W czwartek, 6 lutego, na Zamku Królewskim w Warszawie Społeczny Komitet Opieki nad cmentarzem Stara Rossa w Wilnie odebrał prestiżową nagrodę imienia profesora Aleksandra Gieysztora. Nagroda przyznawana jest przez Fundację Kronenberga przy banku Citi Handlowy za wybitne osiągnięcia na rzecz ochrony polskiego dziedzictwa kulturowego. Wyróżnienie wręczono po raz piętnasty.
Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą nagrodzono za utrwalanie i ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego zagranicą, za szczególne osiągnięcia na polu działalności konserwatorskiej oraz za opiekę i ratowanie zabytkowych nagrobków najstarszej polskiej nekropolii w Wilnie – cmentarza na Rossie. Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą powstał w 1990 roku z inicjatywy mieszkających w Wilnie Polaków – nieżyjącego już dziennikarza Jerzego Surwiły, lekarza Olgierda Korzenieckiego, dziennikarki Haliny Jotkiałło i Alicji Klimaszewskiej (pełniącej obecnie funkcję przewodniczącej). Zrzeszeni w Komitecie Polacy przyczynili się do ratowania zabytkowego polskiego cmentarza. Wielkim entuzjastą powstania i pracy Komitetu był opiekun warszawskich Powązek Jerzy Waldorff. Członkowie Komitetu przyczynili się do renowacji 60 zabytkowych pomników.
Wileński cmentarz na Rossie obok cmentarza na Powązkach w Warszawie, lwowskiego Łyczakowa i krakowskich Rakowic stanowi jedną z najważniejszych i najcenniejszych nekropolii narodowych. Na wileńskim cmentarzu spoczywają prochy Władysława Syrokomli, Joachima Lelewela, Franciszka Smuglewicza, Antoniego Wiwulskiego, Józefa Montwiłła i profesorów Uniwersytetu Stefana Batorego (w tym profesora Euzebiusza Słowackiego, ojca Juliusza Słowackiego). Najbardziej znanym miejscem na cmentarzu jest grobowiec matki Józefa Piłsudskiego, Marii z Billewiczów Piłsudskiej, do którego w 1936 roku złożono serce Marszałka. Na wielkiej kamiennej płycie widnieje napis „Matka i Serce Syna”. Na Rossie są też nagrobki żołnierzy polskich poległych w latach 1919-1920, żołnierzy z września 1939 r. i uczestników operacji Armii Krajowej „Ostra Brama” z 1944 r. Na szczęście Stara Rossa uniknęła losów Łyczakowa, po wojnie w latach 60. XX w. na cmentarzu zaprzestano chowania zmarłych (nowe nagrobki pojawiały się sporadycznie), co pozwoliło zachować układ starej, zabytkowej nekropolii. Niestety, wraz z upływem lat cmentarz niszczał, do czego przyczyniły się mechaniczne uszkodzenia, dewastacja i zaniedbanie.
Obecnie renowacja starych, zniszczonych grobów na zabytkowym cmentarzu odbywa się dzięki Społecznemu Komitetowi Opieki nad Starą Rossą, a środki są pozyskiwane z cegiełek i kwest. Tradycyjnie pieniądze dla Rossy gromadzone są podczas kwesty na Starych Powązkach w Warszawie. Podczas tegorocznej – zbiórkę prowadziły m.in. Alicja Klimaszewska i Halina Jotkiałło z nagrodzonego Komitetu – na rzecz Rossy zebrano 32 tysiące złotych.
Nagroda im. prof. Gieysztora uchodzi za najbardziej prestiżowe pozarządowe wyróżnienie przyznawane za ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego. Jej wysokość wynosi 50 000 zł (ok. 12 000 euro). Patron nagrody – Aleksander Gieysztor – był wybitnym naukowcem, prezesem Polskiej Akademii Nauk. Poprzednimi laureatami nagrody byli prof. Norman Davies; prof. Jacek Purchla; prof. Jan K. Ostrowski, dyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu; Kazimierz Piotr Zaleski, dyrektor Biblioteki Polskiej w Paryżu i Anda Rottenberg, historyk sztuki, kuratorka i krytyk. Jubileuszowa edycja nagrody została objęta honorowym patronatem prezydenta RP.
Beata Kost
Źródło: materiały prasowe
