31 lipca br. Prezydent RP Bronisław Komorowski wręczył w Belwederze kilkunastu osobom wysokie odznaczenia państwowe.
Najwyższe z nich – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski otrzymał wiceprezes Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemyślu dr Aleksander Kolańczuk.
Dr Aleksander Kolańczuk jest osobą wielce zasłużoną na polu popularyzacji badań najnowszych stosunków polsko-ukraińskich, a zwłaszcza sojuszu Piłsudski – Petlura 1920 r. oraz losów ukraińskich emigrantów politycznych i wojskowych w II Rzeczypospolitej. Problematyką tą interesował się niemal przez całe dorosłe życie, ale ze względu na uwarunkowania polityczne w okresie PRL-u rezultaty swych badań, w szerszym zakresie, zaczął publikować dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, kiedy to zarówno Polska, jak i Ukraina odzyskiwały swą państwową niezależność. Nowe warunki po 1989 r. spowodowały, że ze wszelkich sił starał się nadrobić „stracony” czas, a także uwieńczyć swój naukowy status doktoratem z nauk historycznych.
Droga życiowa Aleksandra Kolańczuka powiązała go zarówno z kulturą ukraińską, jak i polską. Urodził się 2 kwietnia 1932 roku we wsi Wólka Tarnowska na Chełmszczyźnie w rodzinie chłopskiej wyznania prawosławnego. Jego ojciec Mikołaj Kolańczuk w 1920 r. walczył z nawałą bolszewicką w szeregach Wojska Polskiego. Dostał się do niewoli sowieckiej. Po powrocie z niewoli gospodarował w rodzinnym gospodarstwie. Żył w dobrej przyjaźni z polskimi sąsiadami, a syna zawsze uczył tolerancji i szacunku dla innych religii i narodowości. Aleksander naukę rozpoczął w polskiej szkole tuż przed wybuchem II wojny światowej, a kontynuował ją w czasie tragicznych lat niemieckiej okupacji oraz w latach powojennych.
W 1947 r. w ramach akcji „Wisła” został wraz z rodziną wysiedlony w Olsztyńskie. We wrześniu 1947 roku rozpoczął tam naukę w Gimnazjum Rolniczym w Pasłęku. Po dwóch latach szkołę przeniesiono do Karolewa koło Kętrzyna i przemianowano na technikum. Po jego ukończeniu w 1951 roku, jako jeden z najlepszych absolwentów został skierowany na studia w Wyższej Szkole Rolniczej w Olsztynie. Ukończył je w 1956 roku, uzyskując tytuł magistra inżyniera rolnictwa. Po studiach ponad 40 lat pracował na różnych stanowiskach w gospodarce rolnej: w Wojewódzkim Związku Spółdzielni Mleczarskich w Olsztynie (1957-1960), w Wydziale Oświaty Wojewódzkiego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (1961-1964), w Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej (1965-1974), a następnie został zastępcą dyrektora Wojewódzkiego Ośrodka Postępu Rolniczego w Bęsi. W tym czasie współpracował z Redakcją Wiejską Polskiego Radia w Olsztynie, przygotowywał także audycje w języku ukraińskim. Za opracowanie programu nauczania wieczorowego technikum rolniczego i działalność oświatową uzyskał w 1974 roku Nagrodę Ministra Oświaty i Wychowania.
W 1974 roku ukończył Studium Pedagogiczne dla nauczycieli szkół zawodowych i rozpoczął pracę jako nauczyciel w Technikum Rolniczym w Tuławkach koło Olsztyna, współpracując zarazem z Instytutem Oświaty Rolniczej Wyższej Szkoły Rolniczej, gdzie rozpoczął przygotowywanie rozprawy doktorskiej. Od tego czasu publikował sporo artykułów naukowych dotyczących problematyki rolniczej (głównie na łamach czasopism „Biuletyn Pedagogiczny Oświaty Rolniczej”, „Nowe Rolnictwo”, „Głos Olsztyński”, „Służba Rolna”). Coraz częściej pisał również na tematy historyczne. Początkowo zamieszczał swe artykuły głównie na łamach „Naszego Słowa”, „Kalendarza Ukraińskiego”, „Ukraińskiego Almanachu”. W 1979 roku został mianowany zastępcą dyrektora, a w 1985 roku dyrektorem Wojewódzkiego Ośrodka Postępu Rolniczego w Sieradzu. Zamieszkał wówczas w Zduńskiej Woli. W 1983 roku został członkiem Rady Oświaty przy Ministrze Rolnictwa (funkcję tę pełnił do 6 lipca 1987 roku).
W tym czasie zainteresowania naukowe Aleksandra Kolańczuka coraz bardziej koncentrowały się na historii, a zwłaszcza problematyce ukraińskiego zrywu niepodległościowego z lat 1917-1920 oraz dziejów emigracji petlurowskiej w Polsce. Intensyfikuje je zwłaszcza po przejściu na emeryturę i przeniesieniu się do Przemyśla. W 1994 roku został członkiem powstałego cztery lata wcześniej w mieście nad Sanem Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego. Od tego czasu na łamach polskich i zagranicznych czasopism naukowych ukazuje się coraz więcej jego prac dotyczących ośrodków internowania armii Ukraińskiej Republiki Ludowej, kadry oficerskiej, działalności kulturalno-oświatowej w obozach internowania, a także cmentarzy, pochówków i pomników żołnierzy petlurowskich. Bierze udział w licznych konferencjach naukowych – krajowych i międzynarodowych. 22 stycznia 1998 roku został wybrany wiceprezesem Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego, a wkrótce obronił na Politechnice Lwowskiej pracę doktorską pt. Українська військова еміграція у Польщі 1920-1939 [Ukraińska emigracja wojskowa w Polsce w latach 1920-1939].
Dziś dorobek naukowy dr. Aleksandra Kolańczuka to 14 książek i broszur oraz blisko 300 artykułów. Z publikacji zwartych spod jego pióra wyszły m.in.: Internowani żołnierze armii UNR w Kaliszu 1920-1939 (Kalisz-Przemyśl-Lwów 1995); Генералітет українських визвольних змагань. Біограми генералів та адміралів українських військових формацій першої половини ХХ століття (współautorzy: М. Литвин, К. Науменко) (Lwów 1995); Українська військова еміграція у Польщі 1920-1939 (Lwów 2000); Cmentarz Prawosławny na Woli w Warszawie. Groby ukraińskie. Przewodnik (współautor: Roman Szagała) (Warszawa 2002); Nekropolie i groby ukraińskich walk niepodległościowych w latach 1917-1921 (Przemyśl 2003); Увічнення нескорених. Українські військові меморіали 20-30-х років ХХ ст. у Польщі (Lwów 2003); Umarli, aby zmartwychwstała Ukraina. Померли, щоб воскресла Україна (Przemyśl 2007); Ukraińscy generałowie w Polsce. Emigranci polityczni w latach 1920–1939. Słownik biograficzny (Przemyśl 2009).
Publikacje te dziś, kiedy to Ukraina usiłuje powrócić do wspólnego domu narodów europejskich, a Polska stara się ją w tym procesie wspierać, mają ogromne znaczenie zarówno dla społeczeństwa polskiego, jak i ukraińskiego. Autor stara się bowiem odważnie odkrywać nowe treści wzajemnych powiązań, umie na nowo spojrzeć na nasze wspólne dzieje, ma odwagę, aby weryfikować wiele uproszczonych, a nawet nieprawdziwych sądów, wreszcie potrafi zrozumieć racje i aspiracje jednego i drugiego narodu.
Dlatego też, gratulując dr. Aleksandrowi Kolańczukowi tak wysokiego i w pełni zasłużonego odznaczenia, warto przypomnieć wypowiedziane podczas wspomnianej uroczystości słowa prezydenta RP Bronisława Komorowskiego: Mamy wspólną ojczyznę, która będzie lepsza lub gorsza, w zależności od tego, ile włożymy wysiłku i serca w budowanie konkretnego kształtu społeczeństwa i państwa polskiego.
Stanisław Stępień
Tekst ukazał się w nr 14-15 (234-235) 14–27 sierpnia 2015
