ziem przez gen. Żeligowskiego). Od czerwca do listopada 1921 r. sprawował funkcję ministra spraw wewnętrznych w rządzie Wincentego Witosa. Przez kolejne, niemal trzy lata, piastował urząd wojewody nowogródzkiego, po czym przez dwa lata, jako delegat rządu, ponownie przebywał w Wilnie. Od czerwca 1925 r. do maja 1926 r. kolejny już raz dzierży tekę ministra spraw wewnętrznych. Po przewrocie majowym, do końca lat trzydziestych, pracował jako wojewoda wileński. W listopadzie 1930 r. został senatorem z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. W grudniu tego samego roku wybrano go marszałkiem Senatu. Od października 1935 r. do czerwca 1936 r. zasiadał w rządzie, trzeci już raz, jako minister spraw wewnętrznych. Od lipca 1936 r. był wojewodą pomorskim.
17 września 1939 r. Raczkiewicz przekroczył w Kutach granicę polsko-rumuńską. Już 27 września znalazł się w Paryżu. Po klęsce wrześniowej, na podstawie artykułu 13 i 24 Konstytucji kwietniowej z 1935 r., mianowany został przez Ignacego Mościckiego następcą na stanowisku prezydenta RP. Zapewne nie spodziewał się, że nigdy nie wróci do Polski jako jej prawowity prezydent… Urząd objął 30 września, po czym wyznaczył premiera – generała Władysława Sikorskiego. Na początku pełnienia urzędu, prezydent Władysław Raczkiewicz zrezygnował z części uprawnień prezydenckich na rzecz premiera rządu (tzw. umowa paryska). Na początku grudnia 1939 r. przeniósł się wraz z rządem do Angers. Opuścił Francję jeszcze przed jej kapitulacją, udając się do Wielkiej Brytanii.
Władysław Raczkiewicz był przeciwnikiem układu Sikorski – Majski z 30 lipca 1941 r. (porozumienie pomiędzy rządami: polskim i radzieckim). Groził wówczas nawet ustąpieniem z urzędu. Po tragicznej śmierci gen. Władysława Sikorskiego urząd premiera przekazał w ręce Stanisława Mikołajczyka. Pod presją Anglików, wobec nieprzejednanej postawy w sprawie granic wschodnich, odwołał ze stanowiska Naczelnego Wodza generała Kazimierza Sosnkowskiego
Zgodnie z postanowieniami Konstytucji kwietniowej, Władysław Raczkiewicz dysponował uprawnieniem do wyznaczenia swego następcy na urzędzie prezydenta RP. Wbrew wcześniej dokonanym ustaleniom, w politycznym testamencie następcą mianował Augusta Zaleskiego. Stanowiło to odrzucenie uzgodnionego wcześniej kandydata – Tomasza Arciszewskiego z Polskiej Partii Socjalistycznej. Krok ten doprowadził do secesji partii z rządu i spowodował długotrwałe rozbicie powojennej emigracji polskiej. I to w okresie, gdy wszystkie rządy alianckie odmówiły już uznania polskim władzom wychodźczym na rzecz prokomunistycznego rządu w Warszawie.
Przez kilka ostatnich lat życia Władysław Raczkiewicz chorował na białaczkę. Zmarł 6 czerwca 1947 r. w Ruthin w Walii. Pochowano go na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii, gdzie spoczął obok gen. Władysława Sikorskiego.
Andrzej Sprycha
Tekst ukazał się w nr 20 (144), 28 października – 17 listopada, 2011
