W czerwcu 2016 r. we Lwowie powstało Towarzystwo Miłośników Dziedzictwa Kultury Polskiej ZABYTEK (TMDKP ZABYTEK).
Założyli je Polacy ze Lwowa głęboko zaniepokojeni postępującą dewastacją i zapomnieniem o cmentarzu Janowskim we Lwowie, który jest miejscem pamięci o dawnych mieszkańcach Lwowa.
Członkowie naszego towarzystwa, zrzeszeni wówczas w innych polskich organizacjach, w latach 2014 – 2015 zorganizowali kilka akcji społecznych na Cmentarzu Janowskim w celu porządkowania nagrobków, polegających na ustawianiu zwalonych krzyży, usuwaniu śmieci, wycinaniu krzaków, koszeniu trawy itp. Sytuacja grobów na Cmentarzu Janowskim we Lwowie jest dramatyczna. Jeżeli w najbliższym czasie nic się nie zmieni, to rokrocznie będzie znikać na nim wiele polskich nagrobków. Część z nich to dzieła sztuki, z czasem nie będą się nadawały nawet do renowacji. Niestety polskie organizacje pozarządowe na nasze wielokrotne apele nie odpowiadają i nikt się nie śpieszy, by rozpocząć prace konserwatorskie.
Czym się zajmuje nasze towarzystwo? Głównie porządkuje nagrobki i grobowce na Cmentarzu Janowskim. Nasza praca to:
– wycinanie krzewów, ścinanie drzew i wywóz śmieci;
– odkopywanie i podnoszenie nagrobków;
– czyszczenie i mycie nagrobków;
– cementowanie ubytków i betonowanie grobów ziemnych;
– odnawianie elewacji grobowców;
– poszukiwanie w archiwum danych osób pochowanych w bezimiennych grobach i grobowcach;
– odnawianie inskrypcji.
Porządkujemy groby równocześnie na kilku polach: nr 31, 32, 13, 14, 16, 17, 1 oraz przy alei głównej cmentarza. Przy głównej alei na polu 32 prowadziliśmy prace w reprezentacyjnym miejscu, gdzie odnawialiśmy dwa grobowce i dwa zabytkowe nagrobki pracowników kolei lwowskich. Naprawa grobowców i nagrobków wymaga dość skomplikowanych i kosztownych prac. Jeden z grobowców, rodziny Świstelnickich, był bardzo zniszczony, praktycznie nie miał jednej z bocznych ścian, zaś zatuła była odwalona. Doprowadziliśmy go, głównie dzięki wsparciu Konsulatu Generalnego RP we Lwowie, do normalnego stanu. Finansowo wspierali te prace nasi rodacy z Fundacji Charytatywnej Pomoc Polakom na Kresach im. ks. dra Mosinga. W jednym z grobowców, Michała Hawlinga, brakuje zatuły (koszt takiej zatuły waha się w granicach 1000 – 1300 zł.). Obok są dwa okazałe nagrobki, które zabezpieczyliśmy, niestety jeden z nich się „rozjeżdża”. Obok, przy głównej alei na polu 31 natychmiastowej renowacji wymaga nagrobna kapliczka z figurą Matki Bożej.
Na polu 13 (obok grobu św. abpa Józefa Bilczewskiego) uporządkowaliśmy kilka nagrobków. Dużo pracy było przy odkopywaniu nagrobka rodziny Rafińskich i znajdującego się obok nagrobka Józefa Tomonia. Zajęło to nam niemało czasu. Pracujemy najczęściej od godz. 10 do 17, oczywiście nie codziennie. Przy okazji odnajdują się różne tabliczki, czasem krzyże i inne elementy nagrobków, jak np. krzyż z nagrobka Michaliny Kolasy. Informacje te przekazujemy profesorowi Ryszardowi Tomczykowi i dr Barbarze Patlewicz z Uniwersytetu Szczecińskiego, którzy wnoszą te dane do drugiego tomu mającej się ukazać książki o Cmentarzu Janowskim. Obok, na tym samym polu, prowadziliśmy prace przy nagrobku Bronisława Pfeiffera – obrońcy Lwowa z 1918 r., odznaczonego Krzyżem Obrony Lwowa i Krzyżem Walecznych, który przez 25 lat był naczelnikiem stacji kolejowej na Kleparowie. Grób był mocno pochylony, trudno go było podnieść, bo jest dość ciężki. Częste przechylenia polskich nagrobków są spowodowane bardzo bliskim ustawieniem nagrobków powojennych. Było to niekiedy działanie bezmyślne, ale czasem widać, że ktoś działał z premedytacją, jak na polu 1, gdzie grób Marcelego Stanisława Śliwińskiego przeszkadzał ustawieniu ławki przy nowym nagrobku. Obok, na polu 14 są pochówki kapłanów. Wycięliśmy tam drzewa i usunęliśmy chwasty. Odkopaliśmy i odnawiamy grób ks. Mieczysława Tarnawskiego kapelana 24 pułku ułanów, odznaczonego za udział w wojnie z bolszewikami w 1920 r. Orderem Virtuti Militari V klasy.
Nasze Towarzystwo utrzymuje kontakt z w/w autorami pierwszego tomu książki o Cmentarzu Janowskim. Ostatnio profesorowie skierowali do nas prośbę z informacją o kilkunastu nagrobkach, którymi trzeba się zaopiekować. Wśród pochowanych tam są osoby zasłużone, są powstańcy styczniowi, a niektóre nagrobki posiadają znaczącą wartość artystyczną, jak np. nagrobek Marii Masztelerówny na polu 17. Nagrobek był dość mocno przechylony. Dziś jest już podniesiony i wymaga dokładnego oczyszczenia oraz renowacji. Obok są polskie groby ziemne, które potrzeba zabezpieczyć, najlepiej przez zabetonowanie. Takich zresztą grobów ziemnych odkopanych i odchwaszczonych, potrzebujących zabetonowania jest wiele. Właśnie takim betonowaniem, czyli zabezpieczeniem grobów ziemnych przed przekopaniem, chcemy w tym roku zająć się szczególnie.
Prac pilnych do wykonania na Cmentarzu Janowskim jest mnóstwo. Wykonywać je możemy tylko dzięki wsparciu naszych rodaków z Polski. Cieszymy się, że pomagają nam oddziały TMLiKPW z Gliwic i Zabrza. W tym roku otrzymaliśmy od nich sprzęt: łopaty, grabie, nożyce, worki 120 litrowe na odpady komunalne, lampiony i wstążki biało-czerwone, które wykorzystujemy nie tylko na cmentarzu Janowskim, ale też na innych cmentarzach Lwowa: na Zniesieniu, na Hołosku Małym i Zamarstynowie.
Utworzyliśmy na Facebooku grupę „Towarzystwo Miłośników Dziedzictwa Kultury Polskiej „ZABYTEK”. Wszystkich chętnych zapraszamy dołączyć do tej grupy, gdzie piszemy o naszej działalności, o życiu Polaków we Lwowie, o spotkaniach oraz umieszczamy zdjęcia: https://www.facebook.com/groups/524170544459629/
Zarząd TMDKP „ZABYTEK” zaprasza chętnych zostać naszymi członkami, a tym samym wspomóc prace prowadzone na cmentarzach miasta Lwowa. Wasza praca w Towarzystwie – to wasz wkład w utrwalenie pamięci o tych, którzy tu kiedyś mieszkali, pracowali i tworzyli dziedzictwo kultury polskiej.
Zainteresowanych prosimy telefonować: +380953398195, +38 067 293 35 23.
Zbigniew Pakosz
Tekst ukazał się w nr 4 (272) 28 lutego – 16 marca 2017
