Do grupy nielicznych publikacji książkowych, szczegółowo opisujących życie znamienitych Polaków związanych bezpośrednio z Kresami Południowo-Wschodnimi II Rzeczypospolitej, zalicza się biografia arcybiskupa Bolesława Twardowskiego. Chociaż od jej wydania minęło już prawie trzy lata, to jednak ze względu na przedstawioną w niej tematykę, warto się na chwilę przy niej zatrzymać.
W prawie 500 stronicowej książce został bowiem szczegółowo opisany życiorys lwowskiego hierarchy – jak wskazuje sam tytuł, ale oprócz tego został on umiejscowiony na tle towarzyszących mu wydarzeń i życia innych ludzi. Grzegorz Chajko, pracownik naukowy Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, zaprezentował arcybiskupa-lwowiaka przede wszystkim jako człowieka całym sercem oddanego Kościołowi. Swoje przywiązanie akcentował on tym bardziej od 1886 r., czyli od przyjęcia święceń kapłańskich w katedrze lwowskiej, dodatkowo włączając się z niemałą energią i zaangażowaniem w dzieło duszpasterstwa. Jego działalność została niebawem zauważona w Tarnopolu, kiedy to w latach 1902-1918, pełniąc urząd proboszcza miejscowej parafii, w znaczący sposób przyczynił się do ożywienia zaniedbanej pod względem narodowym i religijnym społeczności polskiej. Ponadto udało mu się wybudować monumentalny kościół parafialny, gdyż parafia nie posiadała swojej świątyni od końca XVIII w. Niestety, widoczny dowód jego pracy nie dotrwał do naszych czasów. Dodatkowo, ciesząc się wieloletnią przyjaźnią abpa Józefa Bilczewskiego, mógł ks. Twardowski już jako biskup pomocniczy archidiecezji lwowskiej (1918-1923) zyskiwać cenne doświadczenia, a następnie od 1923 r., jako nowy arcybiskup metropolita lwowski, kontynuować dzieło.
Wśród współczesnych arcybiskupowi Twardowskiemu ludzi, a także późniejszych badaczy dziejów przedwojennej archidiecezji lwowskiej, rysował się obraz hierarchy jako duszpasterza mało kreatywnego, pozbawionego witalności, kroczącego jedynie śladami swojego wielkiego poprzednika świętego Józefa Bilczewskiego. Dr Chajko w swojej monografii zdaje się potwierdzać jedynie tą ostatnią tezę, wskazując, iż rzeczywiście bohater jego książki bardzo często odwoływał się w swoich wystąpieniach do słów i czynów arcybiskupa Bilczewskiego. Niemniej jednak wykazywał się niejednokrotnie własną inicjatywą, promując zwłaszcza rozwój Akcji Katolickiej i związanych z nią stowarzyszeń. W swojej aktywności wspierał wydatnie budownictwo sakralne oraz dbał o należyte wychowanie kapłanów. Przez cały okres międzywojenny przestrzegał wiernych przed wrogą Kościołowi ideologią komunistyczną, a w okresie okupacji, mimo pogarszającego się sukcesywnie zdrowia, stał się dla ciemiężonych Polaków prawdziwą ostoją i symbolem polskości. Do największych mankamentów rządów arcybiskupa z pewnością należy zaliczyć brak zdecydowanego głosu w sprawie mordów dokonywanych przez ukraińskich nacjonalistów na ludności polskiej podczas II wojny światowej, ale też trzeba zaznaczyć, że sam podejmował próby załagodzenia eskalacji.
Napisana w oparciu o powyższy schemat biografia arcybiskupa Bolesława Twardowskiego z pewnością uzupełnia lukę na temat dotychczasowego stanu wiedzy o życiu lokalnego Kościoła rzymskokatolickiego w pierwszej połowie XX wieku. Warto też zaznaczyć, że publikacja została oparta na imponującej ilości źródeł i opracowań, w tym aż na 19 archiwach państwowych i kościelnych.
Grzegorz Chajko
Arcybiskup Bolesław Twardowski (1864-1944)
Instytut Pamięci Narodowej
Oddział w Rzeszowie
Rzeszów 2010
