Z badań przeprowadzonych w 2005 roku, które objęły dwie ponad stuosobowe grupy absolwentów, którzy powrócili bądź zostali w Polsce, wynika, że jedynie 28 proc. absolwentów, którzy zostali w Polsce po studiach, planowali pozostanie w kraju przed podjęciem nauki, natomiast 41 proc. z nich nie zamierzało zostać w kraju.
W badaniach absolwentom zadano także pytanie, czy zachęciliby młodszych kolegów z kraju swojego pochodzenia do podjęcia studiów w Polsce? Ciekawym jest fakt, że 83 proc. absolwentów, którzy powrócili do siebie, odpowiedzieli twierdząco na to pytanie, natomiast jedynie 69 proc. absolwentów, którzy pozostali w Polsce zrobiłoby to samo. Mimo, że wyniki tych badań miały charakter jedynie szacunkowy, możemy stwierdzić, że deklarowane plany studentów na temat ich chęci pozostania lub nie w Polsce po studiach nie zawsze są zgodne z ich przyszłymi wyborami.
Z drugiej zaś strony, mniejszy odsetek absolwentów, którzy pozostali w Polsce i deklarowali gotowość zachęcania młodzieży do studiów w kraju, świadczy o tym, że zadowolenie ze studiów i pobytu w Polsce również nie musi wskazywać na ich przyszłe plany. Wracając do tezy przyczyniania się do rozwoju polskich środowisk, wyniki tychże badań wskazują na równie wysoki poziom zaangażowania w życie społeczności polskiej w kraju pochodzenia zarówno tych absolwentów, którzy powrócili, jak i tych, którzy pozostali w Polsce.
Podsumowując wyniki badań możemy dojść do wniosku, że na decyzję o pozostaniu w kraju bądź powrocie w rodzinne strony mają wpływ przede wszystkim inne zewnętrzne czynniki. Warto wymienić tutaj chociażby sytuację ekonomiczno-społeczną w krajach, z których pochodzą studenci, zapotrzebowanie rynków pracy, a także indywidualne aspiracje studentów niekoniecznie powiązanych z przesłankami patriotycznymi.
Jeśli w Polsce absolwent będzie miał więcej szans na zatrudnienie, niż u siebie, to w takim przypadku najprawdopodobniej pozostanie w Polsce po studiach. Jeżeli Polacy w miejscowości, z której pochodzi student, są mało aktywni, rozproszeni, bądź są obiektem dyskryminacji i ich potrzeby nie są uwzględniane przez społeczność lokalną, to mimo ewidentnej potrzeby poprawy tej sytuacji, absolwent może nie podjąć się takiego wyzwania. Wielu absolwentów, którzy pozostali w Polsce, podjęli się pracy w kraju bądź też założyli rodziny z obywatelami Polski.
Inną ważną kwestią mającą wpływ na decyzje absolwentów jest samoidentyfikacja etniczna i poczucie tożsamości narodowej, które również mogą ulec zmianie w trakcie studiów w Polsce. Studenci często wspominają o tym, że w domu od lat kultywowano polską tradycję, katolicyzm, świadomość swojego pochodzenia, dlatego też decyzja o podjęciu studiów w Polsce była w pełni naturalną. Natomiast w trakcie pobytu w Polsce często stają oni przed faktem konieczności obrony swojej polskości.
W myśl przepisów prawnych są oni cudzoziemcami, koledzy ze studiów i członkowie społeczności lokalnych również nie postrzegają cudzoziemców ze Wschodu, nawet tych z polskimi korzeniami, jako rodaków. Przykre doświadczenia często zniechęcają młodych studentów do myślenia w kategoriach odbudowy polskości w swoim kraju. Nie możemy również zignorować faktu, że chociaż część studentów wymienia przesłanki patriotyczne, jako jedne z głównych motywów przyjazdu na studia do Polski, jednak częściej wymieniają również atrakcyjność i prestiż kształcenia w Polsce oraz możliwość uzyskania stypendium.
Polska na wiele sposobów dba o Polaków na Wschodzie. Pomijając możliwość kształcenia się w Polsce, możemy wymienić takie sprzyjające inicjatywy, jak: fundowanie stypendiów studentom polskiego pochodzenia, którzy kształcą się w krajach byłego ZSRR, wspieranie organizacji zrzeszających Polaków na Wschodzie, wprowadzenie Karty Polaka i wiele innych. Podsumowując można dojść do wniosku, że problematyka ta wymaga dokładnej analizy i rzetelnych badań. Takie badania będą możliwe tylko w przypadku dokładnego sprecyzowania zakładanych celów i oczekiwanych efektów odbudowy polskiej inteligencji za granicą.
Deklaracje studentów na temat ich planów na przyszłość z pewnością nie są wystarczająco reprezentatywnym źródłem, na podstawie jakiego możemy wnioskować o powodzeniu określonych działań programu kształcenia cudzoziemców, dlatego też warto byłoby rozważyć zainicjowanie systematycznych badań losów absolwentów. W takich badaniach nie może być pominięty wpływ innych zewnętrznych w stosunku do samego programu kształcenia czynników.
Wyniki przeprowadzonych badań (raczej o charakterze jakościowym, nie ilościowym) wskazują, że mimo zakładanego powrotu absolwentów, wielu absolwentów zamierza pozostać w Polsce, co jest zgodne z wymienianymi przez nich motywami przyjazdu na studia: lepsze perspektywy odnośnie pracy zawodowej, chęć osiedlenia się w Polsce i założenia w tym kraju rodziny, a także perspektywy dalszego wyjazdu na Zachód. Jednak liczne powroty absolwentów i ich aktywność zarówno na polu zawodowym, jak i społecznym, a także ich zadowolenie ze studiów i deklarowana gotowość zachęcania młodzieży do studiów w Polsce napawa optymizmem i świadczy o dużym powodzeniu programu kształcenia młodzieży polskiego pochodzenia z Kresów.
Vadim Gierko
