Powstałe w ubiegłym roku w Warszawie Stowarzyszenie „Res Carpathica” – skupiające miłośników Karpat – rozpoczęło realizację zainicjowanego wcześniej projektu obejmującego zorganizowanie konferencji z udziałem prelegentów z Polski i Ukrainy na temat badań etosu regionu, jego historii i udostępnienia turystycznego.
Pierwsze projektowe spotkania badaczy polskich i ukraińskich z udziałem przedstawicieli wspólnoty polskiej na Ukrainie odbyły się 1 i 2 czerwca br. w Stanisławowie (Iwano-Frankiwsku) i Rafajłowej (Bystryci). Poświęcono je upamiętnieniu 80. rocznicy pierwszego wydania w 1936 r. w Warszawie „Prawdy starowieku” – pierwszej części cyklu „Na wysokiej połoninie” Stanisława Vincenza (1888–1971), wielkiego piewcy Huculszczyzny.
Nic, co karpackie,
nie jest nam obce.
Współorganizatorami konferencji ze strony polskiej były: Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie” (podległa Senatowi RP) i Instytut Kulturoznawstwa Akademii Ignatianum w Krakowie, ze strony ukraińskiej natomiast Centrum Kultury Polskiej i Dialogu Europejskiego, Przykarpacki Uniwersytet Narodowy im. Wasyla Stefanyka w Iwano-Frankiwsku oraz Silśka Rada w Bystryci. Patronat honorowy sprawował Konsulat Generalny RP we Lwowie, zaś naukowy – Instytut Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Patronami medialnymi były redakcje „Kuriera Galicyjskiego” i „Buntu Młodych Duchem”.
Kierowana przez dr. Jana Skłodowskiego, prezesa Stowarzyszenia „Res Carpathica”, 40-osobowa grupa z Polski reprezentowała znawców tematyki karpackiej z różnych dziedzin i środowisk: akademickich, naukowych, dziennikarskich, turystycznych i regionalnych. Goście z kraju odwiedzili Centrum Kultury Polskiej i Dialogu Europejskiego w Stanisławowie, a jego dyrektor Maria Osidacz zapoznała przybyłych z funkcjonowaniem ośrodka. Katarzyna Garncarek z Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie” przekazała przywiezione z Polski książki i pomoce edukacyjne. Goście mieli też okazję spotkać się z nauczycielami języka polskiego i przedstawicielami polskich organizacji oraz zwiedzić historyczne centrum niegdyś trzeciego (po Lwowie i Krakowie) miasta Galicji, w czym pomagał jako przewodnik Mychajło Dejnega, dyrektor miejscowego Muzeum Sztuki Sakralnej.
Referaty przygotowane na konferencję odznaczały się dużą różnorodnością. W pierwszej części zebrani w gościnnym Centrum Kultury Polskiej i Dialogu Europejskiego wysłuchali pięciu wystąpień. Prof. dr hab. Ewa Paczoska z Uniwersytetu Warszawskiego ukazała epopeję huculską Stanisława Vincenza „Między mitem a rzeczywistością”, w nawiązaniu do modernistycznych utworów Stanisława Witkiewicza „Na przełęczy” i Kazimierza Przerwy-Tetmajera „Na skalnym Podhalu”; cykl „Na wysokiej połoninie” to właściwie literatura „między utopią a allotopią (wizją świata alternatywnego)”, bliska gatunkowo dzisiejszej fantasy. Dr Stanisław Zawodnik z Association Polonaise w Genewie pokazał slajdy z wędrówek szwajcarsko-francuskimi śladami Vincenza, a dr Krzysztof Duda z krakowskiej Akademii Ignatianum zaprezentował ludzi i krajobrazy Karpat Wschodnich z bogatych zbiorów fotograficznych przyjaciela pisarza, znakomitego botanika prof. Tadeusza Wilczyńskiego (1888-1981), który po wojnie pozostał we Lwowie. Dwa kolejne referaty dotyczyły Pokucia i Huculszczyzny: mgr Natalia Tarkowska (Akademia Ignatianum) naszkicowała historię i specyfikę tutejszych miejscowości uzdrowiskowych i letniskowych na przykładzie Burkutu, zaś mgr Jarosław Krasnodębski z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu omówił powstanie i krótką działalność Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Stanisławowie w latach 1938–1939.
Drugą część konferencji kontynuowano w Przykarpackim Uniwersytecie Narodowym im. Wasyla Stefanyka, gdzie gości powitał jego prorektor prof. dr hab. Andrij Zahorodniuk (w zastępstwie rektora prof. dr. hab. Ihora Cependy). Dr inż. arch. Włodzimierz Witkowski z Politechniki Łódzkiej, który od ponad dwudziestu lat prowadzi studenckie praktyki terenowe na Ukrainie, swoje wystąpienie poświęcił cerkwiom typu huculskiego. Z kolei prof. dr hab. Wołodymyr Komar mówił o założeniu i przedwojennej działalności Towarzystwa Przyjaciół Huculszczyzny, a mgr Wojciech Włoskowicz z Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk – o wybranych nazwach geograficznych Huculszczyzny, jak na przykład Pop Iwan, w polskim zwyczaju językowym. Doc. Mykoła Genek sięgnął do źródeł porozumienia polsko-ukraińskiego i doświadczeń kontaktów międzynarodowych paryskiej „Kultury”. Dr Dariusz Dyląg (Galicyjskie Towarzystwo Historyczne) opowiedział o schroniskach, których już nie ma – obiektach czeskich, polskich, rumuńskich, ukraińskich i węgierskich organizacji turystycznych w Karpatach Wschodnich do 1944 r. Ostatnim referentem konferencji w Iwano-Frankiwsku był doc. Andrij Korolko, którego zainteresował zjazd naukowy „Środkowe i Wschodnie Polskie Karpaty” zorganizowany w 1938 r. w Krakowie.
Następnego dnia uczestnicy wyprawy na Pokucie pod egidą Stowarzyszenia „Res Carpathica” dotarli do Rafajłowej, by po zakwaterowaniu w pensjonatach Lubawa i Wodohraj spotkać się w domu kultury z miejscowymi władzami, dziećmi i młodzieżą ukraińską. Gości z Polski powitała Hanna Hawiuk, przewodnicząca rady wiejskiej w Bystryci oraz kierownictwo tutejszej szkoły, a szkolny zespół regionalny zaprezentował program artystyczny. Tutaj też odbyła się trzecia i ostatnia część konferencji, na którą złożyło się kolejne sześć referatów.
Prof. dr hab. Aleksander Smoliński (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) ukazał wpływ mody wojskowej na fenomen męskiego huculskiego stroju regionalnego, a dr Ewelina Lesisz z Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego opowiedziała o barwnym huculskim święcie Jordanu. Dr Magdalena Sobolewska-Bereza (Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego) przedstawiła unikalne aspekty przyrodnicze Karpat Wschodnich, zaś Bogdan Bereza mówił o górach na pograniczach kultur i społeczeństw oraz racjach widzianych z dwóch stron. Drugie wystąpienie dr. Dyląga, autora przewodnika po Gorganach, dotyczyło tym razem kwestii znakowania „najdzikszych gór Europy” i współpracy gorgańskich znakarzy z Czech, Polski i Ukrainy. Pierwsze „Warsztaty Rafajłowskie” zakończyło wystąpienie dra Jana Skłodowskiego (Stowarzyszenie Historyków Sztuki) o Rafajłowej jako huculskiej wsi w Karpatach Wschodnich; prezes Stowarzyszenia „Res Carpathica” poprowadził następnie spacer historyczny po miejscowości. W konferencji brał udział Wasyl Hutyriak, prezes fundacji „Karpackie Ścieżki” i pionier znakowania szlaków turystycznych na Ukrainie, a obecnie autor serii 12 świetnych map ukraińskich.
Pobyt na Pokuciu uczestnicy konferencji wykorzystali również do odwiedzenia miejsc pamięci narodowej, związanych z bojami Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich ponad sto lat temu podczas I wojny światowej, która przyniosła Polsce niepodległość. Złożono wieńce – ich fundatorem był Janusz Byra z Niska, członek Stowarzyszenia „Res Carpathica” – oraz zapalono znicze przy pomnikach ku czci poległych w Rafajłowej i Nadwórnej oraz przy krzyżu na Przełęczy Legionów, gdzie w wigilię Zesłania Ducha Świętego na rozpoczęcie górskiego sezonu turystycznego została odprawiona polowa msza św. z udziałem młodzieży szkolnej ze Lwowa i Stanisławowa. Przewodnicy Dariusz Dyląg i Zbigniew Gołda opowiedzieli uczniom o topografii i historii tego miejsca.
Wspaniała w ciągu dnia pogoda sprzyjała wycieczkom w Gorgany. Większość uczestników „Warsztatów Rafajłowskich 2017” wybrała się na Przełęcz Legionów, niektórzy zaś dotarli na Pantyr czy połoninę Płoska, a nawet na Sywulę. Podczas wieczorów regionalnych w kolibie pensjonatu Lubawa nie zabrakło występów wokalno-instrumentalnych. Swoje utwory śpiewał Wojciech Tomaszewski – bard z Warszawy, który regularnie podróżuje na Huculszczyznę, z koncertem wystąpił też Roman Sadruk, dyrektor szkoły w Pasiecznej.
Końcowym akordem wyprawy Stowarzyszenia „Res Carpathica” na Pokucie był udział w niedzielnej mszy św. w kościele parafialnym pw. Wniebowzięcia NMP w Nadwórnej, którą odprawił ks. proboszcz Igor Hawrysyk. Dr Jan Skłodowski podziękował rodakom za kultywowanie tradycji i podtrzymywanie pamięci historycznej o walkach Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich.
Andrzej W. Kaczorowski
Tekst ukazał się w nr 11 (279) 13-29 czerwca 2017
