8 lutego w Chmielnickim odbyły się obrady historyków poświęcone 150. rocznicy Powstania Styczniowego. Organizatorami obrad były Chmielnicki Obwodowy Związek Polaków oraz Biblioteka Obwodowa.
W obradach wzięła udział piętnastoosobowa grupa historyków z obwodu chmielnickiego, profesorowie lokalnych uczelni, przedstawiciele obwodowej administracji, duchowieństwo, prezesi organizacji polskich, goście z Warszawy i Krakowa.
„Wspólna walka ukraińskiego oraz polskiego narodu przeciwko caratowi” – pod takim hasłem odbywało się spotkanie historyków. W ukraińskich i rosyjskich źródłach powstanie styczniowe bardzo często przedstawiane jest jako walka grupki polsko-ukraińskich bandytów przeciwko „postępowemu” rosyjskiemu ustrojowi państwowemu na terenach dawnej Rzeczypospolitej. Ten stereotyp w drugiej połowie XIX wieku został podchwycony przez rosyjską cerkiew prawosławną, która publikowała materiały krytykując powstańców i wybielając cara. Organizatorzy okrągłego stołu spróbowali usystematyzować te okruchy informacji, które są dostępne w ukraińskich źródłach. Pomogli im w tym uczestnicy spotkania. Udało się zebrać ponad 30 dokumentów, artykułów, książek i gazet. Sporo interesujących rzeczy, związanych z powstaniem styczniowym udostępnili kolekcjonerzy i prawosławni księża.
Poszukiwania rozpoczęto od kwerendy w bibliotekach akademickich. Dzięki publikacjom materiałów związanych z ruchem wyzwoleńczym Polaków w zaborze rosyjskim na łamach gazety „Słowo Polskie”, na Podolu znacznie wzrosło zainteresowanie tematem. Do przygotowań, za sprawą Franciszka Micińskiego, prezesa obwodowego Związku Polaków, dołączyli też historycy ukraińscy. Ze zgromadzonych materiałów udało się przygotować wystawę, którą obejrzeli uczestnicy obrad.
Historyk Borys Kuzyna wygłosił referat o historycznym aspekcie powstania wśród Polaków i Ukraińców, o reformie rolnictwa, przeprowadzonej przez władze carskie, dla zapobieżenia dalszej fali ruchów wyzwoleńczych w mniejszych miasteczkach Rusi i Podola. Dyrektor Państwowego Historyczno-Kulturalnego Ośrodka Oleg Pogorilec zapoznał obecnych z dokumentami, dotyczącymi dowództwa stacjonującego w Międzybożu 4 rosyjskiego okręgu wojskowego.
Na sali wygłoszono tekst Złotej Hramoty – manifest Rządu Narodowego do ludu Rusi i Litwy. Odczytał go prawosławny duchowny, protoierej Segiusz Pryczyszyn – rodzina duchownego walczyła w powstaniu styczniowym. Prezes chmielnickiego obwodowego Związku Polaków Franciszek Miciński opowiedział o niedawnej wizycie delegacji Polaków z obwodów winnickiego i chmielnickiego w Salisze, na miejscu walki oddziału powstańców Edmunda Różyckiego. (Bitwa ta, stoczona 26 maja 1863 roku, uchodzi za jedno z najbardziej błyskotliwych zwycięstw wojska polskiego w czasie „Kampanii Różyckiego” i całego powstania styczniowego – red.).
Obrady „Wspólna walka ukraińskiego oraz polskiego narodu przeciwko caratowi” zaowocowały kolejną inicjatywą – na wiosnę odbędzie się naukowa konferencja na temat powstania.
Podziękowania skierowano do Rafała Dzięciołowskiego i Dominika Szczęsnego Kostanieckiego za przygotowanie dwujęzycznej broszury oraz wystawy „Wolni z Wolnymi”; do redakcji gazety „Słowo Polskie” oraz portalu wizyt.net za nadane materiały; do biblioteki obwodowej za udostępnienie sali konferencyjnej.
Franciszek Miciński, Jerzy Wójcicki
Tekst ukazał się w nr 3 (175) 12–25 lutego 2013
