Podczas IV Zjazdu Polonii i Polaków z Zagranicy najbardziej fascynowało niespotykane już często w Kraju poczucie więzi i wzajemnej solidarności. Zjazd zdominowany został przez aktualne problemy wzajemnych stosunków z Krajem, do czego przyczyniły się opóźnienia przy tegorocznym przeniesieniu środków budżetowych na finansowanie projektów polonijnych z Senatu RP do MSZ.
W kuluarach zjazdu praktycznie nie było innego tematu. Poczucie tymczasowości i nie do końca jasne perspektywy przyszłości stawiały pod znakiem zapytania wzajemne relacje Polonii z różnych zakątków świata. Tymczasem, wbrew „przedzjazdowym pesymistom”, tego typu antagonizmów nie było.
Bogatsza i silniejsza Polonia z Zachodu, prawie w każdym wystąpieniu upominała się o prawa znacznie słabszych ekonomicznie Polaków ze Wschodu. To poczucie wzajemnej wspólnoty czuć było w każdej rozmowie, w każdym wystąpieniu. To dobry prognostyk na przyszłość. Mimo oddalenia, mimo kryzysu, wciąż jesteśmy razem. Mamy wspólną historię, język, kulturę, wartości. Mamy Polskę. Mamy więc przyszłość. Poniżej podajemy fragmenty wystąpień delegatów:
Helena Miziniak, honorowy prezes Europejskiej Unii Wspólnot Polonijnych, prezes Zjednoczenia Polskiego w Wielkiej Brytanii
…Dziś chcę się skoncentrować na słowie „współpraca”. Jeżeli mówimy o współpracy, musimy mieć równorzędnego partnera. W tym wypadku możemy powiedzieć: „Wspólnie zastanówmy się co możemy zrobić dla naszego kochanego Kraju i Ojczyzny?”. Jesteśmy świadomi, że ta olbrzymia fala nie zaspokaja potrzeb naszego państwa. W tym, że Polska w okresie kryzysu była zieloną wyspą na mapie Europy, duże zasługi ma ostatnia emigracja zarobkowa. To ona przysłała do Polski ponad 135 mld złotych. Apelujemy o zachowanie odrobiny obiektywizmu.
Dziesięć lat wstecz państwo polskie przygotowało rządowy Program Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą. Jego przyjęcie i zaakceptowanie przez Sejm w grudniu 2002 roku przyjęto z zadowoleniem. Po raz pierwszy w tym dokumencie oświadczono, że sprawy Polaków i Polonii stanowią element polityki zagranicznej państwa polskiego. Jest to rzecz wspaniała, tylko, że programy były pisane dla nas, ale bez nas. Podkreślam, w większości wypadków. Ostatni projekt otrzymaliśmy do konsultacji w bardzo ograniczonym czasie. Niestety nie udało się wypracować wspólnych działań na tej płaszczyźnie. A w kraju nie udało się wypracować polityki ponadpartyjnej w stosunku do Polaków poza granicami Kraju. Nowa ekipa rządowa przedstawiła nowy program działań. Nikt nie przeanalizował dotychczasowych zapisów i efektów tej działalności. Pojawia się pytanie: Czemu i komu ma służyć ten program? Programy wtedy będą dobre gdy nie powstaną na urzędniczych biurkach, lecz w konsultacji z kompetentnym polonijnym ciałem. Mają one wychodzić naprzeciw środowiskom polonijnym.
Od miesięcy polska diaspora żyje tematem rozdziału środków finansowych. Ta rewolucyjna zmiana spowodowała silne perturbacje. Ale nikt nie mówi, że dotychczasowy system był dobry. Stale wzrastała ilość podmiotów, korzystających z tych środków. Czy teraz będzie lepiej – na to pytanie nie znamy odpowiedzi. Dowolna władza, ani ustawodawcza, ani wykonawcza, nie powinna zajmować się rozdawaniem pieniędzy. Powinna określać priorytety polityki państwa. Rozdysponowywać środki powinna wyspecjalizowana organizacja pozarządowa, posiadająca wiedzę w temacie gromadzoną nie od dziś.
Apelujemy do decydentów rozdzielających środki o wspieranie wszelkich form integracji, o respektowanie istniejących struktur organizacyjnych i o zdystansowanie się od tendencji i ruchów odśrodkowych. Nie można zapomnieć o Polakach na Wschodzie, od lat walczących o utrzymanie polskiego szkolnictwa. Musimy okazać dbałość o zachowanie polskiego języka – głównego elementu kultury naszego kraju, pielęgnowanego przez wiele pokoleń, bo jest on wyrazem solidarności z narodem i wszystkimi Polakami, rozsianymi po świecie, jest pomostem, łączącym nas z krajem Ojczystym.
