W jakim celu polski rząd funduje stypendia dla Polaków zza granicy i jakie są tego efekty.
Kształcenie osób polskiego pochodzenia ze Wschodu jest ogromną inwestycją dla państwa. Studenci zyskują natomiast doskonałą perspektywę rozwoju.
Możliwość otrzymania dyplomu polskiej uczelni wyższej, a także przyznawanie im stosunkowo wysokiego stypendium nie są celami samymi w sobie. Są to działania, które w założeniu mają przyczynić się do odbudowy polskiej inteligencji na Wschodzie.
Co się za tym kryje? Rząd polski i opinia publiczna, a także społeczności polskie za granicą mają nadzieję na powrót zagranicznych absolwentów do swoich krajów, podjęcie przez nich pracy w zawodzie, przyczynienie się do rozwoju polskich środowisk na Wschodzie, a co za tym idzie – proeuropejskiej orientacji społecznej.
Zasadność takiego ujęcia odbudowy polskiej inteligencji niejednokrotnie była przedmiotem dyskusji. Czy tylko powrót absolwentów w rodzime strony i przyczynienie się tam do odbudowy polskości jest jedynym sposobem na rozwój polskich społeczności poza granicami kraju? Przecież pozostanie absolwenta w Polsce nie oznacza zerwania kontaktów z Polakami w swoim państwie. Taka osoba może być swojego rodzaju „łącznikiem” dwóch regionów, może udzielić pomocy i cennych rad nie tylko tym, którzy nie wyjechali, ale również tym, którzy zamierzają wybrać się do Polski. Jedno jest pewne – cel jest szczytny, ale definiowany i realizowany może być na wiele sposobów.
Jakie są zatem efekty kształcenia cudzoziemców, biorąc pod uwagę realizację zakładanego celu odbudowy polskiej inteligencji na Wschodzie? Precyzyjne oszacowanie efektów kształcenia jest trudne do zrealizowania z kilku względów. Po pierwsze, ośrodki badawcze mają utrudniony dostęp do osób, które ukończyły studia w Polsce ze względu na brak prowadzonych tego typu statystyk – nie wiadomo dokładnie ile osób wróciło do kraju, ilu zostało. Konsulaty na Ukrainie, Białorusi i w innych krajach, z których na studia rekrutuje się polską młodzież, dysponują informacją na temat tych obywateli, którzy sami zgłaszali się do nich po ukończeniu studiów w Polsce. Są to jednak szczątkowe dane.
Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej w Polsce posiada informacje na temat liczby studentów, którym było wypłacane stypendium, a także ilu skończyło studia i uzyskało dyplom. Nie wiadomo natomiast, gdzie obecnie pracują absolwenci. Brak informacji na temat liczebności powrotów studentów ze Wschodu utrudnia sformułowanie jednoznacznej oceny: Czy zakładana odbudowa polskiej inteligencji na Wschodzie przynosi wymierne rezultaty?
W obliczu trudności, specjaliści zlecają okresowe sporządzanie analiz dotyczących deklarowanych przez obecnych studentów planów na przyszłość. Jest to o wiele łatwiejszy sposób na oszacowanie efektów kształcenia, aczkolwiek nie odzwierciedla stanu rzeczywistego. Plany na przyszłość mogą ulec zmianie w każdym momencie. Nie mniej jednak, wyniki badań tego rodzaju są jak na razie jedynym źródłem informacji w tym zakresie, służą pomocą w oszacowaniu zakładanych efektów i wskazują na główne tendencje w wyborach i losach absolwentów.
Zarówno 15 lat temu, gdy zaczęły pojawiać się pierwsze analizy w tym zakresie, jak i w chwili obecnej studenci z Ukrainy i Białorusi częściej niż studenci z bardziej odległych państw, np. Kazachstanu, deklarują chęć powrotu w rodzinne strony. Takie deklaracje zapewne uwarunkowane są bliskością geograficzną państw, która sprzyja mobilności. Studenci z Kazachstanu natomiast częściej mówią o braku perspektyw na znalezienie pracy w swoim kraju i silniej rozważają opcje pozostania w Polsce.
W ostatnim czasie utrzymuje się tendencja do wydłużania przez cudzoziemców studiów w Polsce, np. przez zmianę kierunku studiów, bądź też wybór dodatkowych kursów. Uzyskanie w Polsce dyplomu ukończenia studiów stacjonarnych umożliwia cudzoziemcowi pracę w kraju; udokumentowane pochodzenie polskie i dłuższy pobyt w państwie stwarzają możliwość ubiegania się w przyszłości o polskie obywatelstwo, dlatego też wielu obcokrajowców ze Wschodu wiąże przyszłość z tym krajem.
