Stanisław Niewiadomski

Stanisław Niewiadomski

Stanisław Niewiadomski (1857-1936)

Stanisław Niewiadomski należał do grona znanych działaczy i publicystów muzycznych, był też cenionym dyrygentem, pedagogiem i kompozytorem.

Urodził się w Soposzynie koło Żółkwii. Edukację muzyczną zdobywał we Lwowie w konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego, kształcąc się m.in. pod kierunkiem Karola Mikulego, ucznia Fryderyka Chopina (w poprzednim numerze „Kuriera Galicyjskiego” Karolowi Mikulemu poświęcono w całości artykuł w ramach niniejszego cyklu).

Pedagog i działacz muzyczny
W 1880 r. 23-letni Stanisław Niewiadomski zadebiutował jako kompozytor kantatą (kompozycja wokalno-instrumentalna) „Akt wiary”, do słów Kornela Ujejskiego, napisaną dla uczczenia 50. rocznicy Powstania Listopadowego. Utwór został bardzo przychylnie przyjęty, co w dużej mierze przyczyniło się do obrania kariery muzycznej przez Niewiadomskiego. W latach 1882-1885 odbywał dalsze studia muzyczne w Wiedniu, które ukończył z wyróżnieniem. Po powrocie z Wiednia podjął w stolicy Galicji działalność pedagoga i krytyka muzycznego oraz kompozytora i organizatora życia muzycznego. Przez pewien czas związany był z teatrem skarbkowskim. Prowadził także zajęcia z historii muzyki w znanej we Lwowie szkole Ludwika Marka, propagatora twórczości Ferenca Liszta (o szkole Ludwika Marka wspomniano w poprzednim numerze „Kuriera Galicyjskiego”).

W 1887 r. Stanisław Niewiadomski objął posadę profesora swej macierzystej uczelni, jakim było konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego, z którym odtąd związany był przez wiele lat, aż do 1918 r. W konserwatorium prowadził m.in. zajęcia z teorii muzyki, harmonii i historii muzyki oraz ze śpiewu chóralnego.

W 1910 r., w 100-lecie urodzin Chopina, Stanisław Niewiadomski organizował we Lwowie obchody roku chopinowskiego, sprawując funkcję sekretarza generalnego w komitecie obchodu rocznicowego. Obchody te stanowiły główne wydarzenie roku chopinowskiego na całych ziemiach polskich, pozostających wówczas pod zaborami. W ten sposób Lwów stał się na ten czas głównym miastem, upamiętniającym postać Fryderyka Chopina. W ramach uroczystości odbył się także we Lwowie I zjazd muzyków polskich.

Krytyk muzyczny
Stanisław Niewiadomski prowadził także ożywioną działalność krytyka i publicysty muzycznego. Publikował wielokrotnie w „Gazecie Lwowskiej” oraz czasopismach warszawskich, zyskując z czasem sławę (nie zawsze pozytywnie komentowanego) najbardziej wpływowego krytyka lwowskiego. Podczas pierwszej wojny światowej, w związku z pojawieniem się licznych uchodźcami polskich w Wiedniu, Niewiadomski kierował działającą tam wówczas filią lwowskiego konserwatorium.

Po powrocie do Lwowa w 1918 r. Stanisław Niewiadomski szybko zabrał się do pracy nad wydobyciem życia muzycznego ze stagnacji, wynikłej z powodu wojny. W sezonie 1918/1919 obejmował stanowisko kierownika opery lwowskiej. We Lwowie powołał także do życia „Gazetę Muzyczną”, będąc jej naczelnym redaktorem. Było to pierwsze czasopismo muzyczne, wydawane w międzywojennym Lwowie i jedno z pierwszych, ukazujących się wówczas w Polsce. Wychodziło do 1921 r. i przeznaczone było dla szerokiego kręgu czytelników. Na jego łamach publikowali także lwowscy muzykolodzy i inni muzyczni publicyści.

Już w grudniu 1918 r. na łamach „Gazety Muzycznej” Niewiadomski pisał o pilnych potrzebach opery lwowskiej: „Że w przyszłości kierownictwo opery ma jeszcze wiele do spełnienia, to rzecz niezaprzeczona: orkiestra powinna liczyć co najmniej pięćdziesięciu kilku członków, składać się jedynie z muzyków stale angażowanych i stojących na odpowiedniej wyżynie artystycznej, chór powinien być wzmocniony […], personel trzeba należycie przygotować do zadań, których w czasie wolnym od przeszkód wojennych będzie się można podjąć i nawet będzie trzeba koniecznie, repertuar należy nowościami zasilić, a opery polskich kompozytorów powinny brać w nim górę i nadal”.

Podobizna Stanisława Niewiadomskiego (Fot. dziennikpolski24.pl)Warszawa
Istotną cezurę w życiu Stanisława Niewiadomskiego stanowił rok 1919, gdy zdecydował przenieść się na stałe do Warszawy. Było to wówczas zjawisko dość częste – stolica państwa, które na nowo odzyskało niepodległość przyciągała wielu artystów i naukowców. Oblicza się, że ze Lwowa w tamtych latach wyjechało nawet ok. 20% przedstawicieli inteligencji zasilając w ten sposób Warszawę oraz inne miasta (Poznań, Wilno). W Warszawie Niewiadomski otrzymał posadę profesora w Państwowym Konserwatorium Muzycznym. Działał także w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym, gdzie pełnił m.in. funkcję prezesa sekcji chopinowskiej. Był także jednym z członków założycieli oraz członkiem zarządu Instytutu Fryderyka Chopina, powstałego w Warszawie w 1934 r.

W okresie międzywojennym Niewiadomski w dalszym ciągu uprawiał także działalność publicystyczną, będąc znanym ze swego ciętego pióra, które nieraz przyprawiło mu wielu wrogów w środowisku artystycznym. W 1925 r. na łamach „Kuriera Porannego” pisał na temat opery warszawskiej: „Całej naszej operze warszawskiej brak duszy, bez której wartość tych bogatych środków wokalnych i instrumentalnych, jakimi się chlubić możemy, spada do połowy. Duszą naszej opery jest co najmniej pewna próżność, chęć popisywania się, zagrania na najniższych instynktach tłumu, poza tym wszystko inne wydaje się niewczesną egzaltacją, wymysłem teoretycznym, wymaganiem wyrażanym tylko dla dokuczenia dyrekcji i artystom”.

Oprócz działalności publicystycznej, Niewiadomski w stolicy Polski wygłaszał także wiele prelekcji i odczytów w radiu. W 1927 r. w Warszawie, a w rok później we Lwowie obchodzono uroczyście jubileusz jego 40-lecia pracy zawodowej i artystycznej. Stanisław Niewiadomski zmarł we Lwowie w 1936 r. i tu został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim, w najbliższej odległości od nagrobka innego lwowskiego kompozytora Jana Galla oraz Gabrieli Zapolskiej (rząd za grobowcem Zapolskiej).

Twórczość kompozytorska
Stanisław Niewiadomski komponował przede wszystkim utwory wokalne, głównie pieśni solowe, będące przyczyną jego największego rozgłosu oraz utwory chóralne. Wiele z nich stylistycznie nawiązuje do pieśni Stanisława Moniuszki. Najpopularniejszą i do dziś powszechnie śpiewaną pieśnią Niewiadomskiego są „Maki” („Hej dziewczyno, hej niebogo”), napisane do słów Kornela Makuszyńskiego. Znane są także pieśni, stworzone do słów Marii Konopnickiej, wśród nich na uwagę zasługuje zbiór „Jaśkowa dola”, zawierający m.in. „Kołysankę” – pieśń wielce ekspresyjną w partii głosu wokalnego, z zastosowaniem w akompaniamencie fortepianu, motywu wywołującego skojarzenie z ruchami kołyski i przez to budującego mimowolne konotację z podobnymi zabiegami fakturalnymi, stosowanymi przez Fryderyka Chopina (m.in. w Berceuse Des-dur op. 57).

Na uwagę zasługuje także pieśń „Moja pieszczotka”, skomponowana do znanego wiersza Adama Mickiewicza. Wiersz ten na przestrzeni stulecia inspirował wielu polskich kompozytorów. Do najbardziej znanego opracowania należy niewątpliwie „Moja pieszczotka” Fryderyka Chopina, który niejako wyznaczył drogę umuzycznienia tego utworu. W ten sposób zarysowują się związki pomiędzy twórczością Niewiadomskiego i Chopina zwłaszcza, że w pieśni lwowskiego kompozytora słychać echo pieśni Chopina.

Pomimo, że twórczość fortepianowa nie należała do głównego nurtu działalności Niewiadomskiego, to zasługuje ona na uwagę, zwłaszcza w kontekście tradycji chopinowskich. W zbiorze „Trois danses polonaises” Stanisław Niewiadomski umieścił trzy stylizacje polskich tańców narodowych: mazura, poloneza i krakowiaka. Wszystkie te gatunki były obecne w twórczości Fryderyka Chopina (choć krakowiak zajmuje w niej miejsce zdecydowanie odleglejsze), który wyznaczył w ten sposób drogę dla polskich kompozytorów  twórczej stylizacji tańców narodowych.

Stanisław Niewiadomski poprzez swoją wieloletnią pracę pedagogiczną trwale wpisał się w historię Lwowa i Warszawy, stanowiąc w ten sposób łącznik pomiędzy tymi dwoma miastami. Jego pieśni do dziś bywają chętnie wykonywane, co potwierdza wspaniały kunszt kompozytorski i wyczucie Niewiadomskiego dla głosu wokalnego. Utwory fortepianowe zdradzają zaś wpływ Fryderyka Chopina, którego styl przekazany został Niewiadomskiemu bezpośrednio przez Karola Mikulego.

Część XI cyklu Fryderyk Chopin (1810+1849) i jego lwowscy kontynuatorzy

Michał Piekarski
Tekst ukazał się w nr 11 (111) 15 – 28 czerwca 2010

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

X