Czym jest właściwie muzykologia? Najkrócej mówiąc – dyscypliną naukową, polegającą na badaniu i opisywaniu sztuki muzycznej. Muzykę możemy badać zarówno w formie zapisanej (druki, rękopisy muzyczne), jak i niezapisanej (zwłaszcza muzyka ludowa).
Muzykolog zajmuje się także odtwarzaniem i analizowaniem kontekstu historycznego i kulturowego towarzyszącego muzyce. Narodziny polskiej muzykologii – czyli rozpoczęcie systematycznych badań nad historią muzyki – miały miejsce we Lwowie w roku 1912.
Powołanie muzykologii na Uniwersytecie Lwowskim
Założycielem lwowskiej muzykologii był prof. Adolf Chybiński (1880–1952). Urodzony w Krakowie, wykształcony w Monachium, w roku 1912 osiadł na stałe we Lwowie, gdzie założył pierwszy w historii nauki polskiej Zakład Muzykologii. Była to wtedy całkowicie nowa dyscyplina naukowa. Powstała w Wiedniu w końcu XIX w. i towarzyszące jej zainteresowanie szybko rozprzestrzeniało się w krajach niemieckojęzycznych.
Najwyższa pora przyszła także na polskich historyków muzyki. Zainteresowanie teorią i historią sztuk wizualnych (plastycznych) zostało we Lwowie zapoczątkowane już o ponad dekadę wcześniej, gdzie na uniwersytecie powstała Katedra Historii Sztuki, zajmująca się analizą malarstwa i architektury. Kierujący Katedrą Historii Sztuki prof. Jan Bołoz-Antoniewicz, znany badacz renesansu, jako pierwszy poddał myśl stworzenia katedry muzykologii we Lwowie, nalegając w swoich listach kierowanych do Adolfa Chybińskiego na jak najszybszy przyjazd.
W 1912 r. Adolf Chybiński zamieszkał we Lwowie, gdzie uzyskał na uniwersytecie habilitację. W październiku 1912 r. Ministerstwo Wyznań i Oświaty w Wiedniu zatwierdziło kandydaturę Adolfa Chybińskiego jako wykładowcy historii i teorii muzyki, który od listopada 1912 r. podjął prowadzenie zajęć. Obchodzimy właśnie dokładnie 100-lecie tego wydarzenia. W ten sposób zapoczątkowana została działalność późniejszego Zakładu Muzykologii, formalnie istniejącego na lwowskiej uczelni do końca 1939 r. Miało to miejsce 14 lat po utworzeniu Instytutu Historii Muzyki na Uniwersytecie w Wiedniu, a w niecały rok po tym, jak Zdzisław Jachimecki stworzył w Krakowie w 1911 r. Seminarium Historii i Teorii Muzyki UJ. Już w rok później Lwów był trzecim, obok Wiednia i Pragi, ośrodkiem w ówczesnej Austrii, gdzie działał zorganizowany zakład muzykologii. W Krakowie bowiem muzykologia przez dłuższy czas (aż do I wojny) borykała się z problemami lokalowymi.
Warto zauważyć jak przecięły się w tym wypadku losy dwóch wybitnych polskich muzykologów – urodzony i wychowany we Lwowie Zdzisław Jachimecki stał się założycielem muzykologii krakowskiej, zaś pochodzący z Krakowa Adolf Chybiński powołał Zakład Muzykologii na Uniwersytecie we Lwowie.
Zakład na Długosza
Przed 1919 r. gmach główny uniwersytetu mieścił się na ul. św. Mikołaja (obecnie вул. Грушевського). Tam też Adolf Chybiński rozpoczął swoje wykłady. Za to już latem 1913 r. na ul. Długosza 27 (obecnie вул. Кирила і Методія), w kamienicy na parterze powstał pierwszy w historii nauki polskiej Zakład Muzykologii. Zakład został wyposażony w nowy fortepian sprowadzony z Wiednia. Planowi zajęć towarzyszyła adnotacja: „Uwaga, wszystkie wykłady i ćwiczenia będą ilustrowane przykładami muzycznymi, dlatego skierowana jest prośba do studentek i studentów, którzy grają na fortepianie, skrzypcach, itp. o zgłoszenie się do wykładowcy”.
Równocześnie ze stworzeniem Zakładu Muzykologii Adolf Chybiński założył bibliotekę której sam dał początek, ofiarując w tym celu cały własny i znaczny już księgozbiór. Biblioteka zawierała książki, druki muzyczne oraz czasopisma, Już w roku akademickim 1914/1915 składała się z 568 ksiąg w 847 tomach, z czego aż 38 dotyczących historii muzyki cerkiewnej. Świadczy to o otwartym podejściu wobec muzyki ukraińskiej, towarzyszącemu Adolfowi Chybińskiemu już od samego początku kariery wykładowcy, co wyraźnie uwidacznia, że Polacy na Uniwersytecie Lwowskim dawali także możliwość zdobywania wiedzy z zakresu tej dziedziny, pozwalając i pomagając rozwijać się również badaniom nad kulturą ukraińską.
Muzykologia na UJK
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., decyzją rządową nadano Uniwersytetowi Lwowskiemu imię jego pierwotnego założyciela i rok akademicki 1919/1920 uczelnia zainaugurowała już jako Uniwersytet Jana Kazimierza (UJK), oficjalnie funkcjonujący przez 20 lat, do końca 1939 r. W ciągu kolejnych lat zdołano uporać się także z trudnościami lokalowymi uczelni, której przekazano w tym celu reprezentacyjny gmach dawnego Sejmu Krajowego Galicji (w niepodległej Polsce sejm mieścił się w Warszawie).
Zakład Muzykologii otrzymał wówczas nowe, obszerne pomieszczenia wchodzące w skład dawnych zabudowań sejmowych, na ówczesnej ulicy Mickiewicza 5 (obecnie вул. Листопадового Чину) – naprzeciw Kasyna Końskiego. Tam Zakład znajdował się do końca 1939 r., kiedy to zakończyła się jego formalna działalność. W międzywojennej Polsce była to zdecydowanie najprężniej działająca placówka muzykologiczna obok istniejących dwóch pozostałych – w Krakowie i Poznaniu (utworzona w 1922 r.). Trwający ponad ćwierć wieku okres istnienia lwowskiej muzykologii trwale wpisał się w dzieje historii nauki polskiej. Niestety, dziś idąc we Lwowie tą ulicą tylko naprawdę nieliczni wiedzą jaki adres mijają…
Działalność profesora
Adolf Chybiński lwowską szkołę muzykologiczną tworzył wraz ze swoimi wychowankami. Stosowano tam szczegółową metodę analityczną, w której utwór muzyczny rozpatrywano jako dzieło sztuki posiadające własną strukturę. Wśród zainteresowań profesora i jego studentów znajdowała się przede wszystkim historia dawnej muzyki polskiej – od średniowiecza do wieku XVIII. Zajmowali się oni m.in. badaniami nad muzyką wybitnego polskiego kompozytora renesansowego – Marcina Leopolity, pochodzącego ze Lwowa, a działającego w XVI w. na dworze Zygmunta Augusta w Krakowie. Adolfa Chybińskiego interesowała także muzyka jemu współczesna, w tym przede wszystkim twórczość jego ulubionego kompozytora jakim był Mieczysław Karłowicz. Cenił także utwory Mieczysława Sołtysa i jego syna – Adama Sołtysa (dyrektor konserwatorium we Lwowie w latach 1930–39), z którym łączyła Adolfa Chybińskiego przyjaźń. Do roku 1939 Zakład doczekał się prawie 30 absolwentów, wśród których było wielu wybitnych polskich naukowców: Bronisława Wójcik-Keuprulian, ks. Hieronim Feicht, Maria Szczepańska, Józef Chomiński, Zofia Lissa, Stefania Łobaczewska.
Sam profesor Adolf Chybiński przez całe swoje życie został autorem ponad 650 publikacji (książek i artykułów) z zakresu historii muzyki polskiej, muzyki epoki Młodej Polski (przełom XIX/XX w.) i etnomuzykologii (w tym zwłaszcza dotyczących muzyki góralskiej – muzyki Podhala). Za działalność na polu naukowym i pedagogicznym został odznaczony w 1929 r. Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, będąc pierwszym polskim muzykologiem przyjmującym tak wysokie odznaczenie państwowe.
Lwów, Poznań, Wrocław, Warszawa, Lublin…
Na początku roku 1940 Zakład Muzykologii został formalnie zlikwidowany. Do czerwca 1941 r. prof. Chybiński prowadził wykłady w nowoutworzonym Lwowskim Państwowym Konserwatorium Muzycznym. W roku 1944 prof. Chybiński ostatecznie opuścił Lwów, jak się okazało zmuszony był zrobić to już na zawsze. Od października 1945 r. rozpoczął działania
w zorganizowaniu na nowo Zakładu Muzykologii na uniwersytecie w Poznaniu, gdzie pracował do samej śmierci w 1952 r. Do grona powojennych wychowanków prof. A. Chybińskiego należy pochodząca ze Lwowa profesor Anna Czekanowska (córka prof. Jana Czekanowskiego, rektora UJK), związana później z Instytutem Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, obejmująca jego dyrekcję w latach 70. i 80.
Absolwenci lwowskiej muzykologii czynnie działali w powojennej Polsce – w Poznaniu, Warszawie, a także we Wrocławiu, Krakowie i Lublinie. To właśnie muzykologię w Warszawie założyła w 1948 r. absolwentka lwowskiej muzykologii – prof. Zofia Lissa, zaś ks. prof. Hieronim Feicht – Katedrę Muzykologii we Wrocławiu oraz później na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.
Dziś także badacze ukraińscy chętnie widzą sukcesję po szkole Adolfa Chybińskiego w Katedrze Historii Muzyki Akademii Muzycznej im. Mykoły Łysenki we Lwowie. Adolf Chybiński wykształcił bowiem także kilku wybitnych muzykologów ukraińskich, którzy mieli możliwość pisania prac naukowych o muzyce ukraińskiej (wśród nich szczególnie zasłużony dr Borys Kudryk). W ten sposób Ukraińcy za czasów przedwojennej Polski na Uniwersytecie Jana Kazimierza mieli doskonałą możliwość rozwijania nauki i kultury dotyczącej własnego narodu.
Należy jednak pamiętać, że w większości wychowankowie profesora to muzykolodzy polscy, badający polską kulturę muzyczną i pracujący także w Polsce w zmienionych granicach, odgrywając kluczową rolę w rozwoju polskiej muzykologii. Dzięki temu mogła dalej rozwijać się ta dyscyplina naukowa, pomimo formalnej likwidacji Zakładu w 1940 r. Dlatego za głównych sukcesorów lwowskiej szkoły muzykologicznej należy przede wszystkim uznać ośrodek warszawski i poznański, nie zapominając także o wpływie na Lwowskie Państwowe Konserwatorium oraz muzykologię krakowską, gdzie jednak znacznie silniej zaznaczyła się działalność Zdzisława Jachimeckiego. Dzięki możliwości zdobywania wiedzy od bezpośrednich absolwentów prof. Adolfa Chybińskiego, kolejne pokolenia polskich muzykologów (w tym i autor artykułu) mają sposobność kontynuacji tej tradycji, która swój początek miała na Uniwersytecie Lwowskim w roku 1912.
***
We Lwowie zaś – wspominając chlubną działalność Zakładu Muzykologii i zastanawiając się nad pamiątkową tablicą, warto także znów powrócić do pytania stawianego przed wojną przez profesora Adolfa Chybińskiego: „Czy istnieje we Lwowie ulica Marcina Leopolity”?
Michał Piekarski
Tekst ukazał się w nr 19 (167) 16-29 października
