Dużym wydarzeniem w środowisku naukowym zajmującym się sztuką ormiańską stała się konferencja pt.: Art of Armenian Diaspora. Pierwsza część spotkania odbyła się w czerwcu 2016 w Muzeum Narodowym w Gdańsku, zaś druga w marcu 2017 roku w Warszawie w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Badania nad sztuką ormiańską w Polsce w ostatnich latach wzbudzają coraz większe zainteresowanie. Od pamiętnej wystawy z roku 1999 roku zorganizowanej przez Beatę Biedrońska-Słota w Muzeum Narodowym w Krakowie, wydano szereg nowych publikacji przybliżających spuściznę Ormian. Lata prac inwentaryzacyjnych, dyskusje na seminariach przyczyniły się do przygotowania polsko-ukraińskiej wystawy w Muzeum Zamojskim w 2010 roku. Katalog towarzyszący wystawie stał się swoistym pamiętnikiem wieloletnich prac prowadzonych wspólnie z koleżankami i kolegami z muzeów oraz ośrodków uniwersyteckich. Wystawie towarzyszyła międzynarodowa konferencja, na którą przybyło ponad czterdziestu uczestników z Europy i Ameryki Północnej. Była to pierwsza konferencja, która dotyczyła zabytków ormiańskich powstałych poza historyczną Armenią. Wzbudziła ona ogromne zainteresowanie w świecie, a materiały opublikowane rok później stały się fundamentem badań międzynarodowych. Zawarte zostały wówczas trwałe przyjaźnie dziś już doświadczonych naukowców. Uczestnicy konferencji mieli okazję zwiedzić zabytki Zamościa, ale również udać się na jeden dzień do Lwowa, zapoznając się na miejscu z pracami konserwatorskimi prowadzonymi wówczas w katedrze ormiańskiej.
Po sześciu latach przygotowaliśmy kolejną konferencję, tym razem w Gdańsku, w gmachu Muzeum Narodowego, położonego nieopodal kościoła św. Piotra i Pawła, gdzie w ołtarzu głównym znajduje się koronowany w roku 1937 cudowny obraz Matki Boskiej Łaskawej z ormiańskiego kościoła w Stanisławowie. Gdańsk, miasto zniszczone w 1945 roku, odbudowane przez dziesięciolecia i jednocześnie symbol wolnej Europy, po latach komunizmu jest niezwykle istotnym centrum kultury polskiej, dlatego uznaliśmy, że będzie to najlepsze miejsce na dyskusję naukowców z całego świata.
Podobny los spotykał zabytki ormiańskie – zniszczone, osierocone przez właścicieli, powoli odzyskują swój blask. Dlatego niezwykle istotnym jest zebranie dokumentacji naukowej w archiwach, bibliotekach i muzeach. Wszelkie przekazy ikonograficzne w postaci planów i rysunków, rycin i fotografii oraz opisy mogą przyczynić się do rekonstrukcji pomników przeszłości. Temu zagadnieniu poświęciliśmy osobny panel. W gdańskiej konferencji brało udział wielu zagranicznych badaczy, a niektórzy z nich, podobnie jak w Zamościu, spotkali się po raz pierwszy. Młodzi naukowcy z Armenii, Rumunii, Węgier i Polski, występujący na konferencji, podczas kilku dni mieli okazję wymieniać swoje doświadczenia i uzupełniać wiedzę.
Druga część konferencji Art of Armenian Diaspora odbyła się w marcu 2017, w Warszawie na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego i zebrała ponad dwudziestu badaczy z kraju i zagranicy. W pierwszej części zostały zaprezentowane referaty dotyczące spuścizny Ormian, którzy emigrowali w okresie średniowiecza z Cylicji do nowych miejsc: na Krym, do Mołdawii i Wołoszczyzny. Autorzy z Armenii, Francji i Polski przedstawili najnowsze wyniki badań. Przedstawionych zostało wiele mało znanych dzieł sztuki ormiańskiej znajdujących się w kolekcjach rumuńskich, serbskich, ukraińskich i polskich. Badacze mieli okazję przeprowadzenia dyskusji dotyczącej proweniencji zabytków oraz ich losów w czasie pierwszej i drugiej wojny światowej, a następnie w okresie komunizmu.
Nowością były referaty dotyczące udziału Ormian w życiu religijnym i społecznym na Bliskim Wschodzie i Afryce oraz zagadnienia dotyczące rozwoju fotografii ormiańskiej w krajach Orientu. W końcowej części konferencji zaprezentowano najnowsze osiągnięcia naukowe polskich historyków sztuki. W wyniku dyskusji między badaczami z różnych ośrodków naukowych udało się ustalić wiele nowych faktów, a także wymienić się doświadczeniami. Konferencja jak i badania naukowe prowadzone przez polskich naukowców wzbudziły żywe zainteresowanie w świecie naukowym, a dzięki wsparciu finansowemu Fundacji Sahakian, materiały naukowe ukażą się drukiem. Miejmy nadzieję, że i one zostaną dobrze odebrane w świecie naukowym.
Waldemar Deluga
Tekst ukazał się w nr 9-10 (277-278) 23 maja – 15 czerwca 2017
