Dialog Dwóch Kultur w muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku

Dialog Dwóch Kultur w muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku

Dialog Dwóch Kultur – jak informowaliśmy – odbył się w dniach 3–9 września br. w Krzemieńcu, Drohobyczu, Stryju i Żurawnie. Druga część tych międzynarodowych spotkań pisarzy, naukowców, muzealników i artystów z Polski i Ukrainy odbyła się 17 września br. w Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku, położonym w Podkowie Leśnej pod Warszawą.

Spotkanie zgromadziło bardzo wielu uczestników, na czele z Jarosławem Sellinem, wiceministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, sekretarzem Stanu.

Stawisko to jedno z najsłynniejszych miejsc w Polsce związanych z dziejami naszej literatury i kultury. W rozległym, ośmiohektarowym parku znajduje się muzeum polskiego pisarza rodem z Ukrainy – Jarosława Iwaszkiewicza, który urodził się w Kalniku na wschodnim Podolu w 1894 roku. Dom, w którym zamieszkali Anna i Jarosław Iwaszkiewiczowie, został zbudowany w 1928 roku według projektu wybitnego architekta Stanisława Gądzikiewicza. Od tej pory w miejscu tym zamieszkała rodzina Iwaszkiewiczów, ale oprócz życia rodzinnego dom ten był miejscem intensywnej twórczości literackiej aż do śmierci pisarza w 1980 roku.

Stawisko stało się również miejscem spotkań wybitnych poetów, pisarzy i muzyków; miejscem dyskusji o najnowszych prądach artystycznych i wydarzeniach w Polsce i w Europie. W Stawisku gościli wszyscy skamandryci – członkowie grupy poetyckiej, którą oprócz Iwaszkiewicza tworzyli Kazimierz Wierzyński, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazimiera Iłłakowiczówna, Stanisław Baliński. W okresie okupacji przebywali tu m.in. Czesław Miłosz, Krzysztof Kamil Baczyński, Jerzy Andrzejewski. Stawisko odwiedzali również wybitni muzycy: Karol Szymanowski, Andrzej Panufnik, Witold Lutosławski. Nawet w okresie ponurej nocy okupacyjnej starano się prowadzić bogate i różnorodne życie artystyczne. Po wojnie Stawisko stało się swoistą Mekką dla artystów z całego kraju, a także z Europy. Po śmierci autora Brzeziny, który zapisał cały dom wraz z bogatym księgozbiorem, rękopisami, zabytkowym wyposażeniem państwu, w domu tym powstało muzeum – jedno z niewielu w pełni autentycznych muzeów literackich w Polsce. Pełni ono obecnie funkcje nie tylko muzealne. Jest miejscem badań literackich, ale spełnia także ważną rolę kulturotwórczą i odgrywa we współczesnej kulturze szczególną rolę.

Dr Urszula Olbromska (od lewej) i dr Marta Trojanowska odznaczone medalem (fot. Tomasz Wierzejski)

Od ponad dwóch lat w muzeum w Stawisku w każdą niedzielę organizowane są spotkania, koncerty, wernisaże wystaw, z udziałem często najwybitniejszych luminarzy kultury i nauki. W ostatnim okresie w Stawisku przebywali m.in. Andrzej Wajda, Krzysztof Zanussi, Tomasz Burek, Józef Fert, Daniel Olbrychski, Zbigniew Chrzanowski, Kazimierz Orłoś, Andrzej Stasiuk, Jacek Moskwa, Maja Komorowska, Krzysztof Radziwiłłowicz, Agata Tuszyńska, Wiesław Myśliwski, Piotr Matywiecki, Iwona Smolka. Odbywały się koncerty z udziałem między innymi takich znakomitości jak: Piotr Paleczny, Jadwiga Rappe, wybitny jazzman Włodek Pawlik. Zainicjowano cykle stałych, nowych wydarzeń o charakterze ogólnopolskim, takich jak Wiosny Poetyckie, Dni Aleksandra Fredry, Festiwal Otwarte Ogrody oraz festiwale filmowe, w ramach których prezentowano ekranizacje prozy Iwaszkiewicza. Może warto dodać, że na kanwie utworów autora Sławy i chwały powstało ponad dwadzieścia realizacji filmowych, z których najsłynniejsze są Brzezina i Panny z Wilka w reżyserii Andrzeja Wajdy, powszechnie uznawane za arcydzieła filmowe.

17 września do muzeum w Stawisku przybyło szereg znakomitych gości, przede wszystkim Jarosław Sellin – wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, Dorota Janiszewska-Jakubiak – zastępca dyrektora Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, prof. Grzegorz Nowik z Polskiej Akademii Nauk i muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, redaktor naczelny Rocznika „Dialogu Dwóch Kultur” prof. Lech Szajdak – dyrektor Instytutu Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu Jerzy Terlikowski, przewodniczący Rady Powiatu Grodziskiego oraz goście z Ukrainy: dr Alina Szulgan, Helena Haśkiewicz i Stanisław Lutkiewicz z muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu, jak również Switłana Wynnyczenko – redaktor rocznika „Dialogu Dwóch Kultur” ze strony ukraińskiej. Na spotkanie przyjechali z różnych zakątków Polski uczestnicy Dialogu Dwóch Kultur, m.in. prof. Henryk Duda, kierownik Katedry Języka Polskiego w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz znakomity poeta lubelski rodem z Włodzimierza Wołyńskiego – Waldemar Michalski. W spotkaniu uczestniczył dr Tadeusz Iwiński z Towarzystwa Ogród Sztuki-Nauk w Podkowie Leśnej, właściciel legendarnej Aidy; Stanisław Ledóchowski, historyk sztuki, wybitny kolekcjoner pamiątek po Juliuszu Słowackim, oraz pani Maria Baka-Wilczek, znakomita pianistka z Krakowa. Trudno wymienić wszystkich z ponad stu zgromadzonych osób.

Koncert muzyki poważnej (fot. Tomasz Wierzejski)

W imieniu władz powiatu Grodziskiego zebranych powitał Jerzy Terlikowski, przewodniczący Rady Powiatu. Minister Jarosław Sellin w swoim wystąpieniu podkreślił znaczenie Dialogu Dwóch Kultur dla budowania pomostów między kulturą polską i ukraińską. Za zasługi w ochronie polskiego dziedzictwa kulturowego na terenie Ukrainy oraz budowania porozumienia między intelektualistami obu krajów minister odznaczył srebrnym medalem Zasłużony Kulturze „Gloria Artis” kustosza dyplomowanego dr Urszulę Olbromską i brązowym kustosza dyplomowanego dr Martę Trojanowską, obie panie z Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Z kolei Helena Haśkiewicz przedstawiła list do zebranych Tamary Sieniny, dyrektor Muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu. Następnie Mariusz Olbromski, dyrektor muzeum im. A. i J. Iwaszkiewiczów w Stawisku, przedstawił dotychczasowy przebieg tegorocznego Dialogu Dwóch Kultur oraz książkę Wieża, wydaną w bieżącym roku w Kijowie przez Instytut Filologii Uniwersytetu im. Tarasa Szewczenki. Jest to przekład na język ukraiński ponad stu wierszy Jarosława Iwaszkiewicza przez Dmytra Pawłyczkę, wybitnego działacza społecznego i kulturalnego, polityka, poetę, pisarza i tłumacza. Dmytro Pawłyczko należy do najwybitniejszych postaci współczesnego życia kulturalnego Ukrainy. Otrzymał tytuł Bohatera Ukrainy oraz doktoraty honoris causa: Uniwersytetu Lwowskiego, Warszawskiego, Przykarpackiego. Jest profesorem honorowym Akademii Kijowsko-Mohylańskiej. Był pierwszym ambasadorem wolnej Ukrainy w Polsce. Pełni funkcję przewodniczącego Ukraińskiej Światowej Rady Koordynacyjnej. Na zaproszenie dyrektora Muzeum w Stawisku Mariusza Olbromskiego przebywał w maju 2016 roku w Stawisku jako gość honorowy I Wiosny Poetyckiej, na którą przybyło kilkudziesięciu poetów, krytyków i profesorów z całej Polski. Wówczas też odbyły się rozmowy na temat wydania tej niezwykle ważnej dla promocji kultury polskiej książki. Trzeba podkreślić, że Dmytro Pawłyczko był uczestnikiem wielu wcześniejszych spotkań Dialogu Dwóch Kultur w Krzemieńcu, także w bieżącym roku. W przygotowaniu jest również polska edycja książki Wieża. Wydanie dwujęzyczne, polsko-ukraińskie, ze wstępem Mariusza Olbromskiego i licznymi zdjęciami archiwalnymi przygotowuje znakomite Wydawnictwo Bosz.

Prof. Lech Stanisław sajdak prezentuje wystawę (fot. Tomasz Wierzejski)

Następnie odbyła się promocja najnowszego rocznika „Dialog Dwóch Kultur”, którego treść przedstawiła Switłana Wynnyczenko, redaktor części ukraińskiej, zaś dr Urszula Olbromska zaprezentowała wszystkie dotychczasowe publikacje tego cennego periodyku. Prof. Grzegorz Nowik, redaktor naczelny „Dialogu Dwóch Kultur”, omówił polską część najnowszego numeru. Niezwykle ważnym wydarzeniem w czasie tego spotkania był wernisaż wystawy Portret z wierszy i pamięci – Grupa Poetycka Wołyń, którą zaprezentował prof. Lech Wojciech Szajdak z PAN w Poznaniu, współautor ekspozycji i syn wołyńskiego poety Stanisława Szajdaka. Ekspozycja w Stawisku była pierwszą tego typu wystawą w Polsce, która w całości została poświęcona wspomnianej grupie poetów. Należeli do niej: Józef Łobodowski, Jan Śpiewak, Stanisław Szajdak, Zuzanna Ginczanka, Wacław Iwaniuk, Władysław Milczarek, a twórcą grupy był Czesław Janczarski. Grupie patronował Józef Czechowicz, którego twórczość dla Wołyniaków stanowiła wzorzec poetycki, a on sam był dla nich autorytetem, czytał nadesłane przez nich rękopisy: w Krzemieńcu, Dubnie, Równem, pomagał im w debiucie. Poeci grupy Wołyń mieszkali i tworzyli w okresie dwudziestolecia międzywojennego w małych miastach, usytuowanych na terenie Wołynia, blisko granicy z Rosją sowiecką. Publikowali swe utwory w czasopiśmie „Wołyń”, redagowanym przez Józefa Łobodowskiego na zlecenie ówczesnego wojewody Henryka Józewskiego, piłsudczyka, zwolennika pojednania polsko-ukraińskiego, a prywatnie także wybitnego artysty malarza. Po 17 września 1939 roku grupa przestała istnieć i różnie ułożyły się losy poszczególnych poetów. Zuzanna Ginczanka, poetka pochodzenia żydowskiego pisząca po polsku, zginęła z rąk gestapo w Krakowie. Stanisław Szajdak trafił do obozu, a później z Armią Andersa przeszedł cały szlak bojowy, po wojnie zaś wrócił do Polski. Józef Łobodowski pozostał do końca życia na emigracji i był jedną z głównych postaci opozycji antykomunistycznej na Zachodzie, jednym z najbliższych współpracowników Jerzego Giedroycia i „Zeszytów Literackich”. Wacław Iwaniuk wiele lat po wojnie mieszkał i tworzył w Toronto. Był głównym animatorem polskiego życia kulturalnego w tym mieście. Czesław Janczarski pozostał w kraju, ale ze względu na kłopoty z cenzurą nie publikował utworów o tematyce kresowej. Tworzył literaturę dla dzieci i był wieloletnim redaktorem miesięcznika „Miś”, a także twórcą popularnego filmu Miś Uszatek.

Historia grupy Wołyń w okresie PRL-u była przemilczana i pomijana. Dopiero prof. Jadwiga Sawicka w książce „Wołyń poetycki w przestrzeni czasowej” (1999) gruntownie opisała odrębność grupy na tle XX-wiecznej poezji polskiej. Stawiska wystawa składa się z plansz przedstawiających biografie poetów, ich wiersze, a także portrety, zdjęcia miast i okolic, w których przyszło im żyć i tworzyć przed wojną. Do realizacji wystawy wykorzystano zdjęcia z fototeki w Stawisku, jak również z Muzeum Józefa Czechowicza, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, zbiory prywatne Hanny Gronowskiej-Szaniawskiej i Lecha Wojciecha Szajdaka. Na ekspozycji znalazły się po raz pierwszy zgromadzone w takiej ilości pierwsze wydania tomików poetyckich tych poetów, a także następne ich publikacje, zarówno wydawane na emigracji (Londyn, Paryż, Toronto, Lizbona), jak i w Polsce. Unikalna kolekcja książek została zaprezentowana dzięki życzliwości dyrekcji Muzeum Narodowego w Poznaniu oraz Muzeum Pałac w Rogalinie. Jedną z najwybitniejszych postaci tej grupy był Józef Czechowicz, który przez wiele lat mieszkał i tworzył we Włodzimierzu Wołyńskim, choć jego biografia i twórczość związana jest głównie z Lublinem. Poeta zginął w pierwszych dniach września 1939 roku w czasie nalotu hitlerowskiego na Lublin. Dziś na ulicy Złotej, którą tak pięknie opisał w jednym ze swoich wierszy, istnieje muzeum jego imienia. Właśnie z tego muzeum przybyła do Stawiska dr Anna Mazurek, która wygłosiła znakomity wykład Józef Czechowicz i stepowa Hellada. Spotkanie uwieńczył koncert w wykonaniu Elżbiety Karaś-Kasztel (fortepian) i Józefa Kolinka (skrzypce), w którym zaprezentowano utwory Józefa Elsnera, Fryderyka Chopina, Ignacego Jana Paderewskiego i Karola Szymanowskiego.

Zamknięcie Dialogu Dwóch Kultur w Stawisku było godnym dopełnieniem wydarzeń, które rozpoczęły się na Ukrainie, a uczestniczyło w nich wielu wybitnych intelektualistów obu krajów, przedstawicieli władz oraz setki mieszkańców Krzemieńca, Drohobycza, Stryja i Żurawna.

Jerzy Załuski
Tekst ukazał się w nr 19 (287) 17-30 października 2017

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

X