Wystawy jubileuszowe w Muzeum Historycznym. Część I Order Orła Białego

Wystawy jubileuszowe w Muzeum Historycznym. Część I

W październiku 2018 roku we Lwowie uroczyście obchodzono 125-lecie Muzeum Historycznego.

Tak zasłużona dla naszego miasta instytucja powstała w 1893 roku, a jej pierwszym długoletnim dyrektorem był Aleksander Czołowski (1865–1944), znany lwowski historyk, krajoznawca i miłośnik przeszłości naszego miasta, dyrektor Archiwum miejskiego. Od 1929 roku Muzeum Historyczne miało swoją stałą siedzibę w Rynku pod l. 4, w słynnej zabytkowej Czarnej Kamienicy.

Jubileusz Muzeum Historycznego uczczono uroczystą akademią oraz międzynarodową konferencją naukową, w której udział wzięli naukowcy i muzealnicy z Ukrainy, Polski, Litwy, Białorusi i Mołdawii. Do jubileuszu był wydany piękny album, poświęcony historii i zbiorom muzealnym, bogato ilustrowany, naprawdę dostojnie reprezentujący tę zasłużoną instytucję lwowską.

Pracownicy Muzeum przygotowali też trzy wystawy ze zbiorów muzealnych, mianowicie „Przygody z rarytasami muzealnymi”, „Retrogaraż” i „Honor, odwaga, odznaczenie”. Dwie wystawy umieszczono w salach muzealnych, w Kamienicy Królewskiej, Rynek 6, zaś bardzo ciekawy zbiór starych rowerów, motocykli i innej techniki w starej zajezdni tramwajowej przy ul. Witowskiego (dawnej Pełczyńskiej).

Warto zauważyć, że podobne wystawy mają charakter unikatowy. Zbiory Muzeum Historycznego są tak liczne, że znaczna ich część znajduje się stale w magazynach i nie jest dostępna dla publiczności. Bardzo często są to zabytki naprawdę unikatowe, nawet rarytasy, ale brakuje dla nich miejsca w stałej wystawie muzealnej. Stąd tematyczne wystawy są jedyną możliwością pokazania tak cennych dzieł kultury, sztuki, historii. Nieraz taka okazja przytrafia się raz na 50 a nawet 100 lat i współczesne pokolenie może oglądać je tylko raz w swoim życiu.

Kustosz wystawy Iryna Polańska i Myrosław Pobereżnyj

Właśnie tak jest z wystawą „Honor, odwaga, odznaczenie”, na której przedstawione zostały ordery z kolekcji muzealnej. O powstaniu tej kolekcji i pracach przy organizacji wystawy rozmawiałem z autorką koncepcji wystawy Iryną Polańską, głównym kustoszem i sekretarzem naukowym Muzeum Historycznego, oraz Myrosławem Pobereżnym, kierownikiem działu muzealnego w Kamienicy Korniakta. Wystawa została umieszczona w dwóch wielkich salach na parterze kamienicy. Nawet pobieżne zwiedzanie czyni wrażenie ekskluzywności, elegancji i niezwykle wysokiej klasy wystawionych zabytkowych orderów, portretów i rzeźb. Całość mogłaby tworzyć osobne niewielkie muzeum. Iryna Polańska potwierdza to wrażenie i opowiada, że zbiór orderów i innych nagród w zasobach Muzeum Historycznego jest unikatowy, najbogatszy i najlepszy w Ukrainie. Na wystawie przedstawiono 48 kompletów nagród, zaś w zbiorach muzealnych jest ich 75, a orderów sprzed 1939 roku ponad 150. Dla przykładu, na stałej wystawie w „Komnatach Królewskich” można zobaczyć tylko 12 kompletów nagród. Znaczna część unikatowych rarytasów została pokazana na wystawie po raz pierwszy za ostatnie 80 lat i po zakończeniu wystawy powrócą do magazynów muzealnych być może na kolejne 100 lat.

Trzeba tu wyjaśnić, że pojęcie „komplet nagrody państwowej” tradycyjnie składa się z gwiazdy orderu, odznaki orderu i szarfy orderowej. Większość orderów trafiła do zbiorów Muzeum Historycznego w 1940 roku z Muzeum Lubomirskich i prywatnych zbiorów znanych rodzin i kolekcjonerów lwowskich, a również ze zbiorów Muzeum Narodowego im. Króla Jana III Sobieskiego. Z początkiem II wojny światowej właściciele części prywatnych zbiorów przekazywali swoje kolekcje w depozycie do muzeów lwowskich. W taki sposób do tego muzeum trafił unikatowy zbiór orderów rodziny hrabiów Gołuchowskich, który wcześniej znajdował się w rodzinnym pałacu przy ul. Mickiewicza. Około 70% orderów w Muzeum Historycznym pochodzi właśnie ze zbiorów Gołuchowskich. Ponadto wręcz unikatowym był gest współczesnego kapelana Kawalerów Maltańskich księdza Giovanniego Scarabelliego, który na początku XXI wieku podarował lwowskiemu Muzeum Historycznemu unikatową kolekcję orderów maltańskich i watykańskich.

Na wystawie przedstawione są ordery europejskie, a nawet wschodnie, od XVIII wieku do roku 1939. Encyklopedia Powszechna pod redakcją S. Orgelbranda, wydana w Warszawie w latach 60. XIX w., objaśnia, że do najważniejszych orderów w Europie zaliczają się ordery papieskie (watykańskie), również „austriacki i hiszpański order Złotego Runa, angielski Podwiązki, pruski Czarnego Orła, rosyjskie św. Andrzeja Apostoła Pierwszego Powołania i św. Aleksandra Newskiego, duński Słonia i austriacki Marii Teresy. W każdym kraju istnieje zwykle także stopniowanie znaczenia pojedynczych orderów. Bez pozwolenia rządu nie wolno poddanym jednego kraju nosić obcych orderów”.

W przedrozbiorowej Polsce przez dłuższy czas ordery, jak i tytuły były zabronione specjalnymi ustawami sejmowymi. Szlachta polska widziała w takich zakazach symbol równości wszystkich przed prawem. Królowie polscy kilkakrotnie próbowali wprowadzić w Polsce odznaczenia państwowe i wojskowe na kształt krajów europejskich, ale aż do XVIII wieku bez skutku – sejmy blokowały wszystkie tego rodzaju inicjatywy. Dopiero król August II Mocny ustanowił pierwszy polski order. Był nim Order Orła Białego ustanowiony 1 listopada 1705 roku. W czasach Augusta II Mocnego gwiazda orderu była haftowana, a nie wykonana z metali szlachetnych. Takie haftowane ordery są najbardziej cenne i rzadkie. W zbiorach Muzeum Historycznego znajduje się właśnie taki rzadki komplet Orderu Orła Białego, który można oglądać na wystawie.

Król Stanisław August Poniatowski 7 maja 1765 roku ustanowił drugi polski order – św. Stanisława. Tenże król 22 czerwca1792 roku powołał pierwszy polski order za zasługi wojenne. Był to słynny order Virtuti Militari. Powstał on z inicjatywy księcia Józefa Poniatowskiego po zwycięskiej bitwie z Rosjanami stoczonej 18 czerwca 1792 roku pod Zieleńcami. Pierwszymi kawalerami orderu byli książę Józef Poniatowski i generał Tadeusz Kościuszko. Order miał trudną historię. Na żądanie carycy Katarzyny II Stanisław August był zmuszony skasować postanowienie o ustanowieniu nagrody. Na krótko krzyż Virtuti Militari został przywrócony w księstwie warszawskim i podczas powstania listopadowego 1830-1831 r. Wówczas umieszczono na nim dewizę „Rex et Patria”. Został wznowiony dopiero w odrodzonej Rzeczypospolitej 14 czerwca 1919 roku, już z dewizą „Honor i Ojczyzna”.

{gallery}gallery/2019/ordery{/gallery}

Wszystkie trzy najstarsze polskie ordery znajdujemy w gablocie na wystawie w Muzeum Historycznym. Obok – olejne portrety z epoki królów Augusta II Mocnego, Stanisława Augusta Poniatowskiego, księcia Józefa Poniatowskiego. Obok gabloty znajduje się unikatowy model pomnika Tadeusza Kościuszki wysokości około 1 metra, wykonany z tonowanego gipsu. Jest to model pomnika Tadeusza Kościuszki dla Akademii Wojskowej West Point w USA. Pomnik ten zaprojektował lwowski artysta rzeźbiarz Antoni Popiel, profesor Politechniki Lwowskiej, autor pomnika Adama Mickiewicza we Lwowie. Antoni Popiel w lutym 1907 roku wziął udział w konkursie na pomnik Kościuszki w Waszyngtonie i pomimo, iż otrzymał II miejsce, właśnie jego projekt wybrał amerykański prezydent Theodore Roosevelt. W tymże roku Popiel wyjechał do USA, gdzie pracował nad pomnikiem ponad dwa lata. Pomnik miał stanąć w szczytnym miejscu amerykańskiej stolicy, mianowicie w Parku Lafayette’a naprzeciwko Białego Domu. Na granitowym postumencie została ustawiona trzymetrowa brązowa figura Kościuszki w mundurze generała armii amerykańskiej. Kościuszko stał obok zdobytego działa, w ręce trzymał plan fortyfikacji Saratogi, w lewej – szablę.

Według modelu A. Popiela wzniesiony został jeszcze jeden pomnik Tadeusza Kościuszki. Był to pomnik na terenie Akademii Wojskowej Stanów Zjednoczonych w West Point. Kościuszko był jednym z inicjatorów założenia Akademii, zaś na jej terenie w 1828 roku wzniesiono kolumnę ku jego czci. 1 września 1913 roku na tej kolumnie ustawiono postać T. Kościuszki odlaną z brązu. Była to nieco zmieniona wersja figury generała z waszyngtońskiego pomnika, uroczyście odsłoniętego 11 maja 1910 roku przez prezydenta USA Wiliama Tafta. Niestety Antoni Popiel nie brał udziału w tych uroczystościach, bo podczas pobytu w Ameryce ciężko zachorował i w listopadzie 1909 roku wrócił do Lwowa, zaś 8 lipca 1910 po ciężkiej chorobie zmarł w zakładzie wodoleczniczym w Lubieniu Wielkim pod Lwowem. Prawdopodobnie model pomnika Tadeusza Kościuszki autor przywiózł do Lwowa ze Stanów Zjednoczonych. Jedyny raz rzeźba była wystawiona na pośmiertnej wystawie A. Popiela w 1910 roku we Lwowie. Od tego czasu minęło 118 lat.

Z drugiej strony gabloty z orderami polskimi znajduje się oryginalny mundur powstańca listopadowego. Mundur należał do Onufrego Hieronima Kunaszowskiego (1806–1885), oficera wojsk powstańczych, kawalera krzyża Virtuti Militari. Po upadku powstania zamieszkał we Lwowie, gdzie zbierał materiały o powstańcach, był autorem „Życiorysów uczestników powstania listopadowego”, krajoznawcą. Pochowany w kwaterze powstańców listopadowych na Cmentarzu Łyczakowskim.

Jurij Smirnow
Tekst ukazał się w nr 2 (318) 1-14 lutego 2019

Wystawy jubileuszowe w Muzeum Historycznym. Część II

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

X