Historia barw i godła narodowego

Historia barw i godła narodowego

Proces kształtowania barw narodowych i godła państwowego przebiegał przez wiele stuleci i zmieniał się na przestrzeni wieków. Z chwilą odzyskania niepodległości trwała ożywiona dyskusja o ostatecznym kształcie wizerunku godła i o odcieniach barw flagi państwowej.

 

W okresie międzywojennym kilkakrotnie przyjmowano stosowne ustawy określające te najważniejsze atrybuty państwowości. Barwy biało-czerwone zostały powszechnie uznane za narodowe. Dyskusje trwały w kwestii ich układu.

 

Przez lata niewoli zatarła się w pamięci ustawa sejmu z 1831 roku, która określała barwy biało-czerwone za barwy narodowe właśnie w takim układzie: biały kolor na górze, pod nim – czerwony. Tym samym została przesądzona hierarchia barw: barwa biała – kolor orła białego – stała się nadrzędna nad kolorem czerwonym.

W okresie porozbiorowym barwy biało-czerwone używane były jako manifestacja na terenach, przejętych przez zaborców. Ludność manifestowała swoje poglądy i przynależność do narodu, zdobiąc swoje ubrania dwukolorowymi wstążkami bądź kokardami w barwach narodowych. Zaborcy ze swej strony starali się zniekształcić ten symbol. Lub zakazać używania go całkowicie.

Po Powstaniu Styczniowym, od 1869, władze carskie zakazały całkowicie jakiegokolwiek używania kompozycji biało-czerwonych odcieni. Władze pruskie w ramach tych działań same używały barw narodowych, ale odwrotnie ułożonych – czerwono-białych. Jednak społeczeństwo nie dało się zwieść tym działaniom i pierwszą próbą oficjalnej reaktywacji barw i symboli narodowych była 125. rocznica Konstytucji 3 Maja. Uroczyste obchody zostały zorganizowane w 1916 roku w Warszawie.

W pierwszych latach niepodległości panowało zamieszanie w nazewnictwie barw. Podobno barwy narodowe określano na 140 (!) sposobów. W Traktacie Wersalskim od Polski wymagano określenia najważniejszych atrybutów państwa – barw i godła, z jakimi Polska mogłaby występować na forum międzynarodowym. W sierpniu 1919 roku uchwalono Ustawę o godle i barwach Rzeczypospolitej Polskiej. Jednak wojna polsko-rosyjska przerwała ostateczne dopracowanie ustawy.

Dopiero w 1927 roku, po przyjęciu Konstytucji Marcowej z 1921 roku, przyjęto ostatecznie obowiązujące ustalenia co do godła i barw na znakach państwowych, chorągwiach i pieczęciach. Ten akt rozstrzygnął ostatecznie sprawę obowiązującego odcienia czerwieni jako heraldyczną czerwień cynobrową.

Na początku 1939 roku zmieniono i uzupełniono tekst Ustawy z 1927 roku i w takiej formie symbole narodowe przetrwały przez cały okres okupacji.

Moneta Bolesława Chrobrego (Fot. www.skarbnicakrajowa.pl)Historia ukształtowania się godła – orła – była jeszcze bardziej złożona. Pierwszym, kto opisał i połączył ptaka i godło państwowe, był Jan Długosz. Powiązał on legendę białego orła ze zjazdem gnieźnieńskim w roku 1000, uznając, że cesarz Otton III nadał Bolesławowi Chrobremu herb Orła Białego.

 

Ta teoria potwierdziła się wkrótce po tym wybiciem przez Chrobrego swej monety – denara. Na rewersie denara był krzyż, a na awersie – ptak, zwrócony w lewą stronę heraldyczną w uproszczonej koronie na głowie.

Najważniejszy był jednak łaciński napis na obu stronach monety – Princes Polonie (oryginalna pisownia na monecie – red.). Jest to nie tylko najstarszy wizerunek godła, ale i najstarszy zapis nazwy Polski.

 

Tak, naprawdę, książę przejął w tym wypadku wzorce czeskie, bo przedstawianie ptaka nie było charakterystyczne dla miejscowej ikonografii.

Od początku XIII wieku orzeł jest używany jako symbol przez wszystkie dynastie piastowskie. W okresie rozbicia dzielnicowego w XII – XIV wiekach motyw orła był wykorzystywany przez kolejnych władców jako propagandowy. Zdobiono nim monety (dodając różne elementy), proporce, tarcze, zbroje.

Pierwszym artystycznym dziełem, przedstawiającym godło królewskie jest wizerunek orła na boku tumby nagrobka Władysława Jagiełły. Jest to artystyczna stylizacja w duchu wczesnego renesansu. Chociaż „gotyckie” odmiany orła były używane jeszcze prawie 100 lat po śmierci Jagiełły. Kolejni królowie modernizowali wizerunek godła według własnego uznania. Zygmunt I dodaje na piersi ptaka literę S (od imienia Sigizmundus).

Herb Rzeczpospolitej Trojga Narodów (Fot. flickriver.com)

 

Po Powstaniu Listopadowym Godło połączono z litewską Pogonią, a po Styczniowym – z symbolem Rusi – Michałem Archaniołem. Przed pierwszą wojną światową orzełek w różnych postaciach był symbolem drużyn sokolskich i strzeleckich.

Nie było jednolitego kształtu godła. Po odzyskaniu Niepodległości spór o godło Rzeczypospolitej w sprawie przedstawiania go zgodnie z tradycją, z jednej strony, i z zasadami heraldyki, z drugiej, rozgorał na nowo. Głos w tej sprawie zabierali m.in. Ignacy Mościcki, Mieczysław Opałek, Oswald Balzer, a swoje wizje godła przedstawiali Józef Mehoffer i Jan Rozen. Późniejsze Ustawy z 1919, 1927 i 1939 roku określały kształt Godła i wnosiły kolejne zmiany.

Po wojnie w 1947 roku rozpisano konkurs na nowe Godło. Ostatecznie spośród wielu projektów nawiązujących do romańskich, gotyckich wizerunków ptaka (naturalnie bez korony) wybrany został projekt Michała Byliny wzorowany na orłach romańskich, odpowiednio podstylizowanych.

 

Ostatecznie jednak Konstytucja PRL z roku 1956 zatwierdziła stary wzór Godła z 1927 roku, oczywiście bez korony. Do tarczy herbowej orła dodano szeroką opaskę. Według tradycji heraldycznej w taki sposób tworzono nowe herby rodowe dla… bękartów.

Obecnie zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku Godłem państwowym jest wizerunek orła białego w koronie na czerwonym polu. Koronę przywrócono w 1989 roku, a ustawowo zatwierdzono Ustawą z dnia 9 lutego 1990 roku. Tenże artykuł Konstytucji określa Barwy Narodowe, ich współrzędne chromatyczne (odcień czerwieni) i ich proporcje na sztandarze w układzie poziomym i pionowym.

Krzysztof Szymański

Tekst ukazał się w nr 8 (132) 29 kwietnia – 12 maja 2011

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

X