Kaplica znajduje się przy ul. Leona Sapiehy i stanowi część integralną zabudowy klasztoru i zakładu dla sierot sióstr zgromadzenia Opatrzności Bożej.
Początki owego zgromadzenia we Lwowie sięgają roku 1854, kiedy to księżniczka Jadwiga Sapieżyna kupiła pierwszy budynek dla domu wychowawczego „dla zdemoralizowanych kobiet”. Regulamin zgromadzenia był przyjęty na podstawie francuskiego Towarzystwa „La Misericorde” w miejscowości Laval. Siostry Opatrzności Bożej we Lwowie były potocznie nazywane „prowidentkami”. W 1861 r. regulamin zgromadzenia został zatwierdzony przez lwowski ordynariat rzymskokatolicki i Namiestnictwo Galicyjskie, a w 1867 r. przez Papieża Piusa IX. W tym samym czasie zakonnicy poszerzyły pole swojej działalności, zaczęły się opiekować sierotami, organizowały początkową, a później powszechną szkołę dla dziewczynek.
Od 1904 r. siostry opiekowały się również tzw. „tanią kuchnią”, zorganizowaną dzięki dotacjom hrabiny Alfonsyny Dzieduszyckiej. Tak powstał Zakład św. Teresy, który zajmował dość rozległe terytorium między ul. L. Sapiehy, św. Teresy i ogrodem sióstr sercanek. W 1860 r. siostry prowidentki zamówiły projekt nowych budynków klasztoru, zakładu i kościoła u lwowskiego budowniczego i architekta Józefa Franza. On również w latach 1860 – 1862 kierował budownictwem, które kosztowało 66 tys. zł. reńskich. Dnia 22 kwietnia 1863 r. arcybiskup Franciszek Ksawery Wierzchlejski poświęcił kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. W latach 60. XIX w. w stylu neorenesansowym i neobarokowym zbudowano trzy ołtarze i chór muzyczny, ozdobiono nawę i apsydę. Pierwsze obrazy do nowo zbudowanej świątyni ofiarowała hrabina Julianna Wanda z Potockich Caboga. Święte obrazy przedstawiały św. Teresę, św. Katarzynę, św. Dominika i Jezusa Chrystusa jako ogrodnika, ukazującego się św. Marii Magdalenie. Z czasem w kościele ustawiono stacje Drogi Krzyżowej, nowe obrazy, dwa epitafia barokowe. Najsłynniejszy był obraz Niepokalanego Poczęcia NMP pędzla hrabiny Zofii z Fredrów Szeptyckiej, matki metropolity Andrzeja Szeptyckiego. W 1881 r. zbudowano ogrodzenie od strony ul. L. Sapiehy, a w 1892 r. – od strony ul. św. Teresy. Również w 1892 r. ustanowiono organy, wykonane na firmie znanego lwowskiego organmistrza Jana Śliwińskiego.
W 1903 r. pod kierownictwem architekta W. Halickiego przeprowadzono remont budynków klasztoru i kaplicy. Podczas I wojny światowej w zakładzie ulokowano szpital Czerwonego Krzyża. W 1915 r. rosyjskie władze wojskowe zamknęły szkołę, którą otwarto dopiero po ich wycofaniu się ze Lwowa. Dzwony i rury cynowe organów zostały skonfiskowane przez austriacką władzę wojskową. W 1918 r. podczas polsko – ukraińskich walk o Lwów w kościół trafił pocisk, została uszkodzona część murów apsydy i wybito okna. W 1919 r. siostry dość szybko wyremontowały kościół i pomieszczenie zakładu, usunęły następstwa działań wojennych, wyremontowały organy, wstawiły nowe okna. Wtedy też założono wodociąg i zainstalowano oświetlenie elektryczne. W latach 1927 – 1929 kościół i pomieszczenia zakładu powtórnie otynkowano. W 1930 r. przebudowano skrzydło zachodnie sierocińca.
Kościół jest orientowany na osi południe – północ. W planie jednonawowy, z prostokątną nawą i trzechbocznie zamkniętą apsydą ołtarzową. Nieco węższa od nawy kaplica, zbudowana od strony południowej kościoła wychodzi na ul. L. Sapiehy. Wejście główne do kościoła znajduje się w przylegającym do niego budynku klasztoru. Kościół zbudowano z cegły na niewysokim podmurowaniu, otynkowano na zewnątrz i w środku.
Przed II wojną światową dach kościoła był nakryty dachówką. Na szczycie dachu bliżej do apsydy zbudowano sygnaturkę, na której znajdowały się dzwony. Skromne kształty architektoniczne kościoła urozmaicały we wnętrzu tylko pilastry i okna. W apsydzie było dwa okna, w nawie – cztery, zamknięte półkoliście, oprócz tego w górnej części centralnego ramienia apsydy było niewielkie koliste okno. Odpowiadały mu koliste medaliony po stronie zewnętrznej bocznych ścian apsydy. Trzem przęsłom sklepienia nawy kościoła odpowiadały podwójne pilastry z toskańskimi kapitelami, które dzieliły ściany boczne na trzy pola każdą. Nad wejściem głównym zbudowano drewniany chór muzyczny. Na chór wchodziło się z korytarza drugiego piętra klasztoru. Chór był wsparty na sześciu filarach kwadratowych. Parapet był dość wysoki, ozdobiony płycinami drewnianymi z medalionem Matki Boskiej w części centralnej. Górna część parapetu była wykonana w postaci drewnianej kraty, zwieńczonej gzymsem. Ściany nawy do wysokości chóru dekorowano boazerią z płycinami. Powyżej boazerii ściany boczne i sklepienie ozdobiono malowidłami dekoracyjnymi z elementów roślinnych i geometrycznych. Boazeria zdobiła również apsydę zamkniętą konchą za ołtarzem głównym. W kościele ustawiono trzy ołtarze, zbudowane w latach 60. XIX w. Wszystkie były drewniane, pomalowane w ciemny kolor, wytrzymane w stylu skromnego neobaroku. Część rzeźbionych elementów pozłacano. Ołtarz główny w apsydzie był jednokondygnacyjny, zbudowany na wysokim cokole ze zwieńczeniem. Odcinki belkowania połączone gzymsem wspierały cztery kolumny, po dwie z każdej strony. Obok kolumn na konsolach umieszczono dwie figury świętych Piotra i Pawła. Drewniane figury świętych, pomalowane na biało, były wykonane w manierze akademickiej. Zwieńczenie ozdobiono dwoma figurkami aniołków. W części centralnej ołtarza w pozłacanej niszy, znajdował się obraz Niepokalanie Poczętej Marii Panny pędzla Zofii Szeptyckiej. W zasłonie był obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Przed ołtarzem głównym była zbudowana drewniana balustrada, która oddzielała apsydę od nawy. Ołtarze boczne znajdowały się po stronie wschodniej i zachodniej apsydy i posiadały jednakową strukturę. W polu centralnym zachodniego ołtarza był duży drewniany krucyfiks. Pole centralne obramowano pozłacaną zamkniętą półkoliście ramą drewnianą, flankowaną dwoma smukłymi kolumnami. Zwieńczenie flankowano wolutami i zakończono pozłacanym drewnianym krzyżem. Na wolutach – nieduże figurki adorujących aniołków. Nad mensą był ustawiony obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w bogato rzeźbionej drewnianej ramie. W ołtarzu po stronie wschodniej nawy w niszy centralnej obraz św. Teresy z Avila, a nad mensą – św. Teresy od Dzieciątka Jezus. W 1907 r. Józef Wiczkowski w przewodniku po Lwowie pisał, że największą wartość artystyczną stanowią obrazy św. Teresy, św. Katarzyny i św. Dominika, przywiezione z Francji. Ściany nawy zdobiło 14 stacji Drogi Krzyżowej.
Po II wojnie światowej siostry wyjechały do Polski. Część obrazów i przedmiotów kultowych zabrały ze sobą. Budynki zakładu i kościoła zostały przekazane na potrzeby Politechniki Lwowskiej. W kościele umieszczono laboratorium mechaniczne.
Wszystkie ozdobienia, ołtarze, chór muzyczny, organy zostały zniszczone. Kościół podzielono na trzy kondygnacje. Na parterze znajduje się hala maszyn, na piętrach górnych – laboratoria. W latach 60. usunięto sygnaturkę. W ścianach apsydy wybito dodatkowe okna i wejście od strony zachodniej. W takim stanie w dniu dzisiejszym pomieszczenia kościoła i dawnego zakładu św. Teresy użytkuje Wydział Mechaniczny Politechniki Lwowskiej.
Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 1 (77) 16-31 stycznia 2009
