Trzy lata trwała współpraca bibliotekarzy, muzealników i naukowców z Białorusi, Ukrainy i Polski nad projektem, który zaowocował wydaniem dwupłytowego wydawnictwa dzieł Józefa Ignacego Kraszewskiego. Wydanie prezentowano w obwodzie brzeskim na Białorusi podczas IV festiwalu „Brama Różańska”.
Wśród ruin zespołu pałacowego Sapiehów w Różanie w obwodzie brzeskim na zachodzie Białorusi, po raz pierwszy w 2011 roku w odbudowanej bramie pałacowej odbył się festiwal „Brama Różańska”. Pierwsze święto zorganizowano z okazji prezentacji pierwszego wydania elektronicznego „Sapiehiana: księgozbiór rodu Sapiehów”. Była to wydana w 2011 roku płyta kompaktowa, na której przedstawiono bibliografię biblioteki rodowej ze zbiorów hetmana Wielkiego Księstwa Litewskiego Leona Sapiehy i jego synów oraz ocyfrowane wydania najbardziej cennych książek. Całość zawiera 250 książek ze zbiorów bibliotecznych rodowego majątku w Kodniu. Ponad 3000 książek są obecnie rozproszone po bibliotekach Litwy, Ukrainy, Polski i Rosji. Część zbioru została przekazana jako darowizna dla Uniwersytetu Wileńskiego przez syna hetmana, a w 1832 roku, po upadku powstania listopadowego, nastąpiła konfiskata na polecenie cara Mikołaja I, który podobno własnoręcznie wybrał osiem skrzyń najcenniejszych książek z księgozbioru kodeńskiego.
W 2008 roku w Brześciu w zorganizowanej przez bibliotekę obwodową konferencji „Księgozbiory brzeskie: problemy i perspektywy”, w której udział wzięli bibliotekarze z Sankt Petersburga, Wilna i Warszawy, podjęto decyzję o zrealizowaniu projektu „Rekonstrukcja wirtualna biblioteki rodowej Sapiehów”. Zrealizowano go wówczas przy udziale trzech bibliotek – narodowych w Mińsku i Sankt Petersburgu oraz obwodowej w Brześciu, przy wsparciu finansowym siedziby UNESCO w Moskwie.
Wydanie zawiera materiały z historii księgozbioru Sapiehów – jednego z najpotężniejszych rodów magnackich na terenie obecnej Białorusi, który okazał znaczący wpływ na rozwój ojczystej kultury. Sapiehowie posiadali kilka dużych księgozbiorów w Słonimiu, Różanie, Dereczynie, Kodniu. Dziś większa część tych zbiorów jest w posiadaniu Rosyjskiej Biblioteki Narodowej, Biblioteki Rosyjskiej Akademii Nauk, Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego oraz Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Na płycie przedstawiony jest katalog książek, które dawniej należały do zbiorów Sapiehów, 19 pełnotekstowych kopii najcenniejszych egzemplarzy z kolekcji Rosyjskiej Biblioteki Narodowej, a także materiały o genealogii i bibliografia wydań o historii rodu Sapiehów oraz ich księgozbiorów.
Kontynuacją nowej tradycji stało się zorganizowanie 14 czerwca 2014 roku czwartego już z kolei festiwalu „Brama Różańska”, na którym zaprezentowano kolejną pracę zbiorową – wydanie poświęcone dorobkowi życiowemu Józefa Ignacego Kraszewskiego. Nowy projekt multimedialny składa się z dwóch płyt CD. Pierwsza płyta zawiera bibliografię, utwory muzyczne i malarskie, monografię oraz kronikę życia i twórczości Kraszewskiego. Druga płyta przedstawia elektroniczną wersję jego utworów po polsku oraz w tłumaczeniach na języki białoruski, rosyjski i ukraiński. Realizacja projektu umożliwiła zebranie na jednym nośniku w formie cyfrowej różnorodnych źródeł dokumentalnych, oryginały których są w bibliotekach, archiwach i muzeach na Białorusi, Ukrainie i w Polsce, przez co zostały zaktualizowane szerokie zasoby informacji potrzebnej współczesnym badaczom i czytelnikom.
Uczestnicy projektu przejechali „szlakiem Kraszewskiego” – z Różany na terenie współczesnej Białorusi do miejsca, gdzie znajdował się należący do rodziców pisarza majątek Dołha koło Prużan, a następnie po stronie polskiej przez Białą Podlaską do Romanowa na Podlasiu, gdzie pisarz się wychowywał i skąd wyniósł pierwsze zainteresowania kulturą i literaturą. Romanów słynie z muzeum, mieszczącego się w odbudowanym domu Kraszewskich, natomiast w Dołhej nie zachowały się nawet fundamenty majątku. Jedynie w Prużanach w obwodzie brzeskim, gdzie w dawnym pałacyku Szwykowskich mieści się muzeum „Pałacyk Prużański”, muzealnicy zajmują się gromadzeniem dokumentów i innych materiałów związanych z Józefem Ignacym Kraszewskim.
Płyta została wydana w 2013 roku przez Narodową Bibliotekę Białorusi w Mińsku z zasobów Biblioteki Obwodowej im. M. Gorkiego w Brześciu, Narodowej Biblioteki Białorusi, Muzeum J.I. Kraszewskiego w Romanowie, Miejskiej Biblioteki Publicznej w Białej Podlaskiej, Obwodowej Uniwersalnej Biblioteki Naukowej w Równem, przy wsparciu Narodowej Komisji Republiki Białoruś w sprawach UNESCO.
Alina Wozijan
Tekst ukazał się w nr 12 (208) za 3-17 lipca 2014
