W 1919 r. powstał Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, którego prezesami do 1939 r. byli: Bernard Chrzanowski lata 1919-1923, hrabia Adam Zamoyski 1923-1936, płk dypl. Franciszek Arciszewski lata 1936-1939. W latach międzywojennych sokolstwo silnie rozwinęło swoje struktury, prowadząc pracę patriotyczno-wychowawczą oraz sportową, szczególnie rozwijając gimnastykę. Gama uprawianych przez gniazda sokole dyscyplin sportowych jest wielka. Uprawiali m.in.: gimnastykę sokolą, gimnastykę sportową i akrobatyczną, kolarstwo, hokej, rugby, karate, jeździectwo, łucznictwo, strzelectwo, zapasy, marszobiegi, krótkofalarstwo i modelarstwo, sporty obronne, turystykę i krajoznawstwo, wspinaczkę linową i wysokogórską, łączność, ratownictwo medyczne, kajakarstwo, gry w piłkę nożną, koszykową i siatkową, tenis, tenis stołowy, pływanie, podnoszenie ciężarów.
W latach okupacji niemieckiej i sowieckiej sokolstwo stanęło do obrony Ojczyzny. Jako żołnierze, sokoli walczyli w kampanii wrześniowej 1939 r., w szeregach żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wśród żołnierzy polskiego państwa podziemnego, szczególnie w ZWZ-AK. Niezliczona liczba sokołów zginęła w obronie Ojczyzny, inni zostali zamordowani w kacetach i łagrach.
W latach 1939-1988 sokolstwo polskie w kraju miało zakaz legalnej działalności. Po wojnie władze rządzące Polską nie pozwalają na legalizację „Sokoła”. Toteż przez prawie 50 lat sokoli w Polsce działają w konspiracji. Na emigracji znaleźli się niektórzy działacze i przywódcy „Sokoła”. W Wielkiej Brytanii organizuje się sokolstwo na czele z prezesem Franciszkiem Arciszewskim. Powstają na emigracji związki i gniazda-sokole. Legalna i nieprzerwana praca i działalność sokola rozwija się w Polish Falcons w USA i Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” we Francji. Istnieją bliskie kontakty sokołów w kraju i na emigracji. W Anglii powstały nowe gniazda sokole i założono Związek Sokołów Polskich w Wielkiej Brytanii.
Nadszedł listopad 1988 r. W dziejach Polski rozpoczął się nowy okres. W następstwie przemian demokratycznych w Polsce, sokoli przystąpili do rejestracji związku i gniazd w kraju. Zaczęły ożywiać legalną działalność gniazda sokole w Warszawie, Inowrocławiu, Gniewkowie, Bydgoszczy i Poznaniu.
W latach 1989-2002 ZTG „Sokół” w Polsce nawiązywało do tradycji i ideologii sokolej, stosując hasła polskiego sokolstwa. Przyjmuje naukę Kościoła katolickiego, jest organizacją wychowawczą, ideową i sportowo-rekreacyjno-turystyczną. Jest jednak świeckim Zakonem Rycerskim. Polskie sokolstwo jest apolityczne. ZTG „Sokół” w 1994 r. nawiązał współpracę z „Sokołem” w Czechach. W Pradze istnieje Federacja Światowa Sokolstwa.
Przez ostatnie 12 lat szukano nowych dróg w „Sokole”. Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce postawił na wychowanie i rozwój sportu powszechnego wśród dzieci i młodzieży. Szczególnie dotyczy to uprawiania masowej i zdrowotnej gimnastyki. Przede wszystkim nauczenie nawyku gimnastykowania wśród całego społeczeństwa polskiego. Zaczyna od młodzieży, ponieważ 75% członków „Sokoła” w Polsce – to młodzież. Program sokolstwa obejmuje organizację masowych zlotów sokolich – okręgowych, dzielnicowych oraz powszechnych. Polscy sokoli uważają, że wychowanie jest skuteczniejsze tam, gdzie istnieje przedłużone oddziaływanie wychowawcze. Trudno „naprawić” człowieka, jeśli sam tego nie chce. „Sokół” daje propozycję młodym ludziom. W organizacji mają szansę rozwoju osobowości, samorządności i demokracji. Polskie sokolstwo nawiązuje ściśle do swoich korzeni i swego dorobku. „Sokół” jest organizacją otwartą na jednoczenie się ludzi. Popiera idee zjednoczenia Europy.
Obecnie związek zrzesza 44 towarzystwa i blisko 8 tys. członków. W kilkuset sekcjach sportowych prowadzi zajęcia w 32 dyscyplinach. Kontynuując tradycję przedwojennego ZTG „Sokół” w Polsce prowadzi wśród młodzieży pracę patriotyczno-wychowawczą, krzewiąc cnoty rycerskie i obywatelskie, umacniając miłość do Ojczyzny i poczucie tożsamości narodowej. Ta najstarsza polska organizacja sportowa jest dzisiaj nowoczesną młodzieżową organizacją. Jako jedna z nielicznych organizacji sportowych, całkowicie opiera pracę na honorowej działalności członków. Związek nie posiada ani jednego etatu administracyjnego.
Krzysztof Szymański
Tekst ukazał się w nr 3 (103), 12 – 28 lutego, 2011
Czytaj też:
Antoni Durski – ojciec lwowskiego „Sokoła”
