Kościół pw. Matki Bożej Ostrobramskiej na Górnym Łyczakowie już od czasu powstania zamiaru jego budowy miał mieć charakter wotywny i symboliczny.
Wotywny – ponieważ kościół wybudowano u „wschodniej bramy miasta, w miejscu, gdzie padł bolszewicki granat w roku 1920”, co miało być wyrazem wdzięczności lwowskiego Kościoła rzymskokatolickiego i osobiście arcybiskupa Bolesława Twardowskiego „za ocalenie Lwowa przed najazdem bolszewików oraz szczęśliwy powrót Lwowa na łono zmartwychwstałej Ojczyzny po 140 latach niewoli”. Symboliczny charakter kościoła wyrażał się w tym, że był on sztandarowym przykładem wzmożonego budownictwa kościelnego w latach 20. i 30. XX wieku we Lwowie, a nawet całej archidiecezji lwowskiej. Kościół św. Elżbiety był takim symbolem czasów arcybiskupa Józefa Bilczewskiego, kościół Matki Boskiej Ostrobramskiej natomiast – czasów arcybiskupa Bolesława Twardowskiego.
Sprawę budowy nowego kościoła na Górnym Łyczakowie omawiano w kurii metropolitalnej i w prasie lwowskiej już w latach 20. XX wieku, zaś 18 sierpnia 1927 roku Rada miasta postanowiła przekazać „parcelę na Łyczakowie o łącznej powierzchni około 6000 m² pod budowę kościoła”. Formalne zatwierdzenie tej decyzji nastąpiło 9 listopada 1928 roku, a 11 listopada abp Bolesław Twardowski uroczyście poświęcił plac budowy. Lwowski metropolita był, według Aleksandra Medyńskiego, „nie tylko inicjatorem, ale i fundatorem tej nowej religijno-narodowej strażnicy na Górnym Łyczakowie. Był ofiarnym do ostatnich granic fundatorem tej nowej, a tak nieodzownej na peryferiach miasta świątyni w dosłownym tego wyrazu znaczeniu, prawie cały bowiem ciężar finansowy monumentalnego kościoła spoczął na jego ramionach”. Arcybiskup też postanowił zaprosić ojców salezjanów do pracy duszpasterskiej w parafii i do organizacji zakładu wychowawczego dla „opuszczonej młodzieży”. Przewidywano również udział oddziałów wojskowych w nabożeństwach i defiladach przed kościołem, tym bardziej, że obok na Jałowcu mieściły się koszary 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich.
19 kwietnia 1930 roku ogłoszono konkurs na projekt świątyni. Postanowiono do udziału w konkursie zaprosić sześciu znanych architektów ze Lwowa, Krakowa i Warszawy. Jury konkursu w dniach 7–12 lipca tegoż roku oceniło nadesłane projekty i wyróżniło projekt prof. Adolfa Szyszko-Bohusza z Krakowa. Jednak decyzja arcybiskupa była inna. Postanowił przyjąć do realizacji projekt lwowskiego architekta Tadeusza Obmińskiego, profesora Politechniki Lwowskiej.
5 sierpnia 1931 roku rozpoczęto wykopy pod fundamenty kościoła, a 4 października abp Bolesław Twardowski poświęcił kamień węgielny pod budowę świątyni. Kilka miesięcy później, 18 lipca 1932 roku zmarł autor projektu prof. Obmiński. W tej sytuacji arcybiskup postanowił kierownictwo budowy powierzyć znanemu architektowi Wawrzyńcowi Dayczakowi i inżynierowi Stefanowi Neuhoffowi. Pierwszy był autorem projektów kilkudziesięciu kościołów we Lwowie i na terenie archidiecezji, osobą bliską kurii metropolitalnej. Inżynier Stefan Neuhoff współpracował z arcybiskupem Twardowskim jeszcze w Tarnopolu podczas budowy kościoła pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy, bliźniaczego kościołowi św. Elżbiety we Lwowie, zaprojektowanego przez architekta Teofila Teodora Talowskiego.
Wawrzyniec Dayczak dokonał znacznych zmian w projekcie Obmińskiego, zaprojektował niektóre elementy wyposażenia i ozdobienia świątyni (np. ambony i tabernakulum głównego ołtarza). Zmiany wprowadzone przez W. Dayczaka były dla niektórych badaczy podstawą twierdzenia, że był on współautorem całego projektu.
Prace budowlane prowadzono bardzo szybko i 7 października 1934 roku abp Twardowski uroczyście konsekrował kościół. W ołtarzu głównym złożono relikwie św. Stanisława Biskupa i św. Jozafata Kuncewicza. 29 września 1935 roku w ołtarzu bocznym złożono relikwie św. Jana Bosco, „przeniesione w uroczystej procesji z katedry łacińskiej”.
Monumentalny kościół jest zbudowany na wzniesieniu po północnej stronie ulicy Łyczakowskiej na osi wschód-zachód. Przed głównym wejściem do świątyni od strony zachodniej rozplanowano obszerny plac i taras z monumentalnymi schodami i balustradą. Od strony południowej wzdłuż ulicy Łyczakowskiej w 1936 roku wybudowano „silne mury oporowe”. Właśnie wtedy przełożono tędy szyny tramwajowe na Górny Łyczaków, położone o 2,5 metra poniżej poziomu kościoła.
Świątynię wymurowano z cegły, fundamenty i cokół z żelbetonu i ciosanego kamienia. Z tegoż kamienia zbudowano taras i balustradę. Żelbeton również szeroko wykorzystano przy budowie stropów i innych części budowli. Formy architektoniczne kościoła wzorowano na kształtach wczesnochrześcijańskich bazylik z wysoką wieżą-kampanilą. Profesor Krzysztof Stefański sprecyzował formy architektoniczne i ozdobienie świątyni w takich słowach: „wzniesiony na lwowskim Łyczakowie kościół projektu niegdysiejszego mistrza lwowskiej secesji Tadeusza Obmińskiego stanowił modernistyczną interpretację form włoskiego trecenta i starochrześcijańskich bazylik”.
Korpus kościoła jednonawowy z nieco węższym prezbiterium zamkniętym półkolistą absydą od strony wschodniej i muzycznym chórem od strony zachodniej. Nawę główną ozdobiono filarami z półkolistymi arkadami i kolumnami, które stwarzają iluzję rzędu kapliczek bocznych wewnątrz i układu trzynawowego od zewnątrz. Nawa główna wysoka ponad 20 metrów ma wymiary: 45 metrów długa, a 13 metrów szeroka i mieści 2200 osób.
Fasadę świątyni podzielono gzymsem na dwie kondygnacje. W kondygnacji dolnej zbudowano portyk, złożony z trzech arkad wspartych na kolumnach. Na osi środkowej portyku znajduje się wejście główne do świątyni. W kondygnacji górnej na osi głównej umieszczono kapliczkę, flankowaną kolumnami i zwieńczoną trójkątnym daszkiem. W głębi oszklonej wnęki kapliczki znajduje się mozaikowy obraz Matki Bożej Ostrobramskiej. Powyżej kapliczki umieszczono hagiogram MARYA, flankowany przez płaskorzeźby szybujących aniołów podtrzymujących koronę. Mozaikę w 1933 roku wykonał znany artysta z Krakowa o. Wojciech Pieczonka TJ. Płaskorzeźby aniołów są dziełem lwowskiej rzeźbiarki Janiny Reichertówny (Reichert-Toth). Obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej koronowanej papieskimi koronami był najbardziej znaną ambitną realizacją mozaikową z lat 20-30. XX wieku we Lwowie. Uważano go za najwybitniejsze dzieło artystyczne w ozdobieniu świątyni. Obraz otaczała złota promienista aureola. Na dole znajdował się napis mozaikowy: „Panno święta co w Ostrej świecisz Bramie cudem nas wróciłaś na Ojczyzny łono”. Było to jedyne we Lwowie dzieło słynnego krakowskiego mozaicysty.
Od strony południowej i północnej fasadę główną flankowano dwoma dwukondygnacyjnymi przybudówkami. Są one niższe od nawy głównej, wysunięte do przodu i tworzą rodzaj ryzalitów, co nadaje fasadzie nie tylko monumentalności, ale i malowniczości. Do korpusu kościoła od strony północnej przybudowano kaplicę, a od południowej – skarbczyk i zakrystię, które są połączone przejściem do przybudowanej smukłej wieży-dzwonnicy.
Wieża składa się z czterech kondygnacji, każda innej wysokości, i została „uwieńczona u szczytu nie hełmem, ale na kształt campanilli włoskiej piękną powiewną gloriettą. Wieża wybudowana została z betonu zbrojnego, drzewo zastąpiono w jej strukturze żelazem, z którego wykonano konstrukcje dachowe i okienne”. W części górnej są miejsca na mechanizm i tarcze zegarowe, ale zegar nigdy nie został wmontowany. Natomiast zawieszono dwa dzwony, jeden pod nazwą „Bolesław” wagą 3100 kg, drugi – „Matki Boskiej Nieustającej Pomocy” wagą 1900 kg. Na płaszczach dzwonów umieszczono stosowne napisy. Dzwony odlano w firmie Karola Schwabego z Białej, która wygrała przetarg ze słynną odlewnią Ludwika Felczyńskiego z Przemyśla. 19 września 1936 roku dzwony uroczyście konsekrował biskup Franciszek Lisowski.
Biskup również poświęcił tablicę pamiątkową, ustawioną w prezbiterium kościoła, zaprojektowaną przez Wawrzyńca Dayczaka i wykonaną przez firmę Tadeusza Tyrowicza. Tablicę wykonano z czarnego marmuru, w części górnej umieszczono medalion arcybiskupa Bolesława Twardowskiego obramiony wieńcem laurowym. W części dolnej napis upamiętniający fundację kościoła przez arcybiskupa i konsekrację świątyni 7 października 1934 roku.
Nawę i prezbiterium nakryto płaskim stropem żelbetowym z kasetonami. Chór muzyczny z niewysokim parapetem bez balustrady jest wsparty na czterech filarach. Przejścia pomiędzy nimi zamknięto cylindrycznymi arkami. Oświetlona jest nawa przez dziesięć prostokątnych okien, po pięć z każdej strony, zamkniętych półkoliście. Nad tymi w części górnej są małe koliste okna. Wszystkie okna oszklono szkłem katedralnym o pastelowych kolorach. Prezbiterium oddzielono od nawy półkolistą arkadą, flankowaną smukłymi kolumnami.
Przed 1939 rokiem nie zdążono zbudować ołtarzy, nie było organów, nie wstawiono mechanizmu zegarowego na wieży. Wyposażenie było częściowo prowizoryczne, częściowo niepowiązane ze sobą stylowo. Prawdopodobnie nie istniała artystyczna koncepcja aranżacji wnętrza, która stopniowo byłaby wprowadzana w życie. W 1934 roku zbudowano marmurową mensę ołtarza głównego w absydzie i ustawiono na niej drewniane tabernakulum, wykonane według projektu W. Dayczaka. Według jego projektu w tymże roku zbudowano marmurową ambonę, wspartą na sześciu kolumnach. W ołtarzu głównym ustawiono obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej autorstwa siostry Marii Tadei (Michaliny Firczyk), wykonany jeszcze w 1931 roku.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 6-7 (274-275) 11-27 kwietnia 2017
