Jutro, 27 lutego w Domu Polskim w Żytomierzu zostaną zaprezentowane dwa tomy serii wydawniczej „Polska i Ukraina w latach 30-40. XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych”. Seria powstała we współpracy archiwów Instytutu Pamięci Narodowej RP, Służby Bezpieczeństwa Ukrainy oraz Akademii Nauk Ukrainy. W Żytomierzu przedstawione będą tomy 7. i 8.: „Wielki Terror: Operacja Polska 1937-1938” oraz „Wielki Głód na Ukrainie 1932-1933”.
Wielki Terror. Operacja Polska 1937-1938
Szalejący w Związku Sowieckim w drugiej połowie lat trzydziestych Wielki Terror przyniósł ze sobą zagładę wielu istnień ludzkich. Rozpętana i kierowana przez Józefa Stalina fala represji dotknęła nie tylko „elementy kontrrewolucyjne”, „antysowieckie”, ale także członków partii komunistycznej, aparat bezpieczeństwa i wreszcie mniejszości narodowe Kraju Rad. Szczególny cios Stalin wymierzył w Polaków zamieszkujących Białoruś, Ukrainę, liczne miasta w Rosji, a także Syberię. W wyniku zastosowanych represji ponad sto tysięcy osób narodowości polskiej utraciło życie.
Kolejny, 8. tom wspólnej polsko-ukraińskiej serii wydawniczej „Polska i Ukraina w latach trzydziestych – czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych” jest poświęcony tzw. operacji polskiej, przeprowadzonej przez sowieckie organy bezpieczeństwa w USRS w latach 1937–1938.
Publikowane dokumenty ukazują prowadzone w latach 1935–1939 pod rządami ludowych komisarzy spraw wewnętrznych Ukrainy: Wsiewołoda Balickiego, Izraiła Leplewskiego oraz Aleksandra Uspienskiego antypolskie działania, które faktycznie przerodziły się w czystkę etniczną. Jak potwierdzają źródła archiwalne, nie istniała wówczas żadna sfera życia społeczeństwa, w której bezpieka sowiecka nie dopatrywałaby się „polskich agentów”.
Publikacja składa się z dwóch części. W pierwszej zamieszczono 97 dokumentów pochodzących z archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Dotyczą one m.in. zwalczania przez sowiecki aparat bezpieczeństwa tzw. polskiego szpiegostwa, tj. domniemanych i faktycznych działań Oddziału II Sztabu Głównego WP na sowieckiej Ukrainie, deportacji z pasa przygranicznego Polaków i Niemców do Kazachstanu oraz działań w ramach tzw. operacji polskiej. Wśród dokumentów opublikowanych w części pierwszej warto zwrócić uwagę m.in. na sprawę Stefana Kasperskiego vel Alberta Rana, etatowego funkcjonariusza Oddziału II Sztabu Głównego, który pod przykrywką pracownika polskiego MSZ miał wykonać zadania wywiadowcze na terenie ZSRS. Aresztowany przez sowiecki kontrwywiad wojskowy był wielokrotnie przesłuchiwany, a po ponad dwóch miesiącach został wymieniony na aresztowanego w Polsce pod zarzutem szpiegostwa na rzecz ZSRR pracownika ambasady ZSRS w Warszawie.
W części drugiej opublikowano 106 dokumentów z archiwum SBU zawierających m.in. zestawienia statystyczne, raporty, doniesienie agenturalne i inne materiały na temat „operacji polskiej” z 1938 roku i walki z tzw. polskim szpiegostwem w 1939 roku.
W pracy zastosowano układ chronologiczny. Do książki dołączono także płytę DVD zawierającą kopie oryginałów protokołów tzw. dwójek i trójek, odnalezionych w archiwum SBU. Ich uzupełnieniem są szczegółowe zestawienia statystyczne dotyczące represjonowanych osób.
Wielki Głód na Ukrainie 1932-1933
Książka jest 7. tomem serii wydawniczej „Polska i Ukraina w latach trzydziestych – czterdziestych XX wieku”. Głównym celem wydawnictwa jest przedstawienie niepublikowanych wcześniej dokumentów, pochodzących z zasobu Wydzielonego Państwowego Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, archiwów państwowych Ukrainy, Centralnego Archiwum Wojskowego (CAW) oraz Archiwum Akt Nowych (AAN), dotyczących tragedii głodu na terenie sowieckiej Ukrainy w pierwszej połowie lat trzydziestych, a także reakcji mniejszości ukraińskiej w II Rzeczypospolitej Polskiej na napływające informacje zza wschodniej granicy. Dokumenty te zostały wytworzone przez sowieckie służby specjalne (OGPU/NKWD), aparat partii komunistycznej oraz polski wywiad (Oddział II Sztabu Głównego), Policję Państwową i polską administrację państwową (Wydziały Bezpieczeństwa Urzędów Wojewódzkich).
Wydawnictwo zawiera 230 dokumentów publikowanych w językach polskim, rosyjskim i ukraińskim. Aż 133 dokumenty pochodzą z archiwów SB Ukrainy w Kijowie, Odessie, Sumach, Doniecku, Dniepropietrowsku, Mikołajowie i Chmielnickim. Są to dokumenty wytworzone przez organy OGPU (następnie NKWD) i dotyczą problemów kolektywizacji, głodu oraz inwigilacji przedstawicielstw dyplomatycznych na terenie objętym głodem. Kolejne dokumenty zostały odnalezione w Obwodowym Archiwum Państwowym w Iwano-Frankiwsku, Tarnopolu, Łucku oraz w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie. Dokumenty te zostały wytworzone przez polską administrację na terenie południowo-wschodnich województw II RP oraz organy Policji Państwowej. Trzecia grupa materiałów archiwalnych wykorzystanych w pracy to dokumenty pochodzące z Archiwum Akt Nowych i Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie. Są to materiały wytworzone przez polskie placówki dyplomatyczne i rezydentów polskiego wywiadu.
W tomie zastosowano układ chronologiczny. Publikacja posiada ponadto indeksy oraz wkładkę ilustracyjną.
W spotkaniu w Żytomierzu wezmą udział pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej: dr Jerzy Bednarek z Oddziału IPN w Łodzi, Joanna Karbarz-Wilińska z Oddziału IPN w Gdańsku oraz Marcin Majewski – Kierownik Samodzielnej Sekcji Badań Archiwalnych i Edycji Źródeł IPN w Warszawie.
Źródło: Kresy24.pl/IPN
